10 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2525 Teekening voor de Groene Amsterdammer" door B. van Vlijmen DE SCHRIJVER G. H. PRIEM wordt 31 October 60 jaar VEREENIGD ROTTERDAMSCH-HOFSTADTOONEEL. Nora, door Henrik Ibsen. Het misverstand om Nora" moet voor Ibsen een bitter ding zijn geweest! En wanneer wij thans, nadat een goede kwart-eeuw over de geboorte van het meesterwerk is heengegaan, de menschen alweer hooren vertellen, dat dit stuk, deze onover troffen psychologie der vrouw, dit onverbiddelijk drama der geslachten, wel een beetje verouderd" is, dan voelen Wij hoe ook dit kunstenaarsleed de eeuwigheid in zich droeg. Toch is er sindsdien veel in de opvattingen ver anderd en zou men op grond der belangstelling, die Ibsen's Werk in de laatste jaren ondervindt ook Nora" trekt volle zalen geneigd zijn te gelooven, dat we langzamerhand aan Ibsen toe komen. In zekeren zin kan dat ook wel zijn. Onder hen, die met Nora" opgroeiden, zijn ongetwijfeld velen van de eerste, oppervlakkige beschouwing waartoe de romantiek van het uiterlijk drama, en het ongelukkig toeval, dat de verschijning van dit echtelijk conflict, dat met de ontbinding van het huwelijk op verlangen der vrouw eindigt, juist samenviel met den eersten bloei der vrouwenbeweging, veel hebben bijge dragen, tot een dieper inzicht gekomen. Het groote publiek alles gaat in etappes is nu waarschijnlijk, waar die anderen vóór vijfentwintig jaar waren; de korte inhoud van het Werk, dien wij in het programma vonden, Nora,de lieftallige en opofferende vrouw", Hei mer, de onverlaat" van een man; met den slotzin : zij verlaat den man en het huis om met eigen middelen in haar onderhoud te voorzien", bewijst waar voor de massa het zwaartepunt, zelfs van kunstenaarswege, nog wordt gezocht. Onder Wiens verantwoordelijkheid wordt deze, bovendien de geheele gedachte van het werk vervalschende lezing van het stuk eigenlijk geschreven? Nora vreest, dat haar man haar zal dooden, wanneer hij te weten komt, dat zijn vrouw een wissel vervalscht heeft, en toch sluimert in haar binnenste een geheime hoop, dat Heimer haar vergevensgezind in zijn armen zal sluiten." Ik vraag u!.. Nora, die onomstootelijk vast overtuigd" was, dat Heimer, haar natuurlijke beschermer, spontaan, uit alles-overheerschende, solidaire liefde, haar schuldelooze schuld op zich nemen zou.... Die zelve den dood welke haar openlijk als de schul dige zal aanwijzen in het water zoeken wil, om dit offer van den boven alles beminden, eerbaren man te voorkomen;en die zijn vergiffenis" Wel allerminst begeert! Gelukkig mogen Wij tegenover deze ingrijpende redactie-vergissing stellen, dat de vertooning zelve zich daarvan niets heeft aangetrokken, dat ze integendeel als regie-opgave en voor zoover de beschikbare krachten reikten aan die ideale Forderung" recht heeft willen doen. ? Naast de zuivere diep-doorleefde uitbeelding, die Else Mauhs van de Nora-figuur vermocht te geven, voelden wij dit verantwoordelijkheidsbesef in den vasten vorm, in vele détails; het sterkst in de coupures. Elke Ibsen-opvoering vraagt de regie-schaar. Niet om lengte of breedte, maar omdat de niet-doorloopend geïnspireerde dichter, die, waar zijn intuïtie hokte, met zijn verstand aanvulde, en die terwille van den strengen vorm meermalen de natuur geweld aandeed, met deze correcties, mits het gevoelig gebeurt, wordt gebaat. Op een enkel oogenblik na, waarop ik meende iets te verliezen wat ons vroeger in de lijn der gegeven opvatting als waardevol getroffen had, kwam het mij voor, dat er met alle beleid om het hart van het werk was heengesnoeid, en vooral het laatste bedrijf daarbij slechts gewonnen had. Om n verlies te boeken: het binnenroepen van de dienstbode op het kritieke hoogtepunt van het tooneel: Nora?Dr. Rank, om de lamp op te steken. Naar den eisch des tijds draaide Nora ditmaal zelve het electrisch licht op, waardoor het oogen blik van pijnlijke verlegenheid, dat Nora eindelijk redt met de Weemoedige scherts: Schaamt ge u niet een beetje, dokter, nu de lamp op is?" te kort duurde en onvoldoende relief kreeg. Bij meerdere momenten, die, in dit werk van allersubtielste schakeeringen, te weinig opkwamen, lag dit aan de onmacht der vertolkers, de regie deed wat zij vermocht om, niettegenstaande deze zwakke krachten, het gastspel" van Else Mauhs in beschaafde, goed-sluitende vertooning mogelijk te maken. De opvatting, dat de Nora-rol onvermijdelijk in twee deelen, een vroolijke en een tragische helft, uiteenvalt, heb ik nooit gedeeld; en zeker Was dit hier niet het geval, Waar de vertolkster het vroolijke niet licht afgaat en een zekere gegekunsteldheid, haar eigen, deed vermoeden en zonder schade ditmaal dat het zangvogeltje niei geheel van nature zoo lustig kwinkeleert. Op den bodem van Nora's ziel drukt de weemoed van het onbegrepen, nauW-bewust te-kort". Later zal zij het immers zelf aan Heimer bekennen : Ich lebte davon, das ich dir Kunststücke vormachte.... Aber du wolltest es so haben." Aan Helmer is niets buitengewoons, dan alleen wat haar liefde aan hem idealizeert. Hij is, zooals een man is, en tot op zekere hoogte behoort te zijn, wil hij zich in de maatschappij handhaven. In zich-zelf-bestaand, en voor het verlies zijner persoonlijkheid te beducht om lief te kunnen heb ben op de zich-gevende en offerende wijze, welke de vrouw, harerzijds, als de eenig-waardige erkent. Het is hem voldoende op haar verliefd te zijn, en zijn zelfbesef te sterken aan haar, op bewonde ring gebazeerde, liefde. In haar armoede waar de innigste verstand houding, waaraan de vrouw behoefte heeft, op dezen grondslag-van-ongelijkheid onvermijdelijk uitblijft troost Nora zich jarenlang met dit spel van charmant kindvrouwtje, dat haar van den opgemonterden man althans den kus der verliefd heid bezorgt; en deze behaagzucht wordt, waar alle overige huiselijke omstandigheden gunstig zijn, carrière, geld, lieve kinderen, schijnbaar gemakke lijk haar tweede natuur Doch onder dien schijn voelen wij van den aanvang af den strijd tegen de onnoemelijke leegte, die onder al deze mornenteele voldoeningen grijnst. Ibsen heeft aan het ingeschapen karakter van man en vrouw eiken trek willen vervullen om tot zijn prototypen te komen, en dientengevolge de figuren Wat gechargeerd, zooals ook het con flict zoo kras mogelijk is gesteld om het ras-verschil op de hoogste spits te kunnen drijven: Niemand offert terwille van zijn liefde, zijn eer !" Dat hebben millioenen vrouwen gedaan." Het tweede bedrijf sloot in de opvatting van Else Mauhs voortreffelijk bij het eerste aan, met een sterke stijging naar het derde, dat het hoofdmotief thans van den kant der vrouw in het volle licht stelt. Wanneer na de catastrophe de man, ont redderd en bevreesd voor de openlijke gevolgen van haar besluit van hem Weg te gaan, de poovere vraag stelt, die ai zijn mannelijke concessies inhoudt: Maar kunnen we dan niet hier blijven samen wonen als broer en zuster?" dan weigert de vrouw, die het echec van haar vrouwelijk liefdeleven in deze schaa! niet werpen wil: Je weet even goed als ik dat dat niet lang zou duren." Wat zij den man, in wien zij geloofde, acht jaren lang met Kunststücke" heeft afgebedeld, dat zou zij van den gevallen held, die in het uur, waarop hij haar in den steek liet, een vreemde voor haar werd, niet meer kunnen verdragen. En dit is onherstelbaar. Een vrouw kan den beminden man alles vergeven, alleen dit ne niet: de verloochening van wat haar het heiligst is: het eenheids-gevoel"; van, voor 't minst, de illusie daarvan. En zonder die illusie: geen intimiteit. In dit verband is het mij ook altijd volkomen plausibel voorgekomen, dat Nora nog dienzelfden nacht het huis verlaat. Het is haar instinct, dat, ten doode gewond, haar uitdrijft. Den volgenden morgen zouden duizend bijge dachten, in de eerste plaats moederlijke deernis met den gedupeerden man, met de kinderen, tallooze gehechtheden en conventies waaraan een vrouw te lang gekluisterd heeft geleefd om ze af te werpen tenzij met n ruk ! haar heb ben weerhouden. Dat Ibsen zich eens heeft laten vinden om dit slot te veranderen en Nora te laten blijven, laat zich moeilijk verklaren. En toch zou ik aan dit terugdeinzen, impulsief, nog eer gelooven, dan in de hypothese, dat zij, eenmaal eruit, zelfs ter wille der kinderen ooit terug zou keeren tot dezen man, die totaal onbekwaam bleek iets van het wonder" van het ideaal der wederzijdsche overgave en volkomen samensmelting te be grijpen. De illusie, waarop zij, in een wereld vol surrogaat, leefde, liep te pletter op de onverwrikbaar mannelijke, en daarin beperkte, natuur. Else Mauhs heeft prachtig op dat Wonder" aangespeeld. Als in een weefsel van drootnen stond ze, dat ze stukje bij beetje, zoekend naar Woorden om het onzegbare" te benaderen, ver scheurde. Teen Helmer haar de kardinale vraag stelde: Maar dan hou je ook niet meer van me?" zag men haar als het ware wroeten in haar geplaag de hersens eer ze dit allerwreedste, hoofdschuddend beaamde. Er was niets aan haar van het didac tische, niets van het harde en verkilde der zich bewust-Wordende, zich bevrijdende vrouw. Haar Nora" was louter instinct. Met oordeel had hier de regie de intellectueele stoornissen voor haar Weggekapt: dat nare, ostentatieve afleggen der ringen, Nora's huisvrouwelijk-correcte overdracht der sleutels, alsof een vrouw als zij, op het aller hoogste gespitst, voor wie de matérieele dingen nauwelijks bestonden, en het vervalschen van een handteekening zelfs geen gewicht in de schaal legde bij de apotheose en het smartelijk bankroet harer liefde, daaraan op dat oogenblik zou denken ! Alleen een Agnes Sorma", de onvergelijkelijke, kon, in haar stralende zachtheid, ook Ibsen's didactiek ongestraft opnemen. Bij de artistieke concentratie", waarop we nog altijd wachten, zou het misschien mogelijk zijn van Nora" in ons land een model-opvoering te geven met Else Mauhs in de titelrol. De rol van Helmer stelt daarbij een minstens gelijken, zoo niet nog hoogeren eisch; de Christine" is een van de mooiste tweede-plansrollen, die een eerstenrangs vertolkster vragen. Gegeven de bij het Hofstad-tooneel verbonden krachten zou de ver deeling nu misschien al voordeeliger zijn geweest wanneer Cor van der Lugt (Rank) en Reule (Hel mer) van rol gewisseld hadden. De eerste liet op den avond dat ik de voorstelling bijwoonde de toegevendheid inroepen wegens ongesteldheid, wat zeker van invloed zal geweest zijn op zijn, wat geëffaceerden Dr. Rank. Nochtans blijft van deze figuur een mooi moment bij: het afschc'id van de Helmer's met het, als het liedje-van verlangen gerekt: goeden nacht", heb ik nooit zóó doodelijk ernstig, onder de uiterlijke scherts, zien spelen. Ook de Krogstad" van Piet Bron had qualiteiten. Hij was te veel een opgekomen werk man, terwijl hij juist het tegenovergestelde: een aan lager wal geraakten meneer moest uit beelden. Maar zijn tegenspel was indrukwekkend, zonder gewichtigheid. Reule belichtte van Helmer slechts een kant: dengeaffaireerden bankdirecteur, en miste voor het overige alles wat den man" voor de vrouw" boeiend maakt. Van de Christine" van Mevrouw de Boer Wal ra ven kan men zeggen, als men nml. iets wil zeggen, dat zij het samenspel met Nora niet door pathetiek bedierf, TOP N A E F F A. F." TRIUMPH. De ,,A. F." is niet alleen n der best veerende en zuinigste Europcesche automobielen, maar ook n der snelste bij Bergrennen ,,In de categorie der auto's bij de Zirlerbergrennen was Lanner op A. F" de snelste schrijft Auto Leven" van 21 Oct. 1925. mPORTKlCti: N. V. AUTOGARAGE ARCHIPEL" Koninginnegracht 110-112, 's-Gravenhage. Telefoon 12348 en 13063.