20 DE ^AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND N o. 2485 KNUT HAMSUN HOE KNUT HAMSUN SCHRIJVER WERD. De eenzame figuur, die wij telkens aantreffen in Hamsun's eerste boeken, de zwerver, die buiten de maatschappij staat en tol moet betalen omdat hij anders is dan anderen, dat is Knut Hamsun zelf. Als men bedenkt, dat hij afstamde van een oud conservatief boerengeslacht, doet deze vagebondennatuur eenigszins eigenaardig aan. ^ooral als men weet, dat hij geboren werd in het uuldbrandsdal, een van die dalen midden in het land, vol histori sche traditie. In die afgelegen streek had zich een boerenaristocratie gevormd, een flink sterk ras; trotsch op bezitting en familie. Wie niet gedurende drie geslachten in het dal gewoond had, werd als een indringer beschouwd. Het Noorsche bloed is sterk gehecht aan land, dat van vader op zoon is overgegaan, een trek, die als tegenwicht beschouwd kan worden voor de aangeboren rusteloosheid. De bewoners hielden zich bezig met een soort artistieke handwerkskunst, Hamsun's vader was een beroemd metaalwerker. Maar ze werden niet rijk van hun kunst en toen Knut geboren werd, hadden zijn ouders het alles behalve ruim, en toen hij vier jaar oud was, verhuisden zij naar de Lofodden om hun omstandigheden te verbeteren. Twee stroomingen doen nu hun invloed gelden. Van zijn voorouders had hij geërfd een uitgespro ken beschaving, gebouwd op jaren van traditie. De moralist, de prediker, die zijn Hoe het groeide" schreef, was de zuivere afstammeling van een hoogstaand nobel boerenras. Zijn jeugdindrukken kreeg Knut Hamsun van de visschersbevolking, waar hij nu mee opleefde, menschen zoo verschillend van de boeren uit het Oulbrandsdal, alsof zij tot verschillende landen hoorden. De visschers, die als spelenderwijze omgaan met den dood en wier heele bestaan afhan kelijk is van de grillen der natuur, houden zich niet op met traditie. Kinderlijk zijn ze en zorgeloos, geestig en senti menteel, soms verzot op het melodramatische, eenvoudig van aard en toch slim, bijgeloovig maar moedig. De Nordlander is anders dan eenig Noorsch type. Aan den Nordlander heeft Hamsun zijn Zwerver" ontleend en aan de Nordlandsche natuur, die samensmelting van liefelijkheid en kracht, heeft hij zijn dichterlijke inspiratie te danken. Toen Knut Hamsun nog een kind was, schreef Jonas Lie zijn idylle de Zieners" in een tijd, toen Nordland nog niet eens door een vasten stoombootdienst met het Zuidelijk deel van het land ver bonden was (spoorwegen waren nog onbekend). Het is een klassieke beschrijving van het eenzame land, waar geen beschaving kon doordringen. Het verhaal geeft den sleutel tot het geheimzinnige dat den Nordlander eigen is en werpt een licht op de bronnen, waaruit Knut Hamsun zijn talent putte. Lie schrijft: Dat hooge Noorden hebben de menschen sinds onheugelijke tijden beschouwd als een verzamelplaats van booze machten. De Lap heeft er zich door zijn toovenarijen gevreesd gemaakt en daar, op de grens van de wereld, staan de goden, de demonische machten der duisternis, waar Aesir vergeefs tegen streed, maar die eerst overwonnen werden toen de Heilige Olaf zijn zwaard in den vorm van een kruis tegen hen op hief. De vrees voor de natuur heeft daar een leger van duivels opgeroepen, de menschen lokken ze tot zich, geesten van schipbreukelingen, die niet begraven zijn in gewijde aarde, van bergreuzen, van den zee-draug 1), die gezeten in zijn halve boot in den winternacht zijn vreeselijk geschreeuw laat hooren. Menig zeeman, die in gevaar was, moest verdrinken, omdat zijn kameraden hun vrees voor den draug" niet konden overwinnen. Maar bij die overweldigende macht der natuur, die haar druk uitoefent op al wat leeft langs die sombere kust van ijs, waar het negen maanden schemering is, waar drie maanden zonder een straal van zon de harten der menschen vervullen van vrees, bij die overweldigende natuur heeft de Nordlander toch ook zijn zomer, vol warmen zonneschijn, met een helderen hemel en heerlijke geuren en zijn spel van wisselende kleuren. Dan ziet hij in de verte de bergen zich hullen in een kleed van groen gras, de slanke berken dansen op de toppen der heuvels en langs den afgrond als zestienjarige in het wit gekleede meisjes, terwijl de geur van aardbeien en frambozen tot hem door dringt, terwijl hij in zijn hemdsmouwen loopt en het zoo heet is, dat hij in de warme zonnige zee zou willen baden, die helder is tot den bodem. Geleerden zeggen, dat het intense van kleuren en geuren in het Noorden veroorzaakt wordt door de kracht van het licht. Daarom vindt men nergens geuriger vruchten of sappiger berket;ikken. Als een idylle werkelijk bestaan kan, dan is zij een zomer in Nordland. Het is alsof de zon de natuur des te tcederder kust omdat het afscheid zoo spoedig volgen moet." Dat is het land, waar Knut Hamsun uren lang droomerig doorbracht ais hij het vee hoedde voor zijn oom, den prest, bij wien hij in huis was. Zoo leerde hij de natuur kennen op de zachte tecdere manier, die telkens spreekt uit zijn werk. Zijn ziel was geopend voor indrukken en het scherpe contrast tusschen die stralende zomerdagen en de dreigende macht van den winter maakte Knut Hamsun's natuur als een fijn instru ment, waarvan elke snaar het geringste geluid opvangt. De jaren, die hij bij zijn oom doorbracht, waren niet gelukkig. Hij werd niet begrepen en het op voedingssysteem bestond uit hard werken, veel klappen en weinig vrijen tijd. Toen hij voldoende geleerd had, werd hij bij een schoenmaker in de leer gedaan. Zelf was hij echter vast overtuigd, dat hij dichter zou worden en terwijl hij op liet schoenmakersbankje zat, schreef hij ai een roman tisch gedicht en gaf een verhaal uit, dat hij van zijn zuur verdiende penningen liet drukken en dat door enkelen gekocht werd. Critici zouden waarschijn lijk in die eerste pennevruchten reeds talent hebben ontdekt, maar geen enkele criticus las /e. Het schoenmakersvak komt in botsing met zijn onru«tige natuur, hij wordt kolensioiiwer in de haven van Bodöen begint na korten tijd zijn zwerftoch ten, die tien jaar zullen duren. Hij geeft les op een schooltje, is een poos klerk en bikt dan weer steenen langs den weg. Zijn indrukken ;ut dien tijd zijn weergegeven in twee novellen; Onder de herfststerren" en Ken zwerver speelt met ge dempte tonen." Met groote liefde worden die jaren geteekend en later als hij vol bitterheid over zijn Anicrikaanschen tijd schrijft, ziet hij er met heimwee op terug. Het zwervende leven oefende zijn bekoring uit, handenarbeid trok hem aan, maar de o tui e eer zucht om dichter te worden kwam weer boven. Hij leed onder zijn gebrekkige ontwikkeling en ten slofte voelde hij die leemte zoo sterk, dat hij de universiteit te Christiania wilde bezoeken, wat op teleurstelling zou uitloopen. De universiteit was nog vastgeroest in het oude en niet de plaats voor den vroegeren schoenmaker en steenenbikker, die behoefte had, luid zijn meening te verkondigen en die geen eerbied had voor ouderen en wij/eren. Hij voelde zelf, dat hij een wanklank was in zijn nieuwe omgeving en keerde tot zijn oude beroep terug. Maar zijn geest ging hoog uit boven het handwerk, waarmee hij zijn kost verdiende. Toen nam hij de vlucht. In dien tijd had de emigratie naar Amerika haar hoogtepunt bereikt. Voor velen was de nieuwe wereld ook op geestelijk gebied het beloofde land. Björnson, Ibsen, Kielland, Lie, lieten er hun helden en heldinnen heen trekken. In de oude wereld had Knut Hamsun schipbreuk geleden, hij twijfelde niet of in de nieuwe zou zijn talent zich ontplooien. Toen hij bij zijn landgenooten in het MiddenWesten aankwam, verklaarde hij de dichter te willen zijn van de Noren in het Westen. Maar deze hadden hem niet noodig; ze waren vervuld van het opbouwen van een nieuw bestaan, ze wilden liever hun oude liederen zingen en als zij tijd over hadden, droomden zij van de oude rotsen en fjorden. Hamsun zou het hier nog moeilijker hebben dan in Noorwegen ei? zeer merkwaardig is het, dat de man. die later zijn verheerlijking zou schrijven van den pionier-boerin Hoe het groeide" niets voelde voor deze wereld, waar het bewerken van den grond alle krachten vereischte. Zijn pogingen om lezingen te houden over Amerikaansche literatuur leden jammerlijk schipbreuk, zijn ongunstig oordeel wilde niemand hooren. Om Emerson gaf hij niet, Whitman, Poe en Hawthorne kon hij een enkelen keer verdragen, Longfellow werd voor slaperig uitgemaakt. Toen werd hij tramconducteiir. In zijn novelle Strijd om het bestaan," vertelt hij zijn eigen ondervindingen: Ik was in Chicago conducteur op de Halsteadlijn, een paardentram van het midden van de stad naar de Veemarkt. Als je nachtdienst had was je je leven niet zeker, onder de passagiers was menig onguur type. Je handen gebruiken of schieten mocht ie niet, want dan moest de maatschappij schadevergoeding geven. Ons wapen was het handvat van de rem, dat er afgedraaid kon worden en goede diensten bewees. Eens met Kerstmis zat mijn tram vol met leren. Ze waren dronken, zongen luidkeels en dachten er niet over om te betalen. Ze betaalden eiken ochtend en eiken avond en nu het Kerstmis was, vertikten ze het. Ik durfde de zaakniet op haar beloop laten uit vrees voor de spionnen, die zich beijverden de tekortkomingen van den conducteur aan te geven. Er sprong een agent van politie op de tram, hij reed een eindje mee, zei iets over Kerst mis en het weer en sprong er toen weer at. l lel zon hem maar een woord gekost hebber, om de meu te laten belalcn, maar ik zei niets, F' Waarom zei je niets tegen dien agent?" riep een van de mannen. Ik vond het onnoodig, ik weet, dat ik niet heeren te doen heb." Eenigen begonnen te lachen, maar een paar anderen maakten, dat ik kreeg wat ze mij schuldig waren." Later werkt hij op een boerderij en geeft van dien tijd een levendig beeld in eenige korte verhalen. In Aan de kust" beschrijft hij in schrille kleuren het visschersleven. Hij is sterk onder den indruk van de vijandige, steeds op de loer liggende macht: natuur. Is dit niet een bewijs, hoe zwaar dit leven valt aan hem, die steeds haar lof zingt? In 1888 keert hij terug naar Christiania, vast hesloten om met schrijven zijn kost te verdienen. Zijn boek Het intcllectuecle leven in modern Amerika" is vol vooroordeelen en foute gegevens; het eenige, wat er van te zeggen valt, is dat het niet op goedkoope manier het land belachelijk maakt, dat hem zoo zeer teleurstelde. Het boek had geen succes in Noorwegen, maar zooals het met zooveel Noorsche schrijvers gegaan is, zou ook voor Knut Hamsun Denemarken het land zijn waar zijn talent erkend zou worden. Edward Brandes was redacteur van Politikc-n" toen op een dag een jonge Noor bij hem kwam met een manuscript. Hij was op het punt te weigeren liet te lezen - liet was te lang- maar iets in het voorkomen van den vreemdeling deed hem aar/elen liet was de sjofelste - de onaanzienlijkste ver schijning, die ooit zijn drempel overschreden had, maar er was iels in dat bleeke gelaat, in die (rillende lippen en in die oogen achter de brilleglazen, dat hem trof. Hij nam het manuscript mee naar huis en toen hij de geschiedenis van een jong hongerlijdend genie las. bedacht hij met schrik, dat ook de schrij ver misschien op dit oogenblik in nood verkeerde. Haastig sloot hij een billet van tien kronen in een couvert en deed het op de post. Toen hij het manuscript verder las, zag hij hoe de held cei1 waardeliritim van vreugde kreeg, toen een uitgever hem tien kronen zond, een toppunt van weelde! Door den invloed van Edward Brandes worden de eerste hoofdstukken van Honger" geplaatst in een nieuw radicaal Kopenhaagsch tijdschrift: Nieuwe bodem." Het verhaal verscheen anoniem, maar het viel dadelijk op door den buitengewonen stijl en door een hevigheid, die tot nog toe in de Noorsche literatuur onbekend was. Toen Honger" in 180(1 als boek verscheen, ging er een trilling door Christiania. De schrijver was beroemd. Kr bestaat een klein boekje over Knut Hamsun van Anna Astrup Larsen, 2) dat mij het liefste is van alles wat ik ooit over Hamsun gelezen heb. Zij geeft een volkomen zuiver beeld van hem als realist, als dichter, als menscheiikenner. Ze heeft me geholpen om zijn werk te begrijpen, omdat ze zoo van hem houdt. .Aan de hand van dat kleine boekje heb ik u de vóór-geschiedenis van zijn loophaan als schrijver verteld. Ik zou te uitvoerig worden als ik u verder in Anna Larsen's boek inleidde, maar als gij het ter hand neemt, zult ge de boodschap hooren, die Hamsun verkondigt. In zijn latere werken klinkt de kreet: Terug, tot de natuur terug tot het land ! In zijn vroegere: Terug naar poëzie! Weg van problemen en verwikkelingen, terug naar droomen en visioenen ! Er is geen tegenspraak in deze beide; ze zijn de uitingen van een persoonlijkheid, die de rijkdom, de veelzijdigheid en de spontaniteit van het leven bezit. Cl. B i i-: N i A i T 1) In het Noorsche volksgeloof is de Draug" ten deele de spookverschijning van een verdron kene, ten deele de verpersoonlijking van een schip breukeling. Men stelt hem voor als een visscher met een oliepak aan, maar zonder hoofd. Hij zeilt in een halve boot en maakt een klagelijk geluid als iemand in de golven zal omkomen. 2) Knut Hamsun by Anna Astrup Larsen vldendal London. Onmisbaar voor eiken Mali Jonggspeler BABCOCKS SPELREGELS MAH-JONGG HET SPEL DER DUIZEND WONDEREN Voor Nederland vertaald door BIANG MEE Met talrijke illustraties ? Prijs, gebonden Fl, 2.50 Prospectus op aanvrage bij eiken boekhandelaar verkrijgbaar Uitgave van VAN HOLKKMA A WAKKNDOKT, A'clam