No. 2508 ZATERDAG 4 JULI 1925 vr* voor Onder Hoofdredactie van O. W. KERNKAMP Redacteuren i H. Brugmans, Top Naeff en O. Nolst Trenité. Secretaris der Redactie: C. P. van Dam UITGEVERS: VAN HOLKEMA ft WARENDORF PrUi per Jaargang f 10.?bij vooruitbetaling. Per No. 25 cont Advertentiën f 0.75 p. Regel DIspositiekosten 20 Cent REDACTIE EN ADMINISTRATIE i KEIZERSGRACHT 333 AMSTERDAM NABETRAGHTING De verkiezing is nu achter den rug, en wanneer dit blad ver schijnt, zullen de lezers ook den uitslag daarvan kennen. Zoover ben ik, terwijl ik dit schrijf, nog niet; op dit oogenblik heeft de stembus neg niet gesproken." Mijne nabetrachting" over den jongsten verkiezingsstrijd staat dus in elk geval niet onder den invloed van de overwinning of de nederlaag van deze of gene politieke partij, of zoo er geen overwinning zal worden behaald en geen nederlaag geleden, maar de partijen in ongeveer gelijke sterkte vertegenwoordigd blijven, als tot dusverre het geval was dan van dezen uitslag, die de zaken laat zooals zij waren. In de eerste plaats dan de opmerking, dat, schijnbaar, de kiezers ten slotte toch wat minder onverschillig zijn geworden, dan zich aanvankelijk liet aanzien. Zoo geleidelijk aan kwam er eenige beweging in de inerte massa. Er werd niet te vergeefs weer gewerkt op de elementaire gevoelens, die haar in beroering kunnen brengen: godsdienstijver en partijtanatisme. Sommige vergaderingen, waar de kopstukken zich aan den volke vertoonden, werden door duizenden bijgewoond. Het levende woord, met gloed van overtuiging geuit, wekte bezieling en strijdlust; een gevoel van eenheid doorstroomde de menigte en bracht haar voor een oogenblik in extase. ' Het is misschien wel verstandig van de politieke partijen, dat zij meerendeels tegenwoordig alleen verkiezingsbijeenkomsten houden voor gelijkgezinden; debat wordt niet toegestaan, hoog stens is het veroorloofd vragen te stellen aan den spreker. Vroeger was dit anders. Uit liet destijds in zwang zijnde stelsel van verkiezing sproot voort, dat verschillende candidaten elkaar den zetel in een bepaald district betwistten: zij voerden op de verkiezingsvergaderingen ook debat tegen elkaar; deze vergade ringen werden dan ook door me:ischen van verschillende gezind heid bezocht, vooral wanneer het bekend was, dat een vermaard politicus tegen een even vermaarden tegenstander in het krijt zou treden. Of er op zulke avonden veel toeschouwers bekeerd werden, blijve in het midden; maar zulke steekspellen verhoogden in elk geval het genoegen van den kiezer en vermeerderden de belangstelling in de politiek. Nu er geen bepaalde candidaten meer tegenover elkaar staan, nu het persoonlijke element bij de verkiezingen geheel is verdwenen, veranderde ook de aard van de verkiezingsbijeenkomsten. Som mige partijen noodigen nog wel tot debat uit, maar zoo er al aan die uitnoodiging gevolg wordt gegeven, geschiedt dit gewoon lijk door debaters van den tienden rang; de voornaamste woord voerders der elkaar bestrijdende partijen komen niet meer op de vergaderingen van de tegenstanders: zij hebben het daarvoor ook te druk, nu zij het geheele land moeten afreizen en zich in de hoofdsteden van tal van districten moeten laten hooren. Zoo zijn de voornaamste verkiezingsvergaderingen geworden tot bijeenkomsten van gelijkgezinden, tot een soort van gods dienstige bijeenkomsten, waar de toehoorders zich gedragen voelen door eenheid van overuiging, waar de stemming van eens gezindheid niet wordt verstoord door den waiiklank van kritiek. n daar de bedoeling, waarmede dergelijke vergaderingen worden gehouden, niet is: het vestigen van oen meening door het in toe passing brengen van het Jioor en wederhoor", maar alleen het versterken van een reeds bestaande overtuiging: daar het er alleen om te doen is, het sentiment aan te vuren, en niet om het scherpen van den kritischcn zin, is het begrijpelijk, dat de tegenstanders er niet aan het woord worden gelaten. De rubriek .,ingezonden stukken" in sommige couranten biedt hun nog altijd de gelegen heid, lucht te geven aan hun overkropt gemoed. Maar behalve ctit verschil tusschen den verkiezingsstrijd van vroe ger en dien van thans, viel er nog een ander waar te nemen. Voor een deel werd die strijd gevoerd in eigen boezem. De partijen richtten den aanval niet uitsluitend op de principieele tegenstanders, maar vooral ook op de afvallige geestverwanten. De sociaaldemocraten hadden het in dit opzicht gemakkelijk, omdat de partij der communisten, die haar in de laatste jaren zoo fel besprong, door persoonlijke twisten verscheurd is en ten gevolge daarvan haar geen afbreuk van groote beteekenis kon toebrengen. Met de vrijzinnig-democraten behoefde zij zich evenmin druk te maken ; tusschen sociaal- en vrijzinnig-democraten scheen een accoord te zijn gesloten om elkaar bij deze verkie zingen niets in den weg te leggen; die wegen loopen dan ook vrijwel parallel; toen den heer Duys onlangs op een vergadering werd gevraagd, welk verschil er nog was tusschen de partij der vrijzinnigdemocraten en die van hem, antwoordde hij, dat er een commissie zou worden benoemd om dit verschil op te sporen ! Maar de antirevolutionairen en de Christelijk-historischen heb ben een serpent in eigen boezem gekweekt. De kerkelijke partijei\ die resp. door Ds. Kersten en Ds. Gravemeyer worden geleid, konden hun het verlies van "enige zetels berokkenen. Vandaar dat de slagen, die door hunne voorgangers werden uitgedeeld, voor een groot deel op de hoofden va'i deze dissentieerende broe ders nederkwamen. Zooals de Katholieke Staatspartij niet gerust scheen te zijn over den aanhang, dien de Katholieke Volkspartij zou verwerven al zou men kunnen nieenen, dat, van Katholiek standpunt bezien, deze laatste partij, zoo zij niet reeds bestond, had moeten worden uitgevonden, omdat zij althans een aantal ontevreden Katholieke ambtenaren en arbeiders er van heeft weerhouden op een sociaaldemocraat te stemmen. Maar de lieer van Wimbergen denkt er anders over; toen hij gisteren zijn radio-boodschap de lucht in zond, drukte hij den Katholieken nog eens op het hart, dat lu't voor hen nog erger was, te stemmen op een candidaat der Ka tholieke Volkspartij, clan op een principieelen politieken tegen stander ! Ii 11 de Vrijheidshond ten slutte heeft zich niet yeriiiL'e moeite gegeven om het Vaderlandse!) Verbond te knauwen, daar een eventueeie verkiezing van een candidaat dezer partij alleen zou kunnen geschieden ten koste van een van de zetels, die de Vrijheidsbond hoopte te verkrijgen. St'liijnbaui' kwam er ten slotte wat meer animo onder de kiezer.--. Maar toch alleen onder hen, die zich verknocht voelen aan een bepaalde partij. Bij zeer velen, die /.i c h tot de vrijzinnigen rekenen, maar niet aan n partij getrouwd zijn, was er weinig geestdrift te bespeuren. IIr is misschien nog nooit een verkiezing uehouden, waarbij zooveel vrijzinnigen tot liet laatste oogenblik hebben getwijfeld, op welke lijst zij zouden stemmen. Een van de redenen daarvan, en niet de minst beteekenendc, was, dat verschillende partijen van links voor eenzijdige nationale ontwapening ijv.-rden. Deze leus heeft hun vermoedelijk een aav.tal stemmen, vooral van kiezeressen, bezorgd; zij heeft hui. zeker echter ook een aantal stemmen doen derven van democra tisch voelende kiezers, die eenzijdige nationale ontwapening zoo verderfelijk vinden, dat zij in 's hemels naam ten slotte hun stem maar hebben uitgebracht op een candidaat van den Vrijheidsbond of. zoo hun dit te machtig was, op een candidaat van het Vaderlaiulsch Verhond. Hoevelen er zich door zulke redenen hebben laten leiden? Wie zal het zeggen? Als deze regels onder het o o s,' van den lezer komen, zal hij den uitslag der verkiezingen kennen: maar hij zal daarom nos,r niet weten -- wat eigenlijk liet aardigste zou zijn om te weten : de redenen, waarom de kiezers, wier stem niet vast verzegd is, zóó hebben gestemd, als zij deden. Als er op het stembiljet eens een vakje werd opengelaten, waarin de kiezer rekenschap moest geven van zijne stem? K E K N K A M i'