No.'2529 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND HETHN6ËVAN HET KABINET-PAINLEV Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Joh. Braakensiek TEVEEL NAAR LINKS GESCHOVEN ! HET UITBREKEN VAN DEN OORLOG door Dr. J. B. M A N o E R Jr. PIERRE RENOUVIN, Les Origines immédiates de la guerre. Paris. Costes. 1925. Pierre Renouvin is secretaris van de Sociét de PHistoire de la Guerre, die een groot museum en bibliotheek bezit in het kasteel te Vincennes. Hij bezet een bijzonderen leerstoel Voor de geschie denis en de voorgeschiedenis van den oorlog. De moeilijkheid bij het onderzoek naar het ontstaan van den oorlog zit niet in de eerste plaats in het gebrek aan gegevens: deze zijn hoewel niet Volledig, toch zeer talrijk, maar in de houding der geesten. In Duitschland heeft men uit deze gegevens veel aan het licht gebracht, maar veelal was het hierbij niet zoozeer te doen om een objectief beeld als wel om een pleidooi voorheteigen land,een aanklacht tegen de anderen. In Frankrijk, waar de zaak natuurlijk lang niet zooveel aandacht trok, meenden en meenen velen hun vaderland te dienen door aan voorstellingen vast te houden, die indertijd door de oorlogspropaganda zijn verspreid, maar met de nieuwe gegevens in baarblijkelijken strijd zijn. Renouvin nu heeft den moed deze fabelleerop te ruimen. Het is een genot hem bij het werk te volgen. De crisis heeft het volgende verloop gehad. Den 28en Juni 1914 werd de Oostenrijksche troonsopvolger vermoord. 23 Juli wordt het bekende ultimatum overhandigd aan de Ser vische regeering. Het doel hiervan was een oorlog met Serviëuit te lokken en daarna Ser visch grondgebied aan Bulgarije en Albaniëte geven. Den 24en geeft Duitschland aan de mo gendheden te kennen, dat naar zijn meening, deze zaak alleen Oostenrijk en Serviëbetreft: het dringt dus aan op localisatie van het conflict. Orey stemt hierin toe, stelt echter voor dat, ingeval het conflict aanleiding geeft tot spanning tusschen Oostenrijk en Rusland, de vier niet betrokken mogendheden (Engeland, Frankrijk, Duitschland, Italië) tusschen deze beide zullen bemiddelen. Bethmann aanvaardt dit voorstel, daar het niet in strijd is met de localisatie. Den 25en, als de termijn verloopen is, geeft Servi een antwoord, dat vcelszins tegemoetkomt, maar een der hoofdeischen afslaat. Op het lezen hier van komt Grey den 26en met een nieuw voorstel, nmj. tot een onmiddellijke conferentie der vier genoemde mogendheden om te bemiddelen ook tusschen Oostenrijk en Servië, zulks met het oog op de nu te verwachten Russische inmenging. In afwachting zou Oostenrijk niet in Serviëbinnen dringen. Duitschland sloeg dit voorstel, dat door Rusland aangenomen werd, af; immers, zei het, er zijn be sprekingen gaande tusschen Oostenrijk en Rus land, zoolang die voortgezet worden, is er geen conflict tusschen de beide landen. Deze besprekingen braken echter af, daar Oos tenrijk weigerde over zijn ultimatum en Servies antwoord in discussie te treden. Om alle inmen ging te voorkomen verklaarde het den oorlog aan Servië. Nu is er dus een conflict tusschen Oostenrijk en Rusland. Den27en 'savonds komt Wilhelm van zijn zeereis thuis. Hij krijgt uit Engeland vrij ongunstige berichten. Bij het lezen van het Servische ant woord komt hij op de volgende gedachte: Oosten rijk beperke de bezetting van Servisch gebied tot Belgrado, deze zij tijdelijk en slechts een pressie middel om de uitvoering van het door Servi toegestane te waarborgen (Halt im Belgrad); het verklare dat de bezetting tijdelijk is en dat het geen Servisch grondgebied zal inlijven. Dit wordt den 28e n aan Oostenrijk aangeraden. Het zou van dit land een aanmerkelijke concessie zijn, verge leken bij zijn oorspronkelijke plan Serviëals als politieken factor te elimineeren." Tegelijker tijd kwam Orey op een soortgelijk denkbeeld. Op het vernemen van de Oostenrijksche oor logsverklaring heeft inmiddels Rusland dat deel van zijn leger gemobiliseerd, dat tegen Oostenrijk moet optreden (29 Juli). Deze gedeeltelijke mobili satie is bedoeld als pressiemiddel. Ook worden pogingen gedaan om de directe besprekingen tusschen Petersburg en Weenen weer aan den gang te krijgen. Wat is nu het resultaat van het Halt-im-Belgrad-voorstel? Zoowel Oostenrijk (om militaire redenen) als Rusland (dat in de eerste formule van Sasonov" voor Serviëmeer waar borgen eischt) slaat het af. De directe besprekin gen hadden evenmin resultaat. Inmiddels hadden de Russische militairen de leiding genomen. Zij verklaarden dat zij een partieele mobilisatie ondoenlijk achtten, daar zij slechts een plan hadden voor algeheele mobilisatie ; de tegen Oostenrijk gerichte concentratie liet zich niet losmaken uit het geheel. Deed men dit toch, dan werd alles ontwricht en de algeheele mobilisatie (die zeker moest volgen, daar Duitsch land zijn bondgenoot moest bijspringen)onmogelijk gemaakt. Mobilisaties van millioenenlegers laten zich nu eenmaal niet improviseeren. Onder dezen aandrang besloot Nicolaas 30 Juli tot algemeene mobilisatie. Toen dit den 31en in Duitschland bekend werd, zond Duitschland, dat zich hier door bedreigd achtte, zijn ultimatum, waaruit de oorlog is voortgekomen. Wie is in dit verloop de aanvaller? Duitschland, dat den oorlog verklaarde? Rusland, dat het eerst mobiliseerde? Renouvin meent, dat op het laatst van de crisis de staatslieden in het geheel geen vrijheid, geen keus meer hadden en dat hun daden geheel gedetermineerd waren door die van de tegenpartij, waarop zij het antwoord vormen. Hij ziet den aanvaller in dien staat, die het com promis weigert en naar geweld grijpt. Dit is Oostenrijk, dat, zooals we zagen, den oorlog aan Serviëverklaarde juist om verdere interventies te verhinderen. Duitschland, dat in het localisatiestreven solidair was geweest met Oostenrijk, in zijn Halt im Belgrad" echter een compromis had voorgesteld, heeft tenslotte toch met den bondgenoot n lijn getrokken. De grondslagen voor dat compromis konden zijn de eerbiediging van de territoriale integriteit en van c!e souverciniteit van Servië. De belangstellende lezer kan zich nu eenmaal geen boek voorstellen over het uitbreken van den oorlog, dat hem niet zou toonen wie het gedaan heeft, wie de schuld heeft". Van Duitsche zijde heeft men daarom vaak een volgorde, bijv. Rusland is het meest schuldig, dan volgt Frank rijk, dan Oostenrijk, enz. Ook Renouvin poogt naar zijn beste weten zijn lezers te bevredigen. Van wetenschappelijk oogpunt doet men daar mee naar mijn meening de werkelijkheid geweld aan. Zoo ook hier. Oostenrijk meent, dat zijn belangen hem voorschrijven een actie waarbij de souvereiniteit en de integriteit van Servi niet ontzien kunnen worden. Rusland geeft te kennen, dat zijn belangen een schending van deze beide niet toelaten. Kan men nu in eens gaan zeggen, dat de erkenning van deze beide de basis van een compromis kan vormen, d.w.z. het Russische standpunt? Mij dunkt van niet; het conflict lag in beider houding. De consequentie van Oostenrijks standpunt was de oorlogsverklaring aan Servië, waardoor het hoopte de gewenschte actie te kunnen volbrengen. Men vrage nu: ter afwering van welke kwade kans heeft Oostenrijk tot dit uiterste middel, dat den oorlog waar schijnlijk maakte, gegrepen? Oostenrijk antwoordt: Servië's actie dreigde de monarchie te gronde te richten. De consequentie van Ruslands standpunt Was, toen Oostenrijk aan Serviëden oorlog verklaarde, de gedeeltelijke mobilisatie. Men vrage nu Weer: ter afwering van welke kwade kans? Rusland ant woordt: De ondergang van Serviëzou mijn in vloed op de Balkan vernietigen. Boven de hier genoemde kwade kansen hebben Oostenrijk en Rusland den oorlog verkozen. De wetenschap kan hier slechts een oordeel vellen, Wanneer zij heeft vastgesteld, dat wezenlijk Oostenrijk met den ondergang Werd bedreigd (dan is zijn actie onder voorbehoud te rechtvaardigen) en dat wezenlijk vitale belangen voor Rusland op het spel stonden, wanneer Serviëgeknot werd. Verder bedenke men dat de oorlog niet ont staan is uit de Oostenrijksch-Russische tegenstel ling alleen. Naar ik zie zijn hier nog geen objectieve ant woorden gegeven; voordien wachte men zich door een simplistische beslissing het huivering wekkende vraagstuk naar de schuld" aan den oorlog op te lossen. k.