10 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No/2516 Elepnora Duse, par EDOUARD SCHNEIDER. d: Bernard Grasset, Paris. II Het weemoedigst stemt, wanneer wij de laatste levensjaren van deze uitzonderlijke kunstenares, die naar het woord van Nietzsche bezat l'ame qui enveloppe Je corps", langs den leiddraad van dit boek nagaan, dat al deze ellende geenerlei verband houdt met de onaantastbare waarde van haar talent. Haar eerste wederoptreden te Turijn, wederom in de rol, haar boven alle rollen dierbaar, als ,,Ellida" in Ibsen's Vrouw van de Zee.", wa,s voor haar kunst en haar persoon een herleving der oude, ontroerende geestdrift, een triomf, die bij het herlezen nog het hart ver warmt.1 Wij, die haar hier gezien hebben als die andere Ibsen-vrouW-; -Rebecca West, in Rosmershoirn", een .vreemde, donkere vogel, zooals ze daar stond, in het paarse, aan geen tijdperk gebonden kleed, een klassieke noodlotsgestalte, do.eh, me|?de verstikte stem van het modern bewwst-zijn, wij kunnen ons voorstellen hoe zij die rol gespeeld heelt, en gelooven dat het er weinig afbreuk aan heeft gedaan of Ellida's haren in die twintig jaren wit Waren geworden, haar gezicht doorgroef d, en haar wonderbare handen verouderd. -.Daaraan heeft het dus niet gelegen, maar wel aan alle bijomstandigheden, welke, achterna beschouwd, zoo gemakkelijk-uit den weg te ruimen zouden zijn geweest. Dat haar impulsief tempe rament en datgene-wat men van den grooten kunstenaar grillen" ^pleegt te noemen, het entweder-oder van haar karakter en de achter docht.^ ha.ar de hoe vaak ontgoochelde! ook sam? jegens den goed-gezinde parten speelde, mede een draw-back zijn geweest, haar biograaf bespaart haar een zekere yerteederde kritiek niet en vertelt in.- dit vecband een vermakelijke er varing hemzelf overkomen toen sa grande amie" irt een verdrietige bui over een onhandig artikel in een Fransche courant, hem, haar vriend si totalement attaché":, .de volle laag gaf, wegens dit vergrijp van een landsman en collega, waar hij part noch deel aan had ! Doch van welk een kinder lijke en ootmoedige Waarachtigheid was haar behoefte om het W,eer goed te maken" daarna. En hoe licht, zou men zeggen,, vergeeft men zulk een bevporrrecht en geplaagd menschenkind wat vaak als les défauts de ses qualités", zoo begrijpelijk en verschoonbaar is. Trouw aan zichzelf.is Duse ook daarin gebleven, dat zij zich. niet, heeft laten gebruiken voor poli tieke "propaganda, noch in is willen gaan op voorstellen ..uit he,t buitenland, die haar kunst en haar waardigheid als vrouw, naar den eisch dezer neerhalende tijden, in gevaar brachten. Wat rzij vroeg,-was,de mogelijkheid in haar eigen land te, Werken.op haar terrein en op haar eigen jn'yeau, ten bate van talloozen: ,,un moyen".... Een ftnantiëel reddend aanbod van een impre sario in Parijs sloeg zij af, wegens de speculatie op haar vroegere verhouding tot d'Annunzio, welke jn den eisch:- slechts in stukken van zijn hand op te treden, gelegen was. Wat de schrijver van Le feu" zich niet ge schroomd heeft voor Jan-en-alleman uit te stallen, heeft de actrice die zijn naam beroemd maakte, van haar kant Lvenslang verzwegen, en zij heeft er voor bedankt in haar latere jaren als de muze yan den commandant van Fiume te prijk te staan...En evenmin is. zij gezwicht voor den eisch der vaklieden op haar weg: Ibsen te spelen in reclame-toiletten van een Parijs' modehuis. 7ich als, ster" ,te latetv-rondsleepen, het kostte haar zander dat al^ zelfoverwinning genoeg. Met het water>aan -de. lippen, is zij in letterlijken en figuurlijken zin:, gegaan, zoover zij kon. De dag na,. u w ..vertrek naar Venetië," schrijft ze aan Sehneider hebben de influenza en de koorts mij opnieuw overvallen. Ik .heb de reis naar Sicili niet kunnen volbrengen. Sedert October heb ik niet meer dan tien voorstellingen kunnen geven en ik ben er drieëntwintig verschuldigd au négrier". Volgt: een opsomming van de plaatsen, waar ze volgens haar contract nog heen moet, de heele kaart van Europa over. Aller., aller..!" Treffend is het plichtsbesef ten opzichte der voorgenomen taak, de deemoed in deze supéri eure vrouw, die de gast was geweest van koningen, 'hog tegenover .den rru'nsten mensch. ?t tTBröo&ehd;2i;fn haar .scrupules, de kwellingen nie zij zelve doorlijdt wanneer zij meent een ander te kort te1 hebben 'gedaan. Afscheid-nemen van eimand, van een plek, die haar goed was geweest, al ware het slechts voor enkele dagen, was voor haar overgevoelig zenuwstelsel inderdaad: mourir un peu. Als een dief in den nacht vluchtte ze soms weg om aan de laatste oogenblikken te ontkomen; een afscheid aan een station" was haar een onmogelijkheid, wanneer haar hart zich ook maar even had gehecht. In elke samenleving, in elk kunstvak zou het voor deze teedere kunstenaars natuur moeilijk uithoudbaar zijn geweest, doch dat zij juist kind van tooneelspelers, met een van haar prilste jeugd af doorslaand talent haar Weg moest vinden in het harde, rustelooze nomadenbedrijf, waar niemand en niets reikte tot haar hoogte en haar tijd in beslag Werd genomen door allerlei belangen, voor haar innerlijk] wezen waardeloos en afmattend, is wel haar noodlot geweest. De twaalf jaren rust, die zijfzich heeft vergund, komen ons in dit verband ook meer en meer verklaarbaar voor. Autodidact, vervulde haar niets zoo hartstochtelijk als het verlangen het verzuim harer jeugdjaren in te halen. Il faut toujours couter, et toujours apprendre". Lezen was haar een levenstehoefte, en hoe dieper zij doordrong in haar, vaak zware lectuur, hoe meer zij zich als het ware schaamde voor het weinige dat zij met dit al wist. Haar verhouding tot den schrijver van dit boek, haar mindere in alle op zichten, doch een bekwaam lettre", heeft de aandoenlijkheid van een leerlinge tot den leer meester. En de openhartigheid waarmede zij na haar afstand van het tooneel, bekent: Je ne veux plus vivre pour les autres, je veux vivre pour moi", krijgt een hoogere beteekenis wanneer wij bedenken dat dit vivre" bestond uit reizen en lezen om iets te begrijpen, om niet te sterven in louter onwetendheid. Lit leven voor zich" heeft zij dan afgebroken om, naar het altruïstisch ideaal van na den oorlog, haar steentje bij te dragen tot den wederopbouw van het geestelijk Europa en zij heeft het met haar leven bekocht. De herhaaldelijk verschoven reis naar Amerika, die er haar geldelijk bovenop moest helpen, bleek ten slofte de eenige uitkomst. Gelukkige avonden in Engeland, waar een lieve vrouw, wier naam genoemd mag worden: miss Onslow, haar pad heeft geëffend, een laatste op treden in het geestdriftig Weenen, gingen er aan vooraf, en men krijgt den indruk dat ook de zeereis haar, die aan de zee geboren en getogen was, goed deed, en zij tamelijk toegerust haar tournee begonnen is. Tot Californiëging het redelijk en had haar bidden en smeeken aan den impresario: thans niet verder te hoeven, in de koude, die haar zulk een kwelling was, mogen baten, zij zou mis schien nog in leven zijn. Het sterven te Pittsburg in Noord-Amerika la plus hideuse ville du monde waar ze nog drie voorstellingen moest geven, herinnert in zijn schamel te en verlatenheid aan het einde van Tolstoï; doch niet vrijwillig was haar vlucht uit den nood der tijden.... De bijzonderheden dier laatste dagen, met hun physieke en moreele smar ten, het totale gebrek aan tegemoetkoming als de eerste de beste liet men haar op den laatsten avond van haar openbaar leven staan wachten in den sneeuwstorm aan de achteringang van den schouwburg, aangezien de sleutel zoek was haar ijlend verlangen weg te komen bij het aanbreken van den dag", het einde, in den nacht vóór Paschen, met het woord van haar heimwee op de lippen: Asolo !" ze doen voor den ontroerendsten roman niet onder, met dit onderscheid, dat hier op elke bladzijde de brandende ocgen van eene, die met een oogopslag drong tot in het diepst der ziel, ons levend aanzien. Het laatste gedeelte van het boek geeft de authentieke brieven der drie getrouwen, haar kamenier, een actrice, en een vriendin, die bij dit sterven tegenwoordig zijn geweest: het zielig appèl der tooneelspelers, die ze verzocht had den Paaschmorgen aan haar ziekbed door te brengen,en die haar reeds gestorven vonden. Het haastig vervoer van het lijk, reeds een half uur daarna, met de bagagelift naar een achteruit gang van het hotei. Het vertrek van New-Vork, waar de toegestroomde Italianen in lange rijen knielden aan den steiger, de aankomst te Napels en de begrafenis te Asolo. Vorstelijk, en vol ontontroering was haar laatste reis, want Italiëbegreep eindelijk zijn verzuimden plicht, en zij had op rechte vrienden, die aansnelden van heinde en ver. Doch deze apotheose dekt de gedachte niet aan wat de kunstwereld Italiëtcnnaaste-bij als een moord mag aanrekenen op een harer edelste en kostbaarste figuren. En het verwijt slaat ten slotte op heel intellectueel Europa terug, want dit mysterieus, om niet te zeggen goddelijk talent, was universeel bezit, en niemand heeft een hand uitgestoken om het te beschermen. Nochtans, zonder wrok is dit boek geschreven, de feiten spreken voor zich, en de vrouw, die het geldt, was in den grond van haar wezen vroom en nederig, zij moet verzoend en zacht gestorven zijn. JOH. ALBERS die l Sept. zijn 40-j. zangersjubileum viert Uit een harer brieven haal ik dit nog aan, het maakt elk bewijs overbodig: Je vais dans Ie vent, ainsi que quelqu'un, qui sait sa route, alors que, au contraire, dans Ie fond de mon tre, je ne fais qu'obéir a 'un rythme intérieur, qtii me porte toujours en avant. Que trouverai?je au terme d'une si longue course? Peut-ètre la douceur secrète d'avoir obéi a ma destinée. Peut-être? C'est cela que j'espère, et ce que j'ai souffert, je Poublie. .." TOP N A E F F H MUZIEKHANDEL Violen ? Snaren Achter st- pieter 4 utrecht ? Tel 443 SCHILDERKUNSTKRONIEK FRANSCHE GRAFISCHE KUNST, bij J. F. van Deene, 752 Keizersgracht. Het is merkwaardig hoe naar verhouding weinige persoonlijkheden een tijd rijk is, die zoo op het persoonlijke uit is als de onze. Wie bij den heer van Deene de experimenten bekijkt van de ruim dertig grafici, van ieder van wie hij ten minste n uiting exposeert, vindt misschien maar n eigenschap die al die executanten ge meen hebben: zij doen allen hun best persoonlijk te zijn. En misschien is deze omschrijving van hun streven nog te positief en is het beter te zeggen dat zij trachten niet te zijn als een ander aan dat streven offeren zij zich zelve op. Er is een opvallend gebrek aan ernst en aan rust in hun productie. Nooit stond de beschouwer voor een hopeloozer verscheidenheid. Hij zoekt niet naar een gemeenschappelijke!! grondtoon, een gemeenschappelijke!! stijl; er is niets gemeenschappelijks. Het is zelfs de vraag of de meesten der exposanten hun métier beheerschen. Nergens bijna ondervindt ge die vreugde om technische vaardigheid en technische vondsten die een der genoegens kan zijn van het beschouwen van welk grafisch werk dan ook. Velen schijnen begonnen te zijn waar zij moesten eindigen. En te veel proeft ge als een probeersel, als een gooi met de muts, wat zich als een noodwendigheid moest voordoen. Het handwerk is om het doe! verwaarloosd en het doel is opgeofferd aan de uitzonderlijkheid. Onder deze omstandigheden is het noemen van namen overbodig voor een sober geëtst stilleven van Galacius maak ik een uitzondering. Er is een toewijding aan besteed die in deze omgeving dubbel treft. Hermine David leerde van Laboureur en nam een genoegelijke naicveteit van hem over. Laboureur zelf schijnt uitgepraat. Zou het per soonlijke, zelfs van de eigenste dezer kunstenaars dikwijls niet meer zijn dan een ader die even bruist" en dan verstikt en in den zandgrond verdwijnt? H E N N u s TENTOONSTELLING van werken door A. H. GOUWE. Schilderijen en teekeningen, portretten en caricaturen.?Van I4tot31Aug. KUNSTZAAL VAN LIER naast het Postkantoor te LAREN (N.-H.)