16 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2526 KRONIEK VAN DEN DANS door J. W. F. WERUMEUS BUNING XIX : EURYTHMIE Dr. Rudolf Steiner's ideeën, die ten grondslag liggen aan het stelsel der eurythmie zijn bij de recente demonstraties genoegzaam bekend ge maakt. Deze kunst, met haar occulte neigingen, die niet zelfstandig schijnt te willen zijn, maar het gesproken Woord of de muziek erkent als een openbaring, Waarbij zekere onzichtbare plastische vormen tot leven komen, die zij wil veraanschou welijken, is in die gedachten minder opvallend dan in het stelsel dat zij ter verwerkelijking koos. De woorden en klanken leven voor den eurythmist als stroomingen, zwevende vormen zonder materieele kern, scheppingskrachtige ideeën, die naar een geschapen worden streven, dat de eurythmie dan op zich neemt. Bij de vorming van woord en muziek speelt zich volgens deze gedachte in den mensch een beweging af, die grootendeels onzicht baar is en die nu, door het correspondeerende bewegingsysteem dat Steiner gaf, zichtbaar kan worden gemaakt. Uitgangspunt was Goethe's zienswijze dat alle kunst openbaring is van verborgen natuurwetten, scheppende ideeën, die zonder deze openbaring verborgen zouden blijven. Met deze gedachte Wordt een tweede verbonden, hier eveneens aan Goethe toegeschreven. Ieder menschelijk orgaan is als het ware de mensch in het klein zooals, voor Goethe in zijn Methamorphose der planten," het blad een plant in het klein is. Men kan deze gedachte omkeeren en de mensch als een geheel zien van wat elk zijner organen voorstelt. In het strottenhoofd, en de organen die er bij spreken en zingen mee verbonden zijn, worden bij hunne werkzaamheid bewegingen uitgevoerd of opgeroe pen, die zich in klanken of klankverbindingen open baren, terwijl zij zelf in het gewone leven niet waargenomen worden. De eurythmie wil nu deze bewegingen omzetten in bewegingen van het geheele lichaam. Daardoor wil men iets scheppen, waarbij een aandrift heerscht, die zich in de ont wikkeling van alle kunstvormen deed gelden. Alle willekeurige mimiek, alle symboliseeren van zielstoestanden door bewegingen, alle pantomime moet bij de zuivere eurythmie worden uitgesloten. De uitdrukking wordt door een geordenden innerlijken samenhang bereikt, als in de muziek. Naar het gebied waar de danskunst in het wezen van kunst eens haar uitgangspunt vond, waarvan zij & ) l EEN EURYTHMIE-CURSUS VRIJE STUDIE NAAR EURYTHMIE VAN M. KACER zich echter in den loop der tijden verwijderd heeft, daarheen wil de eurythmie haar terugvoeren. Evenwel wil de eurythmie geen oerspraak" verzinnelijken, zij gaat uit van de tegenwoordige zeer bewuste taal, en is zelve zeer bewust. 1) Immers Steiner heeft, in sinnlich- bersinnlicher Schau" de bewegingstendenzen gevonden, die bij het uitspreken van een woord in het geheele lichaam naleven. In zichtbaren vormgeeft hij ze zijn volgelingen: voor eiken klank de vorm. Bij het spreken van een declamator beweegt zich het lichaam van den eurythmist d.w.z. vooral armen en handen, in overeenstemming met de geestelijke waarde van het woord. Hij spelt de letters niet, maar beleeft het woord als vormscheppende kracht, als een samenstroomen der klanken en stelt het voor, die klinkers en medeklinkers nadruk gevend, welke het woord karakteristiek maken. Niet alleen het woord, ook de zin, het gedicht, het lied. Bij de beweging der handen en armen komt dan nog de vorm van het rythme, die uitge drukt wordt door de lijn, die de voeten loopen en waaraan zich het geheele lichaam naar vermogen van den eurythmist aanpast. Tot zooverre wat, ten deele, door de aanhangers dezer beweging tot haar verduidelijking is aange voerd. Critiek op deze gedachtenwereld voert ons te ver, zij zou theorieën over taaivorming moeten beschouwen, verwantschap met vele In dische mystiek, met de leer der Kabbala, met Plato's ideeënleer, etc.; en in haar middelen, met velerlei ritueel en ouden dans. Een ding schijnt duidelijk genoeg: de geest wordt hier door een vooropgezet systeem lichame lijk zichtbaar gemaakt, het geestelijk streven overheerscht. Nu hebben de eurythtnisten ons telkens weer nadrukkelijk betoogd, dat men hun uiting niet met aesthetische vormen mag meten: hun kunst is eerst in wording. Als Wij nu echter de eurythmie moeten zien als de uiting van Steiner's wereld beschouwing en de vruchtbaarheid van haar grondgedachte dan ter bekorting voorloopig aannemen de tijd oordeelt hier trouwens zuiverder en onontkoombaarder dan de mensch dan blijft er toch niet anders over dan te zien in hoeverre hier reeds iets tot stand kwam. Een idee, ook de grootste, levert nog geen kunst werk, daartoe is het ambacht noodig. En nu is een der grootste gevaren, die de waarachtige Steinerianen ongetwijfeld zullen erkennen, dat elke strooming die nog in haar min of meer vormelooze stadium is, omzwermd wordt door zwakke broeders en zusters, die meenen, dat men met de idee der wijsheid reeds de wijsheid, en met de wijsheid reeds het kunstenaarschap bezit. Een goed eurythmist moet evenzeer kunstenaar zijn als infelke andere bewegingskunst; en een der armzaligste verschijnselen van dezen tijd is dat men een idee verwisselt met een volschapen belichaming daarvan. f Het valt dan niet te ontkennen dat de eurythmie zich vooralsnog, Wat volschapen lichamelijke uit voering? betreft, geenszins kan meten met de goede bestaande danskunst en gymnastiek. De Dornacher eurythmisten vonden reeds strenger vorm dan de Nederlandsche, die aan de algemeene demonstraties meewerkten, enkele der uitvoeren den, bijv. in Beethoven's Adagio", konden ons treffen door een edele en zuivere beweging, maar over het algemeen is de beweging vaak over spannen, en blijven de bewegingen van armen en handen alleen ons eenzijdig aandoen. Het moge dan volgens de eurythmisten onrede lijk zijn hen van uit de bestaande danskunst te beoordeelen, maar zoolang zij hun eigen vorm van beweging niet tot perfectie hebben gebracht, deelen zij dat oordeel toch met alle kunst die nieuwe gedachten wil belichamen en daarin nog niet voldoende slaagt. Deze bezieling haar waarde daar gelaten beheerscht het lichaam nog niet voldoende. Men vindt alle gebreken van jonge dansscholen terug: de beweging stroomt niet, lichaam en ledematen vormen geen eenheid, de handen spartcbn" nog al eens. Het is typisch voor alle zwakke danseressen dat zij meer met de armen, dan met het geheele lichaam dansen, het is typisch voor alle eeuwenoude dansscholen, ballet en Oosterschen dans, dat zij, bij alle geestegeestelijke gehalte, de stand en techniek der voeten als een zeer belangrijke grondslag erkennen voor de verfijning van het andere bewegen. In vele opzichten is de eurythmie in tegenstelling met de ervaringen der huidige danskunst en gym nastiek, die juist leerden den romp als uitgangs punt van een totale bezieling van het lichaam te beschouwen. En ook de danskunst sinds Isodora Duncan is min of meer beperkt door haar verwaarloozing van de voeten. Verder staat de eurythmie voor het feit, dat de moderne mensch lichamelijk slecht gedisponeerd is door lange ver waarloozing. Men zal toch ook aan dat herstel moeten meewerken, alvorens een doel bereikt kan w'orden. Trouwens, eenige verandering van zuiver gymnastischen aard schijnt reeds in of naast dit streven door te dringen. De moderne lichaamsoefening streeft er naar, om uitgaande van het lichaam, den geest te vinden; de eurythmie schijnt, uitgaande van den geest, het lichaam te willen bezielen; men kan elkan der Wellicht ontmoeten en van elkander leeren zonder dat een der beide richtingen daarbij haar karakter behoeft te verliezen. In een kroniek van den dans is de eurythmie voorloopig niet anders te boeken dan een streven dat belangstelling verdient, juist omdat het tegen gesteld is met vele andere stroomingen. In zijn beste vertegenwoordigers is een eerste bereiken reeds zichtbaar, en juist daar, waar wij het met de maten van zuivere bewegingskunst kunnen waardeeren, Waardeeren wij ook het meest de mogelijkheden. Al blijft het ons voorloopog even eens een zekerheid, dat men tenslotte veel van de elders bestaande en groeiende techniek zal moeten overnemen, eer deze beweging van bezielden geest tot bezield lichaam zal kunnen groeien. Ten deele is deze bewegingskunst ongetwijfeld ook wat het ritueel vaak is: het inprenten van de leer door voorgeschreven bewegingen en als zoo danig blijft zij buiten beschouwing. Ten deele heeft zij een algemeene paedagogische waarde: het dieper doen aanvoelen van taal en muziek door lichamelijk beleven, en vooral voor jongere beoefenaars kan zij zoo haar nut hebben; maar zij heeft dan een soortgelijk nut als de Dalcrozemethode bij het muzikaal onderwijs. Haar geeste lijke waarde zal uit eigen kracht of verval blijken; haar waarde voor de algemeene bewegingskunst ligt in het toetsen van haar streven aan eigen gedachten, d.i. in het onmeetbare en abstracte, en niet in haar verwezenlijking. Haar ontwikkeling van idee tot vorm heeft onze belangstelling, maar tot nader order gelooven wij toch nog in de schoonheid als maat staf der beweging die kunst Wil zijn. En wij ge looven aan Hölderlin: es neigen die Weisen oft am Ende zum schonen sich." 1) zie o.m.: F. H. Winther Der Heilige Tanz".