DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2516 DE REIS VAN CAILLAUX NA4R LONDEN Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Joh. Braakensiek MARIANNE: LAAT DIE OPVRETERS NOU MAAR THUIS, ANDERS MAKEN ZE ER NOG HEIBEL OVER!" HOOZEN EN GYCLONEN door Dr. H. G. CANNEOIETER Op den rampzaligen avond van 10 Augustus toonde de natuur ons haar vernielende werking in al haar verschrikkelijkheid. Lezen we van de cycloon, die in de Mississippivallei verwoestingen aanricht en mensch noch dier ontziet, dan worden we even getroffen ; komt een dergelijke natuurramp in onze gmgeving voor, dan beseffen we eerst recht het verschrikkelijke van het gebeuren. En wel heel ernstig worden zij tot nadenken ge bracht, wier taak het is de natuurverschijnselen te bestudeeren en met verwachtingen voor het komende weer te waarschuwen voor gevaarlijke weersomstandigheden. In de eerste plaats toch is het de zaak van de meteorologen om na te gaan wat er gebeurd kan zijn in de natuur, dat zulke ernstige gevolgen na zich s'eepte. Hier moeten verschillende niet te voorziene oorzaken samengewerkt hebben, die zuiver plaatselijk verwoestend optraden en wel juist boven de streek van het dorpje Zeeland over Ruurloo en Borculo naar Noord-Duitschland. We willen trachten in het volgende een overzicht te geven van de voorstellingen, die men zich in de meteorologische wereld maakt van wat zich in de atmosfeer afspeelt bij onweers en hevige buien. Immers soms is het onweer zelf van bij komstig belang. In het geval van 10 Augustus lezen we overal van ernstige stormschade doch nergens van groote schade door blikseminslag. Kenmerkend voor een onweerachtige weers toestand is de bijzondere onrust die blijkbaar in de bovenlucht moet heerschen en die zich uit in de snelwisselende bewolkingstoestanden. De hagelWolken, die op een mooien zomerdag zich in den morgen vormen en overdag als groote gevaarten door de lucht drijven, groeien uit tot enorme wolkgevaarten met hooge koppen en dreigend donkere bases. Doch boven deze stapel Wolken, die hun basis in den regel op omstreeks 800 meter hebben en hun toppen op 2000 a 2500 meter hoogte, is het blijkbaar ook niet rustig. Immers ook in hooger niveau's vertoonen zich wolken van snel Wisselende vormen. Langs het hemelblauw trekken witte sluiers, die, als ze langs de zon trekken, aanleiding geven tot bijzondere optische verschijnselen; de anders bijna schaapjeswolken hebben een grove structuur en komen in uiterlijk meer overeen met de stapelwolken van lager; niveau. Het best wordt het aanzien van de lucht' bij het onweersachtige weer getypeerd door de voor den leek wellicht Weinig zeggende en toch teekenende term der Franschen del chaotique," waarmede wordt uitgedrukt hoe de observator, die op een bepaald oogenblik in eenige code cijfers het aanzien der lucht moet beschrijven, met de handen in het haar zit, daar de wolken met het kwartier andere aspecten te zien geven. De regelmatige Waarnemingen van temperatuur en vochtigheid der lucht in de bovenlagen die dagelijks op onze militaire vliegvelden te Soesterberg en Helder door de vliegers van luchtvaartafdeeling en Marineluchtvaartdienst worden ver richt, hebben een groot materiaal bijeengebracht voor de studie der temperatuurverhoudingen in de bovenlucht bij verschillende weersomstandig heden. Wolkenstudie's bij vaarten met vrije ballons en wolkenfoto's bij de meteorologische hoogtevluchten hebben licht verspreid over den sa menhang der wolkenvormen met de temperatuur verhoudingen in de bovenlucht. Daarnaast staan theoretische natuurkundige beschouwingen die door berekening aangeven welke toestanden in de natuur mogelijk "zijn en Welke de grenzen zijn waarbij toestanden van stabiel evenwicht overgaan tot toestanden van labiel evenwicht, waarbij het kan komen tot plots;linge gebeurtenissen bij het herstel van den stabielen evenwichtstoestand. Het is niet anders denkbaar of de atmosferische toestanden moeten normaal zoodanig zijn, dat, althans boven de niveau's tot waar zich de dagelijksche verwarming der aarde doet gevoelen, een stabiel evenwicht in boven elkaar gelegen lagen gewaarborgd is. Dit stabiele evenwicht is geken merkt door een bepaalde mate van de afname van de luchttemperatuur naar boven, die afhankelijk is van de absolute waarde van de temperatuur der lucht in verschillende niveau's en van het gehalte aan waterdamp, dat in de lucht aanwezig is Deze beschouwing houdt echter in zich, dat er een grenswaarde moet bestaan voor de afname der luchttemperatuur in boven elkaar gelegen niveau's, welke grenswaarde door bepaalde oor zaken kan worden overschreden. Als zoodanig geldt sterke verlichting der lucht in lagere niveau's terwijl anderzijds een krachtige luchtstroom de bovenlagen vullen kan met koude lucht, uit ver afgelegen streken aangevoerd. In beide gevallen herstelt de normale toestand zich op gelijke wijze en wel doordat de te koude lucht van boven van plaats wisselt met de te warme daaronder, waarbij het dus komt tot verticale verplaatsing van luchtmassa's, dus de warme lucht omhoogstijgt en de koude neervalt. Zonder alle complicatie's te beschrijven, die zich hierbij voordoen moet alleen vermeld worden, dat dit opstijgen der warme lucht aanleiding geeft tot temperatuurdaling daarvan, die op haar beurt een oorzaak wordt van condensatie van aanwezige waterdamp, m.a.w. leidt tot vorming van wolken. Deze Wolken zijn van het type der stapelwolken met hooge toppen en donker grondvlak. Elke nauw keurige beschouwer van de wolken zal meermalen getroffen zijn doqr de groote snelheden, waarmede de toppen der stapelwolken zich op heldere voorjaarsdagen in de blauwe lucht kunnen verheffen en ver wonderd zijn over het korte tijds verloop, waarin een onbeduidende wolkflard uitgroeit tot een wolk gevaarte van kilometers hoogte, feiten die aantoonen welke stijgkrachten hier worden ontwikkeld en tot welke vertikale snelheden het in de atmosfeer kan komen, wanneer het temperatuurevenwicht verstoord wordt. De waterdroppeltjes, waaruit de wolken bestonden, zijn in den regel slechts klein. Wanneer de wolken zich vrij omlaag kunnen ontwikkelen Worden ze door de machtige stijgende stroomen mee omhoog gevoerd. In bepaalde ge vallen echter treft men in de atmosfeer bepaalde grenslagen, waartusschen de verticale omzet tingen van warme en koude lucht begrensd blijft. De bovengelegen grenslaag speelt de rol van een sta bilisatieniveau, waaronder de op stijgende lucht van beneden met haar condensatieproducten zich ophoopt. Een dergelijk stabilisatie niveau: kan echter een zwakke plek hebben. In dat geval kan het gebeuren, dat het plaatselijk doorbroken wordt, Waarbij de lucht die zich onder dit niveau heeft op gehoopt gelegenheid krijgt naar boven te ontwijken. Van alle zijden uit de omgeving stroomen de lucht massa's aan diealsdoor een schoor steen door het gat omhoog trek ken en zich neerstorten in de hoogere niveau's, waar ze tot rust komen en door de bovenwinden worden weggevoerd. Wanneer men bedenkt, hoe een opspuitende waterstraal in staat is een licht glazen kogeltje te dragen (bekend als mikpunt voor den geoefenden schutter in de schiettent op de kermis) dan kan men zich voorstellen hoe een geweldige stijgende luchtstroom, als zich in het bovenomschreven geval kan ontwikkelen, in staat is niet slechts groote regendruppels doch ook zware hagelsteenen te dragen, die bij vermindering van de intensiteit van de stijgende beweging in den luchtstroom geleidelijk of plotseling worden losgelaten, naar de aarde vallen en aanleiding geven tot wolk breuken en zwaren hagelslag. Van den grond at' ziet men slechts de inktzwarte onderzijde der regenbezwangerde wolken. Een enkele maal echter zijn luchtvaarders in staat geweest de doorbraak van boven het evenwichtsniveau te aanschouwen en te fotografeeren, wat zeker een grootsch aspekt geweest moet zijn. Als bewijs van de juistheid der ontwikkelde theorie kan ook gelden de waarneming die op 10 Augustus van verscheidene plaatsen gemeld werd, dat de slagregens eerst begonnen tevallen na het voorbij trekken der onheilspellend zwarte wolken. Het is niet moeilijk in te zien, daar het aan het grondvlak van den opstijgenden luchtstroom tot enorme horizontale luchtverplaatsingen moet komen. Immers hier stroomt van alle zijden de lucht aan die den stijgenden stroom moet voeden. Wanneer men verder denkt aan de wervels die men ziet ontstaan in een vloeistof, die snel uit een trechter Wegstroomt, dan kan men zich voorstellen hoe ook de lucht, die van alle zijden naar de basis van den opstijgenden luchtstroom aangezogen Wordt in Wervelende beweging geraakt en hoe zich aan de basis der dreigende wolken cycloonachtige wervels kunnen vormen. In het middelpunt van een dergelijken wervel ontstaat een luchtverdunning die door werking van middelpuntvliedende kracht in de roteerende lucht steeds grooter wordt Deze luchtverdunning echter zal maken, dat een lucht uit lager niveau wordt opgezogen en aan de snelle werveling gaat deelnemen. Deze lucht koelt daarbij af, wat weer een condensatie van den waterdamp ten gevolge heeft welk feit, echter maakt dat het verschijnsel aan het oog zichtbaar wordt en dat men den wervel als een trechter of slurf uit de donkere wolkenbasis ziet hangen. Soms neemt de slurffigutir de afmetingen van een zuil aan, die hier en daar den grond raakt. Waar het uiteinde aan den grond komt worden slooten leeggezogen, worden boomen door den wervelwind uit den grond gerukt, de daken van de huizen gelicht en spelen zich de verschijnselen af bekend uit de beschrijvingen en afbeeldingen van Zeeland en Barculo. In de Mississippivallei liodorl. Munt Holland» bomt o tO oontm