No. 2508 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 11 Locomotiefdepöt te Sidotopo (Soerabaia) Nieuw station Passar-Senen GEDENKBOEK DER STAATSSPOOR- EN TRAMWEGEN IN NEDERLANDSCH INDIË1875-1925 door Ir. G. L E i c N E s B A K H o v E N. Toen Dr. Koningsberger als voorzitter van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap in zijn rede ter gelegenheid van de laatste jaarvergadering de ontwikkeling van Ned.-Indiëmet de levenspro cessen in de natuur vergeleek, was hem het Gedenkboek der Staatsspoor- en Tramwegen in Nederlandsen-Indi vermoedelijk niet of slechts bij vluchtige inzage bekend. Anders toch zou hij het zeker vermeld hebben ter toelichting van zijn stelling, dat zooals in de levende natuur het individu in zijn ontwikkeling een versnelde herhaling vertoont van de ontwik keling, die de soort in den loop der jaren heeft ondergaan, de kolonie in een veel korter tempo heeft te beleven wat voor het moederland een langduriger! groei vorderde. Het gedenkboek teekent ons de langdurige overwegingen, aarzelingen en vergeefsche popingen om tot den aanleg van spoorwegen in Indië' te komen, het geeft een scherp beeld van de bedachtzaamheid, soms ontaardend in gebrek aan durf en vooruitzien, die vooral in tijden van tegenspoed ons Hollanders kenmerkt, en schetst het gebrekkig inzicht van sommige regeerders in die dagen. Dan slaagt na al dat beschamend getob Minister Goldstein op 18 Februari 1875 er bijna plotseling in, de Tweede Kamer een wetsontwerp te doen aannemen om als proef de ongeveer 115 K.M. lange lijn Soerabaia?Pasoeroean?Malang van staatswege aan te leggen. Zonder strijd ging het ook ditmaal met, doch de Minister wist de vrees van vele kamerleden te overwinnen, dat als bij zoovele publieke werken het Indisch Goevernement ook bij den spoorwegaanleg buitengewone traagheid en volslagen machteloosheid" zou toonen en de angst te be zweren, dat de staatsingenieurs geen den minsten drang zullen hebben tot spaarzaamheid" door te verwijzen naar wat in het moederland op het ge bied van spooraanleg van staatswege reeds ge beurd was. Zijn uitspraak: Het komt er alleen maar op aan, dat men wil", werd spoedig waargemaakt, want door de gelukkige keuze van den leider Maarschalk en zijn staf en de groote vrijheid hem in zijn werk gegeven, gelukte het reeds op 16 Mei 1878 het eerste gedeelte van de nieuwe lijn en wel het gedeelte Soerabaia-Pasoeroean plechtig te openen. Er was hard gewerkt, want de opname en grondberekeningen van de geheele lijn waren reeds gereed gekomen 17 maanden na den dag (6 April 1875), waarop de wet door den Koning was be krachtigd. Een begin was gemaakt, spoedig daarna werd reeds zonder grooten tegenstand tot voortzetting van den aanleg van staatswege besloten, terwijl ook de exploitatie in handen van het goevernement kwam. Van de periode van conceptie, gekenmerkt door traagheid en besluiteloosheid, was men in eens gekomen in de faze van snellen, heftigen groei, een groei die in latere jaren meermalen onregel matig wordt, met toppen als de omstandigheden gunstig waren, met dalen als malaise intreedt en de wankelmojdigen, die den staatsaanlcg niet willen voortzetten of de exploitatie in andere handen wil len overbrengen, zich sterk gaan voekn en men de leiders te veel bindt. Zooals bij zooveel in het Njderlandsch beleid in zake Indiëzien we een gemis aan va:;te lijn bij het beheer, zoowel in den vorm der organisatie als in den voortgang van den aanleg, de tarief kwesties e.d. D.)ch*door alles heen een stage groei, een toe neming van het begrip der onmisbaarheid van de spoor- en tramwegen voor de economische ont wikkeling van Indië. Het boeiend verhaal, dat het Gedenkboek hier over bevat vormt een stuk geschiedenis, die o.m. aan het boek blijvende waarde geeft. Wat is er in die vijftig jaren veel gebeurd en welk een opvolging van personen en stelsels ! Maarschalk en Djrx de krachtige leiders van het begin, Stipriaan Luiscius aan wicn het gegeven was het bedrijf weer meer zelfstandigheid te geven, de ontwikkeling krachtig verder te stuwen en latere plannen als die der electrificatie voor te bereiden. Damme, die het beheer centraliseerde en talrijke sociale maatregelen voor het personeel wist in te voeren, zij zijn eenige der vele figuren, die in de ontwikkelingsgeschiedenis een belang rijke rol spelen. Dan lezen we van de moeilijkheden en de over stelpende drukte der oorlogsjaren als in Indië, op zich zelf aangewezen, een steeds toenemend personen- en goederenvervoer bediend moet worden, terwijl het daarvoor noodig personeel en de vereischte materialen telkens weer bezwaarlijker te krijgen zijn. Op dien bloei volgt een inzinking, welke de uitbreidingswerken en de electrificatie bijna geheel doet stopzetten en vermindering van het aantal en de bezoldiging van het personeel en andere bezuinigingsmaatregelen eischt. Ten slofte komt er een langzame opleving van het Brug in de Preai-igerlijn hij Melangboni; goederenvervoer, waardoor menig hoofdstuk van het gedenkboek kan eindigen in den blijmoedi ge n toon, die voor een jubileum past. Wanneer \ve dan hetgeen tot stand kwam overzien en opmerken, dal de omvang van het net, de snelheid der treinen, de bouw van \\eg en rollend materieel die van het moederland gaan evenaren, dan begrijpt men dat het bestuur der Indische staatspourwegen behoefte had dat alles bij het vijftigjarig bestaan te veizamelen er, met gerechten trots onder de aandacht van velen te brengen. Het deed dit in aantrekkelijke/n vorm, het Gedenkboek i* met vele foto's van personen en zaken verlucht, typografisch goed verzorgd en van iiverzichteliike grafieken, kaarten en :taUn voor zien 1). Door eenvoudige behandeling met AB1S garandeeren wij abso luut afdoende bestrij ding van Kakkerlak ken en andere schade lijke insecten, muskieten, wandgedierte, enz. Vraagt inlichtingen en prospectus voor schepen, gebouwen en particulier gebruik aan N.V. A.B.I.S., Mij. ter Afdoende Bestrijding vanlns:ctenschade, Heerengracht 281 Tel. 32281 Amsterdam Zoo is erin Indiëin vijftig jaren tot stand ge bracht, wat in Europa bijna een dubbelen tijd voor zijn ontwikkeling noodig had en men staat er nu voor vraagstukken, welke aan die van het moederland parallel loopen. Een enkel voorbeeld moge dit toelichten: In het hoofdstuk der finantieele uitkomsten wordt er op gewezen, dat men zich bij den aanleg deugdelijk rekenschap gaf van de rentabiliteit der aan'te leggen lijnen en meermalen tot aanleg van een lijn besloot, waarvan de opbrengst slechts een zeer matige rente van het aanlegkapitaal beloofde en later ook gaf, maar die voor de eco nomische ontsluiting nuttig was en groote indi recte voordeelen opleverde. Toch werd in den crisistijd als eisch gesteld.. dat het net op lava zich zelf zon bedrnipen en wel zoodanig, dat "het exploitatieoverschot een rente van O p'ct. van het aanlegkapitaal z.mi opleveren. DJ Indische spoorwegen zijn toen onderscheid gaan maken in een net van rendabele en van on rendabele lijnen, onder het laatste ook begrepen de militaire lijnen en nemen aan dat een derde deel van het in de S.S gestoken kapitaal gebruikt was voor lijnen, waarvan men van te voren wist dat zij onrendabel zouden zijn. Zooals te \erwachten was, kon men, niet tegenstaande krachtige bey.uinigiugsmaat regelen, niet aan den eisch van (i pCt. rente voldoen. Wel bereikte men als exploitatieoverschot m 1024 3,5 pCt. van hè! aanlegkapitaal can alle,. en 5,2 pCt. van dat der rendabele lijnen, een zeer gunstig resultaat, dat voor het moederland wel altijd een schoone illusie zal blijven. Een dergelijke scheiding van rendabele en on rendabele 'lijnen komt ongetwijfeld aan het_overzicht der algemeene landsfinanciën en aan die van het bedrijf ten goede en het zon zeker overweging verdienen", nu de economie der verkeersmiddelen hoe langer hoe meer belangstelling vindt, wegen, spoorwegen in kanalen telkens onderling ver geleken warden, ook voor ons land een dergelijke scheiding te maken. Het bovenstaande moge voldoendefzijn om de aandacht van velen te vestigen op het zou fraaie gedenkboek, dat naast een schat van technisch belangwekkende gegevens (hoewel men gaarne over 'de technische moeilijkheden bij den aanleg en de exploitatie wat meer gelezen;zou hebben) een uitstekend inzicht geeft in de ontwikkeling der Indische Staatsponrwegcn. A.D.SPILLNER Vijzelstraat 83 - Amsterdam Reiswekkers met radium