No. 2519 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND DE TROONREDE Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Joh. Braakensiek IK GELOOF DAT IK DEN ACHTERKANT VOOR ME HEB, WANT ER STAAT NIETS OP !" ,,HIER OOK NIET!" OCCULTISME E\ WETENSCHAP door Dr. C. J. WIJNAENDTS FRANC K EN Ten allen tijde heeft de menschheid in al hare trappen van beschaving een merkwaardige neiging vertoond tot het mystieke en mysterieuse. 'Het is waarlijk niet alleen in de verschillende vormen van godsdienst, dat zich die zucht heeft uit gesproken en belichaamd. Evenmin is het alleen de ontoereikendheid van onze verklaring der waargenomen natuurverschijnselen, die den grond levert tot die neiging naar het geheimzinnige. Want afgescheiden daarvan schijnt voor ontelbaren, niet slechts eenvoudigen van geest, maar dikwijls ook geleerden, een eigenaardige bekoring te liggen in het raadselachtige, en het schijnt wel dat zij zonder dien niet gelukkig kun nen wezen. Zij zoeken als 't ware naar al datgene waaraan zij iets geheimzinnigs kunnen verbinden, en phantastische verhalen, waarin iets dergelijks wordt geschilderd, worden gretig door hen gelezen. Zoo worden prestaties, die hoegenaamd niet overtreffen wat door goochelaars wordt ten uitvoer gebracht, omhuld met een mystiek waas en beschreven als te zijn van een zeer vreemdsoortigen en bovennatuurlijken aard. De bloote werkelijkheid en de ervaringswereld zijn voor dezulken veel te nuchter: voor hun gemoedsleven en verbeeldingskracht hebben zij ander voedsel van noode, hoe onverteerbaar en weinig voedzaam dif veelal ook zijn moge. Zij willen zich niet netrleggen bij de grenzen onzer kennis, maar zoeken die te overschrijden en door te dringen in wat ons doorzicht te boven gaat, en dat wel doorgaans met oncritische methoden, die de zuivere weten schap niet kan billijken, ook al tooien zij zich met een quasi-wetenschappelijk kleed. Daarmede voldoen zij niet zoozeer aan verstandelijke dan wel aan gemoedsbehoeften en geraken zij tot resultaten, die beantwoorden aan stilgekoesterde wenschen. Het geloof in de verwezenlijking van zulke gekoesterde verwachtingen was ten allen tijde van een ontzaglijken invloed. De magie is zoo oud als de wereld, d.i. zij dateert van de oudste historische tijden. Toovenaars, medicijnmannen, fetischen, totems, ster renwichelarij, geloof aan demonen, heksenprocessen samenhangend met duivelgeloof, het aannemen van een mysterieus verband tusschen bepaalde voorwerpen en bepaalde geestestoe standen, bijv. ingeval van liefdesdranken enspijzen, tooverspreuken en wat dies meer zij, zij alle strekken daarvan ten bewijze. Het geeste lijke en het stoffelijke werden steeds op wonderlijke wijze dooreengehaspeld, evenals symboliek en werkelijkheid; en aan de gedachtenkracht werd een physieke macht en uitwerking toegekend. Ondanks alle voortschrijding en uitbreiding van natuurwetenschappelijke kennis is in onzen tijd de zucht naar occultisme nog allerminst uitgestorven, maar tiert zij welig voort. Waar zegkunst met behulp van spiegels of glinste rende voorwerpen, handlijnen, sterrenwichelarij, buitenissige helderziendheid enz. worden nog onverminderd beoefend, al komt men daar niet altijd rond voor uit; en somnabulistische pres taties, dierlijk magnetisme en mesmerisme verheugen zich nog steeds in een grooten aanhang. Over al die zoogenaamde occultatistische ver schijnselen heeft de heer H. C. A. Muller uit een aantal boeken van Franschen, Duitschen en Engelschen ooorsprong een werkje samengesteld onder den titel Het onverklaarbare in het leven en na den dood." 1) Maar al spreekt hij in dien titel van onverklaarbaar", in den tekst treedt hij telkens in gewaagde verklaringen der door hem beschreven en blijkbaar als waarheid aange nomen verschijnselen. De heer Muller blijkt wel zeergoedgeloovig. Hij is overtuigd dat het medium beschikt over een astraal lichaam, dat geheel of gedeeltelijk buiten het lichaam kan treden als een dubbelganger en welk astraal lichaam zulks bij een ieder na den dood, niet tijdelijk maar voorgoed, bewerkstelligt. Zelfs beweert hij dat het mogelijk is een photographie te verkrijgen van dat astrale lichaam en evenzoo van een gematerialiseerd gedachtenbeeld (p. 175 en 333). Elders weer spreekt hij van een door de gedachtekracht werkelijkheid worden van een hallucinatie" (! p. 270). Hij gelooft aan levitatie en zweven doorgewichtsvermindering, aan mediumschap van dieren (p. 227), aan materialisatie van buiten het lichaam getreden psychische krachten of van produkten van het onderbewuste zieleleven, die zich in zelfstandig heid zouden kunnen afsplitsen (bijv. p. 180). Verder neemt hij aan, dat mediums somwijlen in staat zijn door het in de hand nemen van fossiele beenderen, oude steenen of edelsteenen, landschap pen en tafereelen te beschrijven uit oude histo rische of zelfs uit praehistorische tijden ( ! p. 255). Wel is ook volgens Muller bedrog van medi ums meermalen vastgesteld, zooals bij Slade, Davenport, Eusapia Paladino, en noemt hij Home, die nimmer op een bedrog betrapt werd, 1) Amsterdam. Meulenhoff 1925; in kartonnen band / 3.90. VERBOUWINGS OPRUIMING 14?26 SEPT. DEN HAAG VAN MODELKAMERS EN LOSSE MEUBELEN een groote uitzondering (p. 176). Maar dit alles is volgens hem niets afdoende aan de waarde hunner niet door bedrog verkregen resultaten" (p. 173 en 273). Hun bedrog ook zou moreel zeer begrijpelijk en verschoonbaar zijn, o.a. omdat dit een veel gemakkelijker methode ware en minder uitputtend, terwijl daarenboven het bedrog dikwerf onbewust gepleegd wordt (N.B. i p. 182). Maar men vraagt zich af, hoe dan wel is vast te stellen dat andere resultaten niet eveneens door bedrog werden verkregen. Niet steeds toch worden er genoegzaam bedrogWi rende voorzorgs maatregelen genomen, en deze zijn ook niet altijd even werkzaam; vooral niet, waar het medium gewoonlijk werkt onder voor normale waarneming uiterst bezwaarlijke omstandigheden (slechte ver lichting enz.), die een voldoende controle onmoge lijk maken, al beweert dan het medium die voor zijn prestaties te behoeven. Bekend trouwens is het, hoe meermalen deze in laboratoria en voor commissies van geleerden jammerlijk mislukten, al zoeken de geloovigen de verklaring der mis lukking als redmiddel in eene schommelende pres tatiekracht. Wat het medium tot stand brengt, is nimmer uitstijgend boven zijn geestelijk niveau. Nimmer ook zijn er mei volstrekte en allen twijfel buiten sluitende zekerheid onthullingen vastgesteld van iets, dat aan geen der aanwezigen bewust of onbe wust bekend was en waarvoor dus een telepathische verklaring onvoldoende zoude wezen. Die zooge naamde onthullingen toch behoeven niet anders te zijn dan op het medium overgedragen onbewuste herinneringen van die aanwezigen. Van groote beteekenis zijn hier ook de suggestie en de autosuggestie (bijv. bij fakirs met hun collectieve hyp notiseering), waarbij zich aansluit het zich met allerlei kunstmiddelen in een staat van geestver voering brengen, zooals dat reeds bij de pr'tsteressen van Delphi placht te geschieden. Vele der occultistische verschijnselen ook zijn te verklaren uit opwellingen van het onderbewustzijn, gelijk wij die vinden in droom en hypnogogische toe standen, zonder dat zij behoeven te worden toe geschreven aan werkingen van buiten. Zoo bijv. het automatisch schrift met behulp der planchette enz. Zoo zijn vele der zoogenaamde occultistische phaenomenen te duiden en op te helderen langs een natuurlijken psychologische!! weg. Ook al blijven er hier als elders nog vele onverklaarde verschijnselen over, er bestaat daarom geen reden ons gedwongen te voelen tot de aanneming van bizondcrc, nevelachtige,duistere en buitengewone psychische krachten. Men doet zeker wijzer niet daartoe zijn toevlucht te nemen, zoolang er nog geen absolute behoef te aan bestaat. La ten wij liever wat sceptisch wezen dan ons voorbarig te begeven in allerlei gewaagde veronderstellingen en schijnverklaringen, die noch de zielsrust bevorderen noch tot 's menschen geluk bijdragen. Er blijft ook zonder dien stof te over om op vruchtbaarder wijze onzen geest bezig te houden en nuttig werk zaam te zijn. Van het beroemde werk van J. TER GOUW Geschiedenis van Amsterdam COMPLEET IN ACHT KLOEKE DEELEN kunnen wij alleen onze abonné's een exemplaar aanbieden voor f 15.?. Daar de aanwezige voorraad gering is, bevelen wij eene spoedige bestelling ten zeerste aan. VAN HOLKEMA & WARENDORF Amsterdam