20 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2521 Maar dan dient men ook uiterst zorgvuldig te werk te gaan in de keuze van de andere nummers speciaal voor dit publiek. Want geen twintig goede films verhinderen de paniek, veroorzaakt door de troostelooze ellende van 'n kluchtig" bijprogramma ! CULTUUR EN FILM door L. J. JORDAAN JAVA". Rembrandt-Theater. Ik houd van de film om ta! van redenen. Ik houd van haar, omdat zij jong is en frisch en krach tig temidden van zooveel rondom ons, dat ver welkt en wegteert. Ik houd van haar, omdat zij van onzen tijd is met haar goede en kwade eigen schappen vleesch van ons vleesch, bloed van ons bloed. Ik houd van haar, omdat zij nieuwe perspectieven opent, een nieuwe oorspronkelijke kunst in het leven heeft geroepen, die met sterke vezelen wortelt in onze volksziel. Ik houd van haar, vooral, omdat zij het wonder is het mysterie van onze eeilw. Want steeds weer opnieuw onderga ik de sensatie, dat daar vóór mij op het witte doek het ongehoorde gebeurt: het bewegende beeld ! En nooit onderga ik die sensatie sterker, dan wanneer ik cultuur-historische of folkloristische films /ie. Want wel is 't verschil groot tusschen de afbeelding en de film en als men dat wil uit drukken door te zeggen dat deze dood is en gene leeft, is 't mij wel, ofschoon ik liever een anderen vorm zou willen gebruiken. De groote cultuur historische en folkloristische beteekenis van de film ligt naar mijn meening in 't feit, dat zij atmosfeer schept. Dat is haar bekoring, niet alleen, maar zeer zeker haar paedagogische en instructieve waarde. Het belangrijkste in de muziek, staat niet in de noten" heeft eens 'n groot musicus gezegd ? en zelden is wel kernachtiger en bon diger uitgedrukt, dat de geest, de atmosfeer de waarde van een werk bepaalt ook van een cul tuur. Wat is 't, dat als 'n stil, onbeantwoord verlangen leeft in ons, Westerlingen, die Indiënooit gezien hebben? Niet de dorst naar positieve feiten of getallen niet de nieuwsgierigheid naar zeden en gewoonten van een vreemd ras niet zelfs de subjectieve realiteit van de tropen, hoe inte ressant dit alles op zichzelf moge wezen. Wat wij over ons willen laten komen, is de atmosfeer van dat verre wonderland als zeide ons instinct ons, dat Wij daarmee en daarmee alleen, het kostbaar ste, dat die vreemde wereld ons schenken kan, verwerven. En zie de nuchtere, zakelijke concrete fotogra fie, geeft ons datgene wat niet in de noten staat" zoo suggestief, zoo boeiend, dat men zich verbijs terd afvraagt, wat dieper indruk maakt: het wonder van de Indische atmosfeer of het wonder van 't levende beeld. De film Java" is 'n prachtig voorbeeld, van wat de cinematografie op cultuur-historisch en folkloristisch gebied kan geven. Zij brengt ons de Indische atmosfeer nader, dan alle plaatjes, verhaaltjes, cijfers en statistieken met elkaar. Nooit werd u 't wezen van den inlander voorzoover dit aan de Westersche mentaliteit gegeven is duidelijker, dan op de film. Nietwaar gij kent slechts den ,,inlander-in-Europa" 't schuwe, armetierige bruintje wonderlijk misplaatst in de straten, die te nauw en de kleeren, die te wijd voor 'em zijn. Maar zie 'em in de geweldige tropische natuur - en ge merkt, hoe 't rhytme van z'n sierlijk-trage bewegingen, dat zoo slecht past in onze ijzer- en betonbeschaving volkomen harmonieert met 't statige wuiven der kokospalmen. Zie 'em aal glad en oolijk door 't gewoel van den pasar glij den en ge krijgt 'n heel ander beeld, dan 't melancholieke, verloren figuurtje, dat ge van 'em kende. Zoo 'n inlandsche markt met meiischeii, die lachen, spreken, bewegen -- kortom.... leven, openbaart u 'n stuk massa-psyche, om ndig boei ender en leerzamer, dan de interessantste beschrij ving. Geen wonder dan ook, dat bij cte voorstelling voor genoodigden tal van onderwijs-menschen aanwezig waren, waaronder zeker vele elementen, die niet tot de geregelde bezoekers van de bioscoop behooren. 'n Heuglijk feit -want met 'n dergelijk filmwerk demonstreert de cinematografie op be vattelijke en onaanveclitbare wijze haar bestaans recht en haar beteekenis. 't Is misschien niet de meest lucratieve vorm van exploitatie des te meer waardeering, dunkt ons, verdienen dergelijke experimenten, die in de eerste plaats den nadruk leggen op den ernst en de belangrijkheid van de film en niet op haar amusements-waardc. FILM EN FILM-MATERIE VOOR HET VOETLICHT". Tuschinsky. Een van de voornaamste eigenschappen van goede kunst'is, dat zij rekening houdt met den aard der materie, die zij gebruikt. Een litho van Daumier is geheel geconcipieerd in de gedachte aan de tonige kom van den steen een houtsnede van Uürer kon niet anders, dan in 't stroeve, kernige blok worden uitgedrukt. Geen goed beeld houwer zal 't warme, gepolijste brons kiezen, wanneer 't koele, harde marmer hem beter dient geen schilder zal vergeten rekening te houden met 't verschil in uitdrukking tusschen de transpa rante aquarel en de rijpe olieverfschilderij. Kort om bij den scheppenden kunstenaar zijn idee en iiitdrakkings-materiaal zoo nauw met elkaar verbonden, dat er dikwijls 'n wisselwerking plaats heeft. Ik bedoel dit: de eigenaardigheden van de materie vullen bij den groei van 't kunstwerk de gedachten aan en werken bij de vormgeving zelfs bevruchtend. Als iedere kunstuiting, is ook de film aan deze wet onderworpen. Geen filmkunst zal men vol maakt kunnen noemen, die niet streng rekening houdt met de materie, welke haar ten dienste staat. De film als cxpressie-mogelijkheid ik heb 't reeds vaker gezegd heeft haar eigen, speciale grondstof" en 't kunstwerk, dat hiermede reke ning houdt in alles: in opzet scenario regie en actie, zal eerst volmaakte film-kunst brengen. Zoover zijn we nog niet maar telkens ziet men, dan hier dan daar werken opduiken, die al meer en al beter de karakteristieke film-materie weten toe te passen. En 't is de vloek van 't Ainericanisme, dat het naast 'n onmiskenbare virtuositeit in 't hanteeren der r\\m-tcchniek toch 't diepere, eigen wezen van de film niet aanvoelt. De Amerikaansche film brengt vlotte, coulante illustratie nooit echte, aan den aard der materie ontsproten kunst. Een voortreffelijk staal van goed begrip der film-materie is het uitstekende Voor het voet licht". Ziehier 'n gegeven, dat door geen anderen uitdrukkingsvorm zóó tot z'n acht zou kunnen komen. Daar is als in ieder goed Duitsch werk de tonaliteit. De atmosfeer van 't drama drukt aan stonds met looden zwaarte op den toeschouwer, zoodra hij de in fatale zwarten en grijzen gehouden eerste scène (de treinreis) ziet afspelen -- en de/,e atmosfeer is 't heele werk door volgehouden en geeft 't geheel 'n groote rust en bindende eenheid. Dan de compositie, ik denk aan de prachtige vondst om 'n groot deel van de scène tusscheii den bankier en Toni's moeder te laten spelen door de vrouw en face en den bankier op den rug gezien. O --- dat dreigende mysterie van Mierendorff's rug, duister en noodlottig tegen de grijze, onzekere liguur van de jammerende, karakterlooze moeder haar soms, door 'n plotselinge, forsche ruk van de schouders, bijna geheel aan 't oog onttrekkend - hoe prachtig typeert zij de psychologie van 't geval. En -?ziedaar des Pudels Kern ! niet welke absoluut eigen middelen \ Want dat is wel een zeer sterk voorbeeld, hoezeer film en tooneei geheel verschillende wegen bewandelen. Zeker ! Dit gegeven: de gewetenlooze rijkaard, die 'n zwakke, slechte moeder tot koppelaarster maakt is in iedere materie uit te drukken door de litte ratuur en ook door 't tooneei. Maar wie Mieren dorff's rug heeft gezien, weet dat deze scène zóó weergegeven, sterk en oorspronkelijk staat tegen over iedere litteraire en dramatische wedergave. 'n Prachtig gebruik maakt de onbekende regisseur (alleen Cecil 11 de Mille en Lubitsch, sinds-ie in Amerika is, Worden genoemd!) van die andere typische inhaerente eigenschap van de film: de gelijktijdigheid der handeling of zoo ge wilt de alomtegenwoordigheid van den toeschouwer. Geen andere kunst bezit in die mate de macht der oogenhlikkelijke contrasten en welk een macht dit is bewijst 't gelijktijdig geven van de v'erleidings-scène tusschen den bankier en 't jonge meisje en de radeloosheid der moeder, die op 't /.elfde moment door den trein Wordt meegevoerd. Daar zit iets zóó eilcrveercnds, iets zóó schrijnends iu dat gelijktijdig aanschouwen van twee verwante en zoo tataal gescheiden gcbeurtenisseii dat 't bijzondere van 't geval zich ongemerkt verwijd tot ietsalgcmcen-metischelijks en men diep de sensatie ondergaat van den kleinen, machteloozen mensch tegenover 't gewel dige, grillige Noodlot. Zoo is de heele filrn opgebouwd uit datgene, wat der film is. Van niet geringe beteekenis is daarbij 't voortreffelijke scenario, dat geen verhaal is, geschikt om door de levende fotografie geïllustreerd te worden (volgens de Amerikaansche opvatting) maar de zorgvuldig overdachte en nauwkeurig neergeschreven ordening van 't filmdrama. Jammer, dat dit Werk zoo bij uitstek ge schikt voor studie-materiaal, niet werd gepro longeerd. Het moest, helaas, plaats maken voor De dief in het Paradijs" made in U. S. A. CORRESPONDENTIE. Handelsver. Srnallwut Weltevreden (Java). Kan op uw voorstellen niet ingaan. Wat 't eerste betreft: ik vermijd zorgvuldig alle commercièele relaties met film-verhuurkantoren e.d. Op uw tweede vraag zou ik u adviseereu contact te zoeken met een kunstenaars-organisatie hier te lande. P. IJ. Koster, Amsterdam. Ik bewonder uw ondernemings geest maar juist die interessanten", ziet ge ! Zoolang ge die niet hebt lijkt me praten overbodig. J. Boileau?(Boilean?) Dr. J. B. S., A'dam en verdere inzenders. Dank voor uw vriendelijke bedoeling maar ik zal rn'n appeltje met De Stem" liever zelf schillen. Stukken gaan retour. Mevr. Koch, Am sterdam: dito met 'n sterretje wanneer Ge uw nader adres opgeeft. Mevr. Burgersdijk-Kolkmeyer, Wel tevreden (Java). Las met belangstelling uw mededeelingen over film-toestanden op Java. Den aan val van den criticus" Lejeune zal ik zoo vrij zijn te negeeren. Ik heb hier m'n handen al vol, zooals u ziet. S. Niimann 224 West 57tli Street N. York U. S. A. Many thanks for your clippings from leading papers, commenting Siegfried". Indeed --the European taste and idcals are not fully appreciated by America ! J. ten B. te A. Of ik niet erg verbaasd was, dat juist die krant de Stem"aanval overnam? Neen. Tentoonstelling Fel schroeit de kleur Op uit het (iliedoek, Laait in mijn oogen, Zonder meedongen, Daar uit dien hoek. Daar uit dat olièdoek, Ginds uit dien duivelshoek, Broeit uit de sterke verf, Trillend met iedïe nerf Zinlijke geur. Schroeit in mijn hersenpan, Priemt in mijn oogen, Hij weet er alles van, O God ik ril er van, Ril van dien satansman, Dat's ongelogen. Rood van de zon die zinkt, Blauw dat de hemel drinkt, Bruin van het herrefstblad, Geel van een doddersklad, Rood van het vrouwcnblocil, Blauw van een dameshoed, Bruin van het aardevnil Geel van het nijd-gehuil, Dan nog een plekje w,t, Dat in de ziel nog zit Van dien doiidersclKii kerel. Groen als een zoen van gift, Die in mijn voelen grift Pijn van de eeuwen. Paars als een bad van rouw, Beet van een wulnsche vrouw, Zielen die schreeuwen. Even mystiek gedoe, Maar ach, je weet niet hoe Wee van verlangen, Dat daar blijft hangen. Dan ga ik stil maar \u'g, En tot mijn vriend ik zeg: 'k Laat me niet vannen".