No. 249? DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND DE OUDE HUIZEN IN FRANK FORT EN NIEUWE KUNSTRICH TINGEN IN DUITSCHLAND Hem, die naar Franfort trekt en daar de uiterst suggestieve nauwe straatjes, rondom Dom en Romer opzoekt, met de vele romantische oude huizen, wacht een groote verrassing. Want de meeste der gevels schijnen volkomen vernieuwd en hebben het uiterlijk van vervallenheid dat, vooral voor eenigszins sentimenteel aangelegde naturen, een zoo groote bekoring heeft, geheel verloren. Bijna zou men denken aan nieuwe bouwwerken in ouden stijl en inderdaad is er een zekere verwarring mogelijk daar er, dicht in de buurt, werkelijk dergelijke architectonsche pro ducten te vinden zijn. Enkele der oudjes suffen nog voort in hun grauwe havelooze plunje van eeuwen her, wel een beetje schuchter nu tusschen de opgeknapte makkers. En hoe zijn die opgeknapt! Waarlijk niet zachthandig met de pie'teit des modernen restaurators, die slechts tracht te conserveeren, en alles onaangetast laat, wat zijn zorgzame hand niet behoeft, neen, grondig en overvloedig is de verf in sterke kleuren uitge streken over wanden en kozijnen, over deurpaneelen en kroonlijsten. En niet maar zoo in een enkele kleur ! Er zijn huizen die dof-wijnrood en spinaziegroen, die geel en kobaltblauw stralen, ja, ik zag op een gevel boven de ramen van het benedenhuis een breede band in veelkleurige blokjes, zoodat men geneigd zou zijn aan een leerling van Theo van Ooesburgh te denken; ook was er een huis met een genoeglijk bonte optocht van figuren in 18e-eeuwsche dracht, zooals zelfs Holbein optochten voor oude Bazelsche gevels ontwierp; en een ander toonde in de breede muurstrooken boven iedere ramenrij een uitge laten dansend en feestend gezelschap in die eigen aardige expressionistische vormbehandeling, die onmiudellijK, en hier wel terecht, den naam van den schilder K'C-.ard Ewald te binnen riep. Die barbaren !" roept men uit, is dan alle piëteit, bij die menscnen verdwenen? Is hun dan niets meer heilig?" Wonderlijk schijnt het wd ! Juist schijnt in de gemoederen doorgedrongen te zijn, hoe oneindig veel er verloren is gegaan door de onbarmhartige sloopzucht van vorige generaties, juist spant men zich allerwege in, tot, menigmaal, in het overdrevene toe, om nog te behouden wat behouden kan worden, en daar gaan de menschen nu het oude grondig bederven, en berooven van zijn schoonsten luister: zijn uiterlijk van eerwaardigen ouderdom I Lieve lezer; wat daar gedaan wordt is geenszins barbaarsch, is niet alleen verstandig, maar ook ;en uiting van zeer respectabel aesthetisch inzicht, komt eigenlijk overeen met de grondprincipes van onze Hollandsche moderne restauratiepolitiek, en heeft resultaten, die verrassend bekoor lijk zijn. Immers, men kan, vooral tegenwoordig, de huizen maar niet rustig laten staan vervallen. De verflaag is in de eerste plaats noodig voor het behoud. Maar hoe moest men die huizen verven? Er heeft in Frankfort zich een vereeniging gevormd met het doel het verven te subsidieeren, mits de eigenaars of bewoners de leiding daarvan aan die vereeniging overlaten. Daarbij gaat men uit van deze grondgedachte: hoe het vroeger precies geweest is, kan men onmogelijk meer nagaan, daar ook de laatste resten dier eeuwenoude verflagen verdwenen zijn. Maar men weet wel, dat die gevels er oorspronkelijk heel wat bonter, fleuriger uitgezien hebben dan die der 19e eeuwsche huizen. Ik noemde reeds Holbeins gevelversieringen; zoo waren er vele in de Zuid-Duitsche landen; nog zijn er stadjes, als D.nkelsbühl, waar iedere gevel een andere tint heeft; dus handelt men niet al te zeer tegen het oorspronkelijke karakter van deze architectuur, wanneer men die huizen bont gaat verven, en men handelt tevens vol gens zekere tendenties in de allermodernste bouw- en sierkunst. Men denke aan de wijze waarop Taut het Hannoversche stadtafereel bont maakt. En het lijkt mij oneindig beter met hypermoderne decoratieve schilderingen deze muren te tooien dan met pseudo-oude, zooals die voorstelling van een optocht, die onweer staanbaar aan een groote en slechte reclameplaat doet denken. Maar, kan men nog opmerken, waarom heeft men niet getracht, tennminste den indruk van het oude te behouden? Ik geloof, dat men hierin een typisch blijk van een in Duitschland zeer sterke cultuurstrooming moet zien; die nl., die wars en beu is van alle sentimentaliteit, en die, na de ge weldige crisis, een nieuw leven wil beginnen. Men weet dat het expressionisme in Duitschland een groote macht is geweest. Het was een des tructieve kunstrichting met de wellust in het gedrochtelijke, gruwelijke, die alles naar voren Voelt Gij U slap? Bedenkt dan dat Sanatogen aan de cellen van het lichaam en zenuwen juist die elementen phosphorus en eiwit ? toevoegt, die noodig zijn om de gezondheid blijvend op te bouwen. De bekende Neder!, romanschrijfster Jacqueline Reyneke van S/uwe, verklaart: Sanatogen is een versterkings middel van groote beteekenis, waarvan ik de waarde zelf ondervonden heb en waardoor ik dezen overdrukken laatsten winter van ononderbroken hard werken, zonder onge steldheid van bijzonderen aard door heb kunnen komen." Begin vandaag nog Sanatogen te gebruiken (2 a 3 thee lepels na iederen maaltijd) en U zult al spoedig Uw vroegere weerstandsvermogen weer terugkrijgen. SANATOGEN %^ STERKT ZENUWENeNUCHAAM * * Bij alle Apothekers en Drogisten vanaf Fl 1.?per bus. stootte wat vorige generaties angstvallig van de oppervlakte teruggestuwd hadden, die alles pro faneerde wat den ouderen heilig was, die gal en hoon uitbraakte over de idyllen des levens, die meende een streep te kunnen halen door het on middellijk verleden. Ook deze periode is voorbij; maar iets van die bitterheid, iets ook van die brandende wonden uit dien offerbrand van het verleden steekt nog na in het hart van hen die nu weer opbouwen. Er is een kloof geslagen, die niet zoo heel gemakkelijk te overbruggen is en de jonge kunstenaars zoeken een nieuwe solide basis voor hun werk, de basis van weergalooze, onbarm hartige objectiviteit en uiterste vereenvoudiging, en in dat kader: de meest praegnante expressie. Zij haten den bourgeois niet minder dan hun d.recte voorgangers, maar terwijl deze zich in zelfbelijding en verheerlijking hunner geestver wanten terugtrokken, verpletteren de jongeren den braven burger door de macht hunner schijn baar tot het uiterste geobjectiveerde vertol king van diens wezen. Deze kunst is bitter, ijzig koud, stroef, zonder de geringste poging tot beha gen, schroomeloos. En ik denk nu niet alleen aan dat gruwelijke werk van Dix, der Schutzengraben" in het Museum te Keulen, dat een helsch vizioen schijnt, maar waarvan het meest ijzing wekkende is, dat ons verstand ons direct zegt, dat het geen vizioen is, doch een beeld der wer kelijkheid; maar ook aan de portretten en de vreemd gecomponeerde zinrijke composities van dien meester en zijn geestverwanten. Deze kunst vlucht niet weg in fantasiën over het verleden, in droombeelden van het verlangen, maar aanvaardt de nuchtere, verkillende, brutale werkelijkheid van het moderne, vermechaniseerde en vercommercialiseerde leven. Maar in deze kunst uit zich niet alleen de geest dier schilders, doch een geestesrichting, die een gedeelte van het denkende Duitsche volk van heden beheerscht. En deze geestesrichting is romantisch, al lijkt zij tot het uiterste realistisch en objectief gestemd, omdat zij ten slotte toch weer niet de realiteit eenvoudig aanvaardt, maar onder een zeer bepaald en uit de gestemdheid van de volksziel zelf voortvloeiend licht wenscht te zien en voor te stellen. Het is realistische ro mantiek, zooals men bij David van idealistische romantiek kan spreken. En deze romantische stemming wenscht krach tige accenten, sterke prikkels, doch vreest tege lijkertijd niets zoozeer, als alles, wat sentimenteel kan schijnen. En daartoe behoort zeker ook de verteedering voor het oude en vervallene. Daarom moesten die oude Frankfortsche huizen, wier werkelijk schoone vormen en verhoudingen men kan blijven bewonderen, hun schilderachtige schamelheden bedekken met een gloednieuwe plunje, waarin zij terngschetteren kunnen tegen het felle, dreunende moderne stadsleven. Zoo zijn die oude huizen op eenmaal de getuigenissen van den geest van onzen tijd geworden. En waarlijk, het is niet leelijk ! Men moet er aan wennen; dan voelt men eene blijheid om de bonte frischheid der kleuren, om den durf van hen die dit lieten tot stand komen, om de nieuwe aanvaarding van het leven, zooals dat nu eenmaal is. die er uit spreekt. Doch zeer schoon, en vol fantastischen luister zijn die straten bij avond, wanneer de vreemde kleuren fel opbranden onder de stralen der lan taarns en direct wegdooven in het egale duister rondom. De Stille Getuige DOOR TOP NAEFF ZESDE DRUK Ingenaaid /3.50 Gebonden / 4.50 Want dit boek is vol van bizondere en schoone gevoeligheid. W. O. VAN NOUHUYS in Groot Nederland. Uitgave van Van Holkema en Warendorf, Amsterdam.