No. 2494 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND NIEUWE DUITSCHE BOEKEN THOMAS MANN: Der Zauberberg (S. FischerVerl., Berlin, 1925); 2 dln. 16 M. Thomas Mann moet na het schrijven van zijn Buddenbrooks" een dergelijke malaise hebben gekend als waarover Flaubert klaagt, na de bovenmenschelijke inspanning, die zijn burgerlijke roman, Madame Bovary" had gevergd. Maar terwijl Flaubert de hopelooze banaliteit van het burgerlijke milieu, waarin hij zich zoo lang had moeten verdiepen, nog kon ontvluchten in den romantischen droom van een schooner verleden, moest Thomas Mann, in de kentering van het realisme, jaren lang vergeefs wachten op de be vrijdende vloedgolf. Hij bleef bevangen in de niet minder troostelooze problematiek van het kunstenaarsbestaan, zonder er ooit in te slagen zijn schoonheidsidealen te verzoenen met het heimelijk en verteerend verlangen naar de ver leidelijke banaliteit van het dagelijksch leven. De intuïtie, Waarmede het genie, ook uit de diepste eenzaamheid, den weg naar het leven terugvindt,scheen hem te ontbreken. Als relatie tusschen geest en leven vond hij alleen den ironischen glimlach. En hoeveel hooghartig sarcasme was daarin meestal verborgen; hoe weinig wee moed en waarachtig dichterlijk gevoel! Hoe vaak bleef zijn meesterschap over het woord koele virtuositeit zonder Werkelijke diepte ! Toch stonden daar tegenover telkens weer kleine no velles of passages uit grooter werk, die iets zeer bijzonders van dezen meest klassieken onder de moderne Duitschers deden verwachten. En toen na Der Tod in Venedig," waarin Thomas Mann voor goed met het kunstenaarsleven scheen te hebben afgerekend, zooals hij eenmaal zijn on herroepelijk vonnis over den zelfgenoegzamen burger had geveld, bekend werd, dat de schrijver, wiens stijl in deze novelle tot volkomen vormschoonheid was gerijpt, een nieuwen grooten roman voorbereidde, stegen die verwachtingen hooger dan ooit. Het ging om de vraag of Thomas Mann, na dit tweede afscheid eindelijk den weg naar het volle leven zou vinden. Veel is er sedert gebeurd in de wereld en de Duitsche litteratuur heeft daarop koortsachtiger dan eenige andere gereageerd. Velen, die juist aan het jachtige moderne proza gewend zijn ge raakt, zullen aanvankelijk vreemd staan tegen over het uiterst langzame tempo van het boek, dat een belofte komt inlossen, waaraan de meeste, snel levende, jongeren wellicht niet meer denken. Velen ook zullen tegenwoordig den tijd en vooral de innerlijke rust missen om deze twaalfhonderd bladzijden langzaam, woord voor woord in zich op te nemen. En toch kan Der Zauberberg" alleen zóó, met voortdurend gespannen aandacht worden gelezen. Maar den schrijver en den bewonderaars van dit machtige boek kan het een troost zijn, dat Der Zauberberg" zijn betooverende schoonheid on verminderd zal ,hebben behouden, wanneer van de zwart rockende en rood laaiende vulkanen, die thans het uitzicht op den blauwen hemel belem meren, de laatste aschregen reeds lang op den vruchtbaren bodem zal rusten. Veel zal over dit boek worden geredetwist, niet alleen in Duitschland, waar het debat op het oogenblik reeds in vollen gang is, maar ook elders, want ook de tegenstanders zullen besef fen dat Der Zauberberg" aanspraak maakt op een wereldnaam. En zij zullen zeggen, dat Thomas Mann ook in dit Werk gebleven is, wat hij was: iemand, die met beperkte middelen moet woekeren, ijverig, maar zwak, een talent ongetwijfeld, maar volstrekt geen genie. Maar de dichter van Fiorenza" heeft er zelf aan herinnerd er zijn tijden geweest waarin de zwakken als helden en heiligen de wereld hebben gered, die door de genieën" aan den rand van den afgrond gebracht was. Daarom kon hij zeggen, wer schwach ist, aber soglühenden Geistes, dasz er sich dennoch den Kranz gewinnt, der ist ein Held." Een zwakke is ook de held" van dit boek. Sommige beoordeelaars meenen daarom, dat deze jonge man den schrijver slechts tot een spie gel heeft gediend voor de veel positievere figuren uit zijn omgeving, terwijl anderen den nadruk leggen op Hans Castorp's ontwikkeling van on ervaren en ontvankelijk jongmensch tot een man, die zijn avonturen van lichaam en geest" niet vergeefs heeft beleefd. Beide opvattingen gaan uit van de onderstel ling dat het den schrijver vóór alles om karakterteekening te doen is, Waarbij echter verschil van meening ontstaat over de vraag of hem de rake typeering der geestelijk volwassenen of wel de uitteraard vagere benadering van de groeiende persoonlijkheid hoofdzaak is geweest. Duidelijk is het in elk geval, dat in de schildering van het milieu, het sanatorium-leven te Davos de bedoe ling van dit boek niet moet worden gezocht. Maar ook wat Hans Castorp betreft zou men ge neigd zijn hun gelijk te geven, die in dezen jongen man slechts het spiegelend centrum van dit milieu willen zien, en in figuren als Castorp's neef Joachim, den sympathieken humanist Settembrini, den intelligenten Jezuit Naphta en vooral in den prachtig geteekenden Hollander Peeperkorn de eigenlijke dramatis personae. Men kent Thomas Mann's buitengewonen aanleg voor typeeren; met een enkelen trek, die telkens op het juiste oogenblik in herinnering wordt ge bracht, weet hij zijn personen zóó raak te tee kenen, dat ze onvergetelijk blijven.-Dat Was zijn kracht, maar tevens zijn zwakheid, want daarmede had hij in zijn Buddenbrooks" het doode punt eigenlijk reeds bereikt. En het is mér voorgeko men, dat dergelijke voortreffelijke maar beperkte talenten, wanneer zij zich in hoogere regionen waagden zooals onze onvergetelijke Hildebrand, toen hij dichter wilde worden voor altijd het spoor bijster raakten. Dat Thomas Mann, zonder zijn natuurlijken aanleg geweld aan te doen, er in geslaagd is het diepste mysterie van het menschelijk leven, dat na de Middeleeuwers en Shakespeare slechts enkelen hebben doorgrond, eindelijk weer te benaderen zij het dan ook met een inspanning, die het vaak moeilijk maakt hem op dien tocht naar het verloren tooverland te volgen mag een wonder worden genoemd, waarbij vergeleken ook zijn beste werken van vroeger, de Budden brooks" en Der Tod in Venedig," slechts jeugdstudies kunnen heeten. En nu dit gezegd is spreekt het wel van zelf, dat de dichterlijke waarde van dit boek voor mij niet voornamelijk ligt in de inderdaad bewonderens waardige teekening der vele uiteenloopende ka rakters, noch in het gemeenschappelijke lot van al deze meer of minder belangwekkende long lijders uit alle deelen der wereld en evenmin in de ontwikkeling van Hans Castorp, die zulke interes sante menschen leert kennen en zooveel inzicht verkrijgt in de geestelijke problemen van alle tijden. Hoog boven dit alles bloeit uit den bodem eener realiteit, waaraan alle romantiek vreemd is, het wonder van een gelouterde liefde op, zóó teer en doorschijnend, dat wie dit boek heeft doorgeworsteld" misschien vreemd zal opzien, wanneer hij de woorden leest, waarmede de schrij ver, bij het begin van den oorlog, afscheid neemt van zijn held": Abenteuer im Fleische und Geist, die deine Einfachheit steigerten, lieszen dien im Geist berleben, was du im Fleische wohl kaum tiberleben solist. Augenblicke kamen, wo dir aus Tod und Körperunzucht ahnungsvoll und regierungsweise ein Traum von Liebe erwuchs. Wird auch aus diesem Weltfest des Todes, auch aus der schlimmen Fieberbrunst, die rings den regnerischen Abendhimmel entzündet, einmal die Liebe steigen?" Daarom zei ik, dat dit boek slechts langzaam kan worden gelezen, zooals het langzaam, met den vlijt van jaren, geschreven werd. Veel' zou ik willen vertellen van Hans Castorp's wonderschoon avontuur, maar dit moest mij eerst van het hart. En ook vraag ik mij af of het moge lijk is een eenigszins juisten indruk van dit boek te geven door enkele grepen uit dezen rijkdom. Ik noemde reeds eenige der voornaamste figuren. Sommige zijn met torsene lijnen getypeerd, van andere is het karakter uitvoeriger geteekend. Door deze nuances werkt in dit boek plastisch wat in' Mann's vroegere werk vaak te veel in n vlak bleef. Op een geheel ander plan de vergelijking met het mysteriespel dringt zich hierbij vanzelf op staat de jonge man, die in zijn eenvoud de drager van het lot der menschheid wordt, een Elkerlyck van dezen tijd. Zeven jaar lang blijft Hans Castorp, de jonge, welgestelde, Hamburgsche ingenieur, die geen levensdoel heeft, omdat hij geen eerzucht kent, onder de betoovering van het sanatorium-leven. Als een droom komt die ban over hem wanneer hij zijn neef Joachim op een vacantiereisje in Davos gaat bezoeken. Al het aardsche schijnt lichter te wegen in deze sfeer, waar de lucht ijler is en de polsslag ver sneld. Naar eigen wetten leven de zieken hier in een wonderlijk Jenseits," een schimmenrijk, waar het vegeteeren onder den blauwen hemel bij bloeiende alpenweiden een kleuriger, inten siever bestaan schijnt dan de struggle for life" in het laagland. Zelfs de dood heeft daar boven iets van zijn verschrikking verloren. De meeste patiënten gelooven tot het laatste toe in hun ge nezing en ieder is vervuld van de belangrijkheid van zijn eigen geval. Wie niet meer aan de weiverzorgde gemeenschappelijke maaltijden ver schijnt, wie de dagelijksche wandelingetjes niet meer meemaakt en de ligktiur verzuimt, heeft afgedaan, onverschillig of hij naar beneden is teruggekeerd genezen of stervend of in het sanatorium bedlegerig is geworden. De etiquette E. J. VAN SCHAICK MAKELAAR Korte Jansstraat 25bl> - Utrecht WONINGBUREAU ASSURANTIES TELEFOON 125 van het huis verlangt, dat men ijverig naar elkaars temperatuur informeert, maar nooit over dooden spreekt en zoomin mogelijk over gezonden. Castorp, die niet sterk is en al spoedig verhoo ging" blijkt te hebben, onderwerpt zich weldra geheel aan de leefregels der patiënten. Of hij wér kelijk ziek wordt blijkt eigenlijk niet. Een modern psychiater zou misschien een vlucht in de ziek te" diagnostiseeren. Maar hoezeer de impulsieve jongeman ook onder de betoovering van zijn omgeving geraakt en zich overgeeft aan de zonden der ziekte," toch doet hij nu en dan din gen, die tegen de orde van dit paradijsachtige inferno indruischen. Een zonderlinge neiging voor een Russische patiënte, Madame Chauchat, brengt Castorp geheel van de wijs. Fel komt Settembrini's heldere latijnsche geest in verzet tegen dezen faux pas in het omnevelde Russische moeras." Want de nonchalante mevrouw Chauchat heeft in zijn oogen alle slechte eigenschappen van het Slavische ras, dat hij minacht. De vrijmetselaar Settembrini, die, voor zoover zijn ziekte dat toelaat, vooruitgang en wereld vrede propageert, heeft namelijk een onverwinlijken haat tegen alles wat naar mystiek, reactie en vaagheid zweemt, hij wil de geheele menschheid in zijn armen sluiten behalve Rusland en de Oostenrijksche monarchie. De Jezuit Naphta leert Castorp deze inconsequen ties te doorschouwen, en een tijd lang schijnt de discipel geheel onder den invloed van dezen scherpzinnigen fanaticus te geraken. Ondanks de waarschuwingen van zijn vriend Settembrini is hij zijn neiging voor Clawdia Chauchat gevolgd. Na den roes van een carnaval heeft hij eindelijk den moed gevonden haar over zijn liefde te spre ken Thomas Mann geeft dit lange nachtelijk e gesprek geheel in het Fransch weer en den vol genden morgen vertrekt Clawdia met de half uitgesproken belofte, dat zij misschien in den winter zal terugkeeren. Castorp blijft op haar wachten en in dien tijd beleeft hij het avontuur, dat zijn innerlijke bevrijding brengt. Heimelijk en tegen het verbod van den dokter heeft hij zich in het ski-loopen geoefend, want in het diepst van zijn hart is hij toch nog gezond gebleven. Op een van zijn tochten, waarbij hij zich steeds verder waagt, wordt hij door een sneeuwstorm overvallen. Dan komt er een oogenblik dat hij zonder het zelf te weten, gaat liggen in willige overgave aan den dood. Al wat hij in die jaren daar boven" innerlijk heeft doorleefd, verschijnt hem in een symboiischen droom, die hem het goddelijke mysterie van het leven openbaart. En dit visioen voert hem terug naar het leven, zoodat hij de kracht vindt op te staan en zijn tocht voort te zetten. Dit is een bekeering, maar met zóó weinig pathos en romantiek beschreven, dat ik aarzel dit woord te gebruiken, ook al omdat Castorp nu niet plotseling groote dingen gaat doen, maar nog langen tijd in zijn zondig leven" blijft volharden. Clawdia keert terug, doch in gezelschap van een vriend, den Hollandschen koffieplanter Peeperkorn. En ook van dezen prachtkerel heeft de jonge man nog vee! te leeren. Want Peeperkorn is, in tegenstelling met Naphta en Settembrini, een persoonlijkheid. Hij imponeert iedereen. Settembrini decreteert, dat achter de origineele en indrukwekkende gebaren van dezen reus slechts vage, domme gedachten schuilen, rnaar Castorp is niet meer de verlegen en beschei den leerling van vroeger; gevat antwoordt hij: Ach, Dummheit. Es gibt so viele verschiedene Arten von Dummheit, und die Gescheitheit ist nicht die beste davon." Men ziet hoe hij zich langzamerhand heeft geëmancipeerd en de indo lentie waarin hij vervalt, nadat al deze, bijna symbolisch geworden figuren, geleidelijk uit zijn leven verdwijnen, gelijkt dan ook op den gezonden droomloozen slaap van den herstellende. Uit die rust komt het uitbreken van den oorlog al« een donderslag den Siebenschlafer" wekken. Zonder aarzelen stort hij zich in den stroom, die hem waar schijnlijk verzwelgen zal. Maar met den schrijver kunnen wij toegeven, dat het persoonlijke lot van zijn held" ons verder tamelijk onverschil lig laat, omdat hoog daar bovenuit de bloem der liefde, de rosa mystica, is ontbloeid. C H R. DE GRAAFF