DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2514 DE HISTORISCHE TENTOONSTELLING. IV. Het is bekend, dat Amsterdam zich zeer lang afzijdig heeft gehouden van den grooten opstand tegen Spanje. Tijdens de troebelen gedurende het voorspel van den tachtigjarigen oorlog blijft het in Amsterdam lang rustig, hoewel ook hier de oppositie aan het werk was. Trouwens, in die dagen is de beweging tegen de regeering vrij wel beperkt tot het zuiden; in Holland vindt zij nog weinig weerklank. Maar in 1566 komt de menigte ook in Amsterdam, in beweging; de openbare preek wordt gehouden; de beeldenstorm doet ook hier heel wat kostbare kunstwerken verloren gaan. Maar ook hier wordt de orde spoedig hersteld; de prins van Oranje komt zelf naar Amsterdam om het accoord van 23 Augustus ten uitvoer te leggen. Dan zet de reactie in; in 1567 begint de uittocht der gereformeerde en andere vijanden der regeering naar het buitenland. In het voorjaar doet Hendrik van Brede rode, de groote geus, nog een poging om van Amsterdam het middenpunt te maken van het verzet tegen Alva in het noorden. Maar hij vindt niet de krachten, die hij noodig heeft voor een doeltref fend optreden; pok hij moet in ballingschap gaan, waar hij dan zijn einde vindt. Maar den len April 1572 wordt Den Brie! door de watergeuzen veroverd. Van veel meer beteekenis was het, dat Enkhuizen en Vlissingen volgden en dat de meeste Hollandsche en Zeeuwsche steden zich in den zomer bij den opstand aan sloten. Niet alzoo Amsterdam. Hier bleef de stadsregeering den koning getrouw. Waarom? Om de eenvoudige reden, dat die regeering geen voldoend gezag meer had in breede kringen der burgerij en daarom den ruggesteun van de landsregeering niet kon missen. Zij wist, dat bij een aansluiting van de stad aan den opstand haar dagen geteld waren. Zij vond bij de politiek van onthouding steun bij een aanzienlijk deel der burgerij, dat evenmin van den opstand gediend was. Het spreekt van zelf, dat godsdienst en kerk in dezen een zeer groote rol hebben gespeeld, dat in het algemeen de Katholieken tegen, de Protestanten voor den opstand waren. Maar dat kan de houding van Amsterdam toch niet geheel verklaren. Ook politieke en sociale motieven doen zich hier gelden, soms dwars door de gods dienstige tegenstellingen heen. Voor Amsterdam heeft deze afzijdige houding zeer bedenkelijke gevolgen gehad. Want in korten tijd was de stad geheel geïsoleerd van het overige Holland en bovendien afgesloten van haar grooten handelsweg, de Zuiderzee. Economisch heeft Amsterdan toen zwaar geleden. Wij sijn in sulcker armoede ende desolatie", schrijft de stadsregeering naar Brussel, dat REINIER PAUW van noode sal wesen die tresorye der stede te sluyten ende der stede crediteuren onbetaelt te laten gaen." Amsterdam werd de wapenplaats van Alva; van Amsterdam uit kon de gevreesde landvoogd zijn maatregelen nemen om Holland weer te onder werpen. Die houding van de grootste stad van Hol land heeft den voortgang van den opstand belangrijk vertraagd. Zonder Amster dam was het nieuwe gezag van den Prinsen de Staten eigenlijk nog geen oogenblik veilig. Maar ook Am sterdam leed zwaar onder zijn isolement. Het Was duidelijk genoeg: Amster dam kon niet zonder Hol land en Holland niet zonder Amsterdam bestaan. Het moest komen tot een ver zoening. Die verzoening is in 1578 gekomen. Den 8 Fe bruari van dat jaar sloot de regeering van Amster dam het tractaat van satis factie met den Prins en de Staten. Men kan het uitvoerige stuk, zwaarbezegeld, op de tentoonstel ling zien. De satisfactie vond haar voltooiing in de alteratie van 26 Mei, die de oude regeering ten val bracht en een nieuw stads bestuur op het kussen stelde. Men mag over de'alteratie denken zooals men wil men weet, dat er een aanzienlijk verschil van meening en appreciatie kbestaat dat het jaar 1578 voor Amsterdam de aanvang is geweest van een lange periode van steeds stijgenden bloei, kan niemand ontkennen. De alteratie was voor Amsterdam wel waarlijk de eerste dag eens nieuwen levens. Het Amsterdam van omstreeks 1600 heeft zich volkomen ontworsteld aan de rniddeleeuwsche verhoudingen en toestanden, ook aan het rniddeleeuwsche geestesleven. Al blijft er in het vrije Amsterdam plaatsjvoor velerlei dissenters, de signatuur van de moderne stad is zoowel gere formeerd als humanistisch; juist dat humanisme bond de stad geestelijk aan het verleden en bereidde ook een toekomst voor. Men kan op de tentoon stelling tegenover elkander vinden hangen de portretten van twee mannen, die deze twee rich tingen, waardoor Amster dam in zijn nieuwen op bloei wordt beheerscht, op zijn allerbest typeeren: Reinier Pauw en Cornelis Pietersz. Hooft. Pauw is de man van het sterke Calvinisme, dat leeft in absolute waarhe den. Hij gevoelt zich door hooger macht op de plaats gesteld, waar het lot hem heeft gebracht; hij weet, dat die hoogere macht over hem waakt. Hij is sterk in zijn geloof en zijn recht; naast zich verdraagt hij nauwelijks een andere overtuiging, een ander streven. Ook daardoor is hij de man van de sterke energie, die geen oogenblik aarzelt, doorte tasten, waar het noodig is. De man die geen oogenblik aarzelt waar plicht en geweten hem roepen, neemt zonder be zwaar zitting in de gedele geerde rechtbank, die 01denbarnevelt terdood heeft veroordeeld. Door hem was de val van den grooten advocaat een triomf voor Amsterdam. Een geheel ander man was oude Hooft. Een hoofd vol kreucken, een geweten zonder rim pel", zegt Vondel volkomen terecht. Een man, die in harde ballingschap het leed der godsdienstvervolging had geproefd en daarom boven^ alles vrijheid van godsdienst voorstond. Een p. c. HOOFT A. D. SPILLNER Vijzelstraat 83 - Amsterdam Ie klasse uurwerken in smaakvolle kasten denker, die begreep, dat den mensen slechts het streven naar waarheid is vergund, maar dat de ab solute waarheid hem eeuwig verborgen moet blij ven. Een zachtzinnig man, die met weemoed het aanziet, hoe menschen menschen veroordeelen en verketteren. Een rein man en ook een vroom man, die God wenscht te dienen op zijn wijze en dat recht ook aan zijn medemensen gunt. Een man van diepe studie en zorgvuldig nadenken, boven dien van beproefde eerlijkheid en zuivere oprecht heid. Hooft was een man, die door allen hoog werd geacht, maar van wien geen diepgaanden invloed kon uitgaan. Te objectief voor de strijdende wereld van toen, wordt hij in 1618 door Maurits met een vriendelijk woord van waardeering op zijde gezet. Geen leider van een regeering, maar een man, zooals geen regeering ze op den duur kan missen zonder schade voor haar zedelijk gezag. Pauw wordt bij Vondel Reintje de Vos, Hooft blijft Bestevaer. Pauw en Hooft typeeren het Amsterdam der zeventiende eeuw. In den loop der tijden worden tegenstellingen verzacht en naderen zij tot elkander. Maar het Amsterdamsche geestelijke bestaan en daardoor ook het maatschappelijk leven wordt beheerscht zoowel door het humanisme als door het calvinisme. Om deze twee polen beweegt zich het Amsterdamsche leven der zeventiende eeuw niet steeds in regelmatiger! cadans, maar toch steeds in stijgende lijnen. Een sterk geestelijk leven, dat natuurlijk in conflicten tot ontwikkeling en zelfs min of meer tot volmaking komt, dat zich tot de hoogste strevingen richt en daarom ook groote en grootsche dingen kon tot stand bren gen. Een sterk leven van grootsche allure, dat is het beeld, dat het zeventiende-eeuwsche Amster dam ons te zien geeft. H. BRUG MANS E. J. VAN SCHAICK MAKELAAR Korte Jansstraat 25b" - Utrecht WONINGBUREAU ASSURANTIES TELEFOON 125