f-' No. 2526 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND l? ERNST LUBITSCH door [.. J. J o R n A A N VERBODEN PARADIJS" Tuschinsky. k hel steeds meer naar de meening over, dat in de film-kunst de regis seur niet 't meeste beteekent maar alles ! De minder gelukkige naamsovereenkomst met den tooneel-functionnaris, Werkt 'n zekere onderschatting sterk in de hand. Ik sprak dan ook reeds langen tijd bij voorkeurvanden film-maker of den film-kunstenaar. De enorme beteekenis van 't gesamt-bild", 't absoluut dictatoriale karakter van z'n taak, wijzen hem onverbiddelijk aan als de eigenlijke schepper van 't cinematografisch kunstwerk. Zeker 'n Chaplin doet, in welke omgeving ook, prachtige dingen 'n Jannings blijft ook bij zwakke regie de moeite waard zoo goed als de solist-met-orkestbege leiding z'n eigenaardige artistieke bekoring heeft. Maar 't volmaakte kunstwerk ontstaat tenslotte toch slechts uit de volledige overgave aan en de harmonische samenwerking onder den allesoverzienden, scheppenden Leider. Hoe schitterender 't materiaal ? des te schooner 't kunstwerk.... maar de hoofdrol vervult, in de symphonie zoowel als in de kunst-film, de Leider. Wel zelden zal dit zoo duidelijk gebleken zijn, als in den jongsten arbeid van Ernst Lubitsch. Hij is geen dichter en droomer, geen baanbrekend genie als Fritz Lang. Hij heeft veel middelmatigs en bedenkelijks op z'n geweten z'n oudste comedies zijn alledaagsche, vrij platte grappenmakerijen, Waarin hijzelf als 'n Jiddische gynponem" van vaak ontstellende smakeloosheid, meewerkt. Z'n latere successen: De vrouw van Pharao"en Sumurun", zijn, ondanks de onmiskenbare film-technische kwaliteiten, bont, onrustig en banaal. Maar ten slotte heeft-ie toch met 't prachtige Vlam" be wezen 'n ernstig en waarachtig kunstenaar te zijn terwijl z'n intuïtie voor 't eigen wezen der film en z'n meesterschap over 't materiaal zonder Weerga zijn. Geen wonder, dat z'n prestaties op Amerikaanschen bodem met spanning Werden tegemoet gezien. 't Eerste belangrijke product, wat wij hier zagen, HuWelijksspel" was 'n volledige deceptie. Kwam 't door het vreemde, anti-artistieke milieu, waarinie zich verplaatst zag ??was 't de on-handzame, inférieure stof, waarover-ie in de Amerikaansche acteurs beschikte ? Werd-ie door de machtige filmmagnaten tegengewerkt? Misschien Waren 't Wel al die oorzaken bij elkaar.... feit is 't, dat bij dit eerste treffen tusschen den Europeeschen kunste naar en de Yankee-mentaliteit, de laatste 'n be schamende overwinning had behaald, 't Resultaat was 'n onvervalschte, ouwerwetsche Paramount" met wezenlooze, gelikte vrouwenfiguren, misera bele plastron-en brillantine-helden en 'n Magazine atmosfeer. Maar ziehier de revanche ! Verboden Paradijs" is 'n triomf geworden voor den kranigen, knappen Duitschen kunstenaar. Na al de min of meer ge slaagde fotografische illustraties van goeie of slechte scenario's heeft Amerika eindelijk 't eerste cinematografische werk geleverd, dat gedacht en geconcipieerd werd uit 't eigenlijke wezen der film. Dit werk heeft 't echte kenmerk van goeie kunst: 't is vanzelfsprekend ! Conceptie en materie zijn onverbrekelijk met elkaar verbonden vloeien logisch en onweerlegbaar uit elkander voort. En nu kunt ge zeggen, dat hier geen groote en ontroerende kunst gegeven is dat is een voudig 'n kwestie van groei. De film-maker had geen ander doel, dan 'n smakelijke, lichte comedic ? vluchtig en gracieus en (och niet zonder no blesse ?? zooals de Fransche blijspel-kunst dei' vorige eeuw er vele voortbracht. Welnu hij heeft zich neergezet voor de verzameling grond stoffen, die de cinematografie levert en daarmee maar ook daarmee alleen 't gestelde doel vol komen bereikt. 'n Voorbeeld: de kostelijke scène, waarin de rijkskanselier de^revolutie gaat afkoopen" is 'n prachtig staal van zuivere film-kunst. Dit ge geven is verwerkt op 'n wijze, die noch door 't geschreven, noch door 't gesproken woord beter en raker zou kunnen worden uitgedrukt, 't Onbe schrijfelijk komische expressie-dialoogje tusschen den wereldwijzen, nuchteren staatsman en den overbluften would-be revolutionnair is juist door z'n volkomen concentratie op de gelaats plastiek van 'n overweldigend effect. En ik vraag den apostelen van 't fameuze Levende Woord", hoe met pen of stem directer en geestiger 't resultaat van de onderhandelingen ware weer gegeven dan door de lakonieke hand, die de op standeling pathetisch op 't gevest van z'n zwaard legt, maar na 't vertoonen van 't zwijgende, doch veelzeggende cheque-boekje, tam en verteederd ontspant. Kom laten we elkaar geen vliegen willen afvangen: 't spreekt vanzelf, dat zooiets ook geestig verteld of vertoond zou kunnen wor den _maar dit plotseling toepassen van 't détail dit op 't juiste psychologische moment concentreeren van de aandacht op 't beslissende gebaar is der Film" en in geen anderen expressie-vorm bondiger, dus krachtiger, uit te drukken. De film Verboden Paradijs" is, zooals ik reeds opmerkte, 'n frappante illustratie van de enorme beteekenis van den film-regisseur. Wie heeft niet z'n hart vastgehouden bij de laatste creaties van Pola Negri? Wie zag dit merkwaardige, maar zeer onzelfstandige talent niet allerbedenkelijkst cliché" worden en zichzelf herhalen en uitputten? Maar zie, nauwelijks heeft Lubitsch de teugels weer in handen of zij veert als 't ware op zij doet Weliswaar niets nieuws, maar de voortreffe lijke leiding exposeert haar gaven met verbluffende virtuositeit en feilloos inzicht. Het is 'n wonder deze Trilby te zien opleven onder den invloed van haar Svengali. De lange scheiding heeft hen beiden goed gedaan: de Czarina in Verboden Paradijs" is misschien de gaafste creatie van Pola Negri geworden. 't Knapste werk doet de Duitsche regisseur evenwel met z'n Amerikaansche acteurs. Zie 'n figuur als Adolphe Menjou, 'n zeer middelmatig en uiterst beperkt talent door de Amerikaansche regie hardnekkig gebruikt, ondanks z'n opvallend gebrek aan dramatische kracht, als marqué. Lubitsch kijkt 'm een paar maal goed aan goochelt wat met 'em en zie uit den slappen, mislukten salon-Méphisto is 'n fijnen, kostelijken raisonneur gegroeid. Heeft-ie van den middelmatigen film-speler eensklaps 'n groot talent gemaakt? Geen kwestie van hij heeft eenvoudig de be scheiden gaven van den man scherp in 't oog gevat en er mee gewoekerd. Opvallend is in dit verband ook de figuur van den jeune premier Rod. la Roque. Deze jonge acteur trad ook in Het Gouden Bed" onder de Mille's regie op en toonde zich toen, gelijk haast alle Amerikaansche grootheden zuiver op 't uiterlijk gekozen, 'n speler, die in de eerste scènes imponeert, maar (al spoedig eentonig wordt en ten slotte verveelt.] Bij i Lubitsch is daar geen sprake van. Hij voelt intuïtief hoeveel la Roque" 'n gezonde maag verdragen kan hij zorgt, dat je'm niette veel en niet te lang achter elkaar ziet, hij profi teert handig van de oppervlakkige jeugd-charme van^z'n sujet en daarmee basta. Met gevolg, dat de onbeduidende fondant-slungel van den onvergelijkelijken de Mille hier 'n zeer aanneme lijke jeune premier is. Zoo zou ik nog tientallen voorbeelden kunnen noemen, waaruit blijkt welk een voortreffelijk regisseur Lubitsch is.... als-ie wil. Nog eens ik zie in hem geen genie, dat ons 't oneindig-teere of waarachtig grootsche zal brengen. Zijn be teekenis die intusschen zér groot is ligt in hoofdzaak in z'n uitgesproken specifiek cinemaIMPORTEUR JSTIKRELJR ALKMAAB tografischj talent. Hij is voortreffelijk vakman, omdat-ie niet alleen 't métier in de puntjes ver staat, maar ook geest en inventie bezit. Hij is kunstenaar inzooverre hij atmosfeer schept. Aan 't groote, volmaakte kunstwerk is hij echter niet toegekomen, want de zuiver picturale factoren: compositie, kleur en licht misschien wel de machtigste en meest artistieke in dezen gecomplieeerden expressie-vorm zijn totnogtoe achter zeven zegelen voor hem weggesleten. Toch zal de historie der film-kunst niet ge schreven kunnen worden, zonder 'n belangrijk hoofdstuk aan deze merkwaardige figuur gewijd. En nou is 't woord weer aan de bewonderaars van den heer de MilIe-van-de-duizend-medeWerkenden-en't-fondantpaleis.... ratata-tsching-boem. BOUTADE. Aan sommige inzendersen belangstellende vragers. annecr je honderdmaal hebt gesmeekt : Lieve menschen, tracht toch vooral de film niet te beschouwen als stom tooneel, maar als levende beeldende kunst" wanneer je eindeloos hebt herhaald dat men zich niet blind moet staren op de mechanische factor in 't film proces, de foto, onder ver wijzing naar 't mechani sche element in de Gra fische kunsten wanneer je ieder betoog bent aan gevangen met 't axioma: We hebben hier, ondanks schijnbare affiniteiten, niet te doen met 'n verbastering van andere kunsten maar met 'n gehed nieuwen expressie-vorm, met absoluut eigen middelen Wanneer je al die dingen uit den treure hebt herhaald met 'n hardnekkigheid, die je zelf doet blozen.... welnu, dan kun je er zeker van zijn, dat er op 'n goeien dag iemand naar je toekomt en je verzekert, dat-ic je critischcn arbeid heel aardig vindt en steeds met belang stelling volgt maar dat je 'm nou toch 'res even moet vertellen, hoe je er eigenlijk toe komt. Want dat hij voor zich ontdekt heeft, dat je bij de film toch maar de levende stem mist dat de cinema tografie nooit kunst kan zijn, omdat 't altijd dooie fotografie blijft en dat 't tooneel 't toch zal winnen. Maar hij is niet zóó of hij wil er je opinie wel eens over hooren.... na anderhalf jaar schorpraten. Geachte tegenstanders u hebt gelijk ! De film-poppen geven geen kik en 'n rolprent is 'n sliert moment-opnamen verder is de cinema tografie minderwaardig amusementen zal 't tooneel de baas blijven, ziedaar.... maar laat me nou met vree! Ik zou graag praten met hen, die hooren willen over dingen, welke ons machtig interesseeren. Later komen we wel weer 'es terug op de Levende Stem, de Ware Kunst, 't Prentjes-apparaat, de Minderwaardigheid en wat dies meer zij.... ! Sisyphus was 'n beste kerel - - maar soms twijfel je er aan, of-ie "/.'n vrachtje wel den goeien kant uitrolde.