No. 2496 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND DE COMMEDIA DELL' ARTE F. L. DUCIIAUTE: La Comédie Italietine." Libre. de France 1924. De Commedia dell'Arte" beleeft in de laatste jaren een nieuwen roem. Haar naam is opgenomen in de reeks befaamde tooverformules, waarmede sommigen het tooneel eensklaps willen genezen; haar oude figuren komen sinds eenigen tijd voor in het arsenaal van elk tooneelvernieuwer" die het goed meent en nauwelijks zijn de vroegere toovermiddelen, verlichting," decor," tooneelmasker," concentratie," vergeestelijking" en wat dies meer zij, eenigszins tot de ware verhou ding teruggebracht, of een nieuwe wolk van idea len verschijnt aan den horizon en de eerste die er zijn onsterfelijke neus uit steekt is Arlechino. Niet ten onrechte. Want de commedia dell' arte" is een uiting van de meest elementaire tooneelspeelkunst, en daaraan hapert het allerwege. Haar elementen, verwant met de hedendaagsche klucht, revue, clown, zijn langen tijd als grof" verwaarloosd en men bespeurt eerst sinds kort het verschijnsel dat hier reeds eens besproken werd, n.l. dat de klucht, de clown, etc. een der groote stroomingen van de tooneelkunst vormen, waarin van tijd tot tijd het groote tragische tooneel ondergaat om nieuw leven te winnen. Dat is dan ook de beteekenis van de vernieuwde aandacht voor dit genre van spel, die allicht ietwat over dreven van idealen is, ook omdat men zich ook zelden voorstelt wat de commedia del!'arte" geweest is en wat ze, in anderen vorm, weer worden kan. Men vertaalt het meestal als geïmproviseerd spel" en denkt zich een vertooning waarbij tekst en handeling tijdens de voorstelling ontstonden, PANTALONE maar zóó fantastisch virtuoos waren zelfs II Dottore, Pulcinella, en de rest van de familie niet. Pierre Louis Ducharte heeft kort geleden een prachtig groot prentenboek met prettigen tekst over het onderwerp verzameld, dat als voorbe stemd is vele misverstanden uit de wereld te helpen en allereerst die over de volkomen improvisatie. Die heeft niet bestaan en kan niet bestaan. Men speelde naar vaste motieven, scenario's, soms in enkele punten neergeschreven, men hield zich wel degelijk aan een indeeling der handeling en maakte achter de schermen stevig ruzie als een tegenspeler een scène verkeerd inzette, d.w.z. zoo dat de han deling zich niet rijk kon ontwikkelen. Kortom, de fantasie werd, met de karakteristiek der bestaande figuren en de scenario's in vaster banen geleid als menigeen zich voorstelt. Duchartre's Comedic Italienne" is wel aan vechtbaar in den tekst: als hij b.v. zijn Italianen van de Renaissance maar zoo van den Roineinschen mienus laat afstammen, zal men dat als een ver ouderd standpunt mogen beschouwen en zoo is er meer. Wie echter naast dit rijk en uitstekend ver luchte werk een grondiger tekst wil doorwerken, vindt in W. Smith' The Commedia dell' Arte" een betrouwbaar gids. Wat Duchartre wel geeft is een aangename causerie met allerlei curiosi teiten over spel, maskers, costnnm, ensceneering, de troepen, de invloed in Frankrijk, de twisten om de theaters en de ontwikkeling der bekende figuren. Er is veel geciteerd van tijdgenooten, er is verband gelegd met onzen tijd en wat de hoofd zaak is: spel en spelers worden levend voor de verbeelding, wat bij wetenschappelijker betoogen wel eens ver te zoeken blijft. VROUWENFIGUUR Een paar eeuwen tooneel zijn niet in enkele woor den te kenschetsen. De waarde van de elementen der Commedia dell'Arte" is nog altijd dezelfdeals die welke zij bij hun invloed op het Fransche tooneel bezaten: Les Italiens apportent en Fran ce Ie mouvement, l'exubérance, l'exnression in tense, la vie, alors que notre comédie tend a se figer dans des subtilités psychologiques en verre tiré, des beaux sentiments en stuc, des histoires de point d'honneur gonflées comme des vessies et souvent, hélas, anssi vides qu'elles." Men ziet: de strijd tusschen een oud tooneelspelersras en een oververfijnd tooneel is niet alleen van on/en tijd. En dergelijke overeenkomsten behooren tot de aangenaamste kantteekeningen die men bij de tooneelhistorie maken kan. Enkele aanteekeningen uit Durchartre's boek laten wel reeds voldoende zien hoeveel zulke lessen de Commedia dell' Arte" nog te leeren kan geven. Dat de spelers niet zuiver improviseeren is reeds gezegd; vele troepen geven ook naast de scenario's de gewone com media sostennte"; dat wisselt met de jaren, want Goldoni's II Ventaglio" leed in Parijs bij de pre mière echec omdat de spelers geen tekst-comedies meer gewend waren. Over een ding zijn alle oude tooneelleiders het blijkbaar eens geweest: het succes bij de comme dia dell'arte hangt af van den speler, niet van het scenario. Gherardi en Riccoboni komen tot de conclusie dat men eer tien acteurs kan opleiden voor gewoon tooneelspel dan een enkele voor de geïmproviseerde" comédie. Het spreek! haast van zelf. Achter den tekst kan de speler zich hier niet verschuilen, te reproduceereii hei ft hij niets; hij moet de situatie's spüen die hem gegeven wor den en daarbij uit eigen verbeelding scheppen, zij het met vastgestelde gegevens: hij is aangewezen op eigen kracht en zakelijk kunnen, l lij moet bo vendien danser, musicus en acrobaat 71111. i-neen scherpe blik op de actualiteit hebbeu. ,, Cette maniere de jouer," oordeelt nog halverwege de achttiende eeuw een Fransch tooiiecilieflKbber op reis in Italiëqni remi Ie style tres faible, ivnd en méme temps Faction tres vive et tres vraic". . . . Le geste et l'int'lexioii de la voix se marient toujours avec Ie propos au theatre; les acteurs vont et viennent, dialeguenl el agissent Comme chez eux. Cette action est tout autrement naturelle, a nu tout autre air de vent c, que de voir, au.x Fïancais, quatre 011 einq acteurs en file sur uu ligne, comme en bas-relief, ait devant du t heat re, débit.'int leur dialoquc chactin a leur tour." De troepen zijn buitengewoon standvastig van samenstelling: het is geen zeldzaamheid dat drie generaties van vader op /oon dezelfde figuur spe len. De aanneming van een nieuw speler is een gebeurtenis en verandert vaak het geheele reper toire; men heeft hier weer een merkwaardig voor beeld ten opzichte van onzen tijd, waarin aan blij vende samenstelling der troepen zoo weinig waarde gehecht wordt en waarin men zich dan verwondert over scheuring en gebrekkig samenspel. Het moreele gehalte van de Commedia dell Arte" is een oude strijdvraag. Men was niet voor een hartig woordje vervaard en een goed deel van het repertoire zou thans al onspeelbaar zijn omdat het plastisch en kernachtig uitspreekt wat nu vaak met halve Woorden wordt geinsinueerd. Maar de Italiaansche comedianten waren niet losbandige!" dan hun tijd en hun tijdgeutmtcn. .,11 y a d'honestes gens dans toutes les conditions, mais ordinairemcnt en petif nombre," zei Tralagc nuchter, in de zeventiende eeuw. <v>uoyque les comediens soient décriez parmy certains cat't'ars," noemt hij er toch een heele reeks iu alle eer en deugd en geeft er dan een zwarte lijst hij, /.onder Italianen, maar waarop o.a. Molières acunr Baron DEN HAAG LUNCHROOM DE BIJENKORF" WAOENSTRAAT 45-45a LUNCH 75 et. VAN 12-2 UUR figureert: Le sieur Baron, grand jotienr et satyre ordinaire des jolies femmes." De strijd tusschen het Fransche tooneel en de concurreerende vreemdelingen heeft lieel wat van die beschuldigingen op haar geweten. Hen van de meest curieuze dingen uit deze voortdurende twis ten met verbod van spelen, terugroepen en nieuwe harrewarrerij is dat steeds de burgelijke midden stand 7.ich in zijn fatsoen gekwetst voelt. De adei en het volk beschermden de spelers en waren vrijer. De aneedotes uit deze wereld zijn natuurlijk talrijk en veelal puik. Men won menigen strijd toentertijd nog met een geestigen zet, zooals b.v. Domenico Bianeolelli, die op kostelijke wijze liet recht wist te verkrijgen om ook in het Fransch te spelen. Lndewijk XIV' ontving hem als leider der Italianen, Baron als leitier der Fransche spe lers. Baron paria Ie premier au nom des comediens t'rancois; mais quand ce vint au tour de Dominique: Sire, dit il au rui, comment parlerai je?" Parle comme tu vondras" répondit Ie rui. 11 n'en faut pas davantage reprit Dominique, j'ai gagnéma cause" Baron voulent réclamer contre cette surprise, mais Ie roi la jugea de bon alloi et dit qu'il avait prononcéet qu'il ne se dédiroit pas. Depuis ee temps, les comediens italicns ont jonédes piéces en t'raneois." Welke gemeenteraad zon het wagen Wat de herleving der commedia dell'arlr bc II. CAIMTANO treft : aan de oude teksten /ai mm weinig of niets hebben, (jo/./.i constateerde al, een paar honderd jaar geleden, dat de geheel opgeschreven en uitge werkte scenario's bij wederopvueriiig geen succes hadden ,,tandis que les meines sujets, traites par l'improvisation, sont encore tres goutcs sur Ie theatre." Men zal dus niet anders kunnen doen dan zelf sccnarios zoeken en de acteurs hun deel van het werk laten. Copeau, Dullin, de jonge Rus sen hebben op die wijze al proeven genomen en het ontbreekt ons niet aan spelers die als men ze voor dit werk zette, het hart van den waren tooncelliefhebher /.ouden doen opengaan. Zoover is het nog niet: maar de/e paar eeuwen tooiieelkimst en de pogingen om er bij aan te knoopeii doen ten minste weer eens zien dat allengs overal ontdekt wordt hoc de klucht geen minderwaardig genre behoeft te zijn, o.a. omdat zij een echte, elementaiie speelkracht op het tooneel levend houdt, zij het niet in de hoogste, dan toch in een uiterst vrucht have en oude vorm van t»oneelspel. OOKT FRED:.T POESKE ZANDBLAD - SIGAREN 8 enIO cis