:No. 2529 BE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND HET BOLLANDISME IN NEDER LAND NA BOLLAND'S DOOD door Ir. B. W i G E R s M A POLITIEKE RONDEDANS Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Jordaan Dat het met hem uit zou zijn en dat de wijs'begeerte, die zich niet aan een bepaalde richting of aan een bepaald systeem wilde binden, na zijn 'dood in Nederland niet meer beoefend zou Worden, ^deze bekende uitspraak van wijlen den grootmees ter der Nederlandsche wijsbegeerte is door de gebeurtenissen na zijn dood zoowel bevestigd als weerlegd. ^> Wat ook redelijkerwijze te verwachten was, in zooverre men BOLLAND'S gezegde niet onredelijk d.i. nzijdig wilde opvatten. En dat het door hem nzijdig bedoeld zou zijn, zal zeker geen van zijne bewonderaars Willen beweren. Aan de universiteit is de Hegelisch-Bollandistische wijsbegeerte geen leervak meer. Terwijl er onder de leerlingen van BOLLAND althans twee of drie waren aan te wijzen, die voor een professo raat ernstig in aanmerking kwamen op grond van het door hen geleverde Wijsgeerige werk, is men deze voorbijgegaan en is zijn plaats ingenomen dooreen theoloog, die vóór noch na zijne benoeming eenig belangrijk werk op wijsgeerig gebied publi ceerde. En zoo heeft dan BOLLAND geen opvolger gekregen op de plaats, waar deze het beste zijn arbeid zou kunnen voortzetten. Doch dat 't met BOLLAND niet uit kon zijn, dat het werk van dezen geweldigen denker móest naWerken, dat iemand, die zóó kon spreken en zóó kon schrijven als hij een blijvenden indruk moest maken op de geesteshouding van het levende ge slacht, indruk, die zelve niet zonder reactie kon blijven, dat heeft hij ook bij zijn leven zeker zelf begrepen. En 't valt dan ook meer en meer op dat er niet "Weinigen zijn onder de leidende persoonlijkheden van onze tegenwoordige samenleving, die blijkbaar den machtigen invloed hebben ondergaan van BOLLAND'S woorden en geschriften en niet kunnen nalaten, dien invloed in hunne werken of in hun optreden in 't openbare leven te weerspiegelen. Zoowel rechts als links begint zich, meer en meer, BOLLAND'S invloed af te teekenenen het is voor den geschiedschrijver van onze dagen zeker niet overbodig de verschillende symptomen ervan met nauwgezetheid te vervolgen. De geest van redelijke wijsgeerigheid, die alles laat gelden zóó als 't Werkelijk is, en dus niet zoo als 't in dit of dat bijzonder systeem past of zoo als men 't voor zich persoonlijk zou wenschen, deze geest van zuivere redelijkheid werkt nog door en het zijn vooral de publicaties, verschenen in het tijdschrift de Idee", welke duidelijk den stempel van dezen geest dragen. Reeds 2| jaar heeft zich dit blad weten te handhaven, ondanks de gewilde of onge wilde negatie van officieel-wetenschappalijke zijde en het is merkwaardig dat in een klein landje als 't onze nog geregeld copy in overvloed voorhanden js en meer dan 200 abonné's in binnen- en buiten land het tijdschrift lezen. Zulk een getal lezers heeft denkelijk geen enkel wijsgeerig tijdschrift kunnen bereiken, ondanks de aan deze veelal gegeven steun van de zijde der Nederlandsche hoogleeraren. Vooral de persoon van MESSING, aan wienDr. VAN LUNTEREN reeds vroeger een opstel in de Groene" heeft gewijd is bij d; publicaties in de Idee" wel het meest op den voorgrond getreden en vooral het laatste, door hem gepubliceerde werk, dat binnen kort ook afzonderlijk zal verschijnen 1) is, naar mijne meening, van zoo uitnemend-wijsgeerige waarde dat het metdemetaphysica van ARISTOTELES of de phaenomenologie van HEOEL vergeleken kan worden. En het is dan ook niet vreemd dat ver schillende Duitsche wijsgeeren de moeilijkheden der Nederlandsche taal trotseeren, om kennis te maken met de geschriften van een man, die onze schoone en voor 't verhevene zoo bij uitstek ge schikte taal wist te gebruiken om op haast onge kend zuivere en systematische wijze de zelfbe wustwording van den geest in diens eigen schep pingen te ontwikkelen. Inderdaad een geestelijke beweging, die zulke Werken weet te scheppen is er maar niet zoo ne naast vele andere, ze is een teeken van den tijd en de belangstelling, die ze in den lande ondervindt wijst daarop mede. Doch er zijn nog andere teekenen van de belang rijkheid dezer beweging. Na BOLLAND'S dood verschenen reeds tal van grootere en kleinere werken in Hegelischen geest geschreven. Vooral het merkwaardige boek van een merkwaardig man als Ir. STAARGAARD getiteld: Logos en het fijne, wijsgeerig-propaedeutische boek van prof. WATTJES: Practische Wijsbegeerte, ver dienen hier vermeld te worden. Verder is te ver melden het vormen of zich bestendigen van comité's in allerlei steden (Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Utrecht, Delft) Welke reeds 3 a 4 jaar Wijsgeerige leergangen hebben georganiseerd, die, ondanks den Wetenschappelijken ernst waarmee gedoceerd wordt, zich zonder eenigen steun wisten te handhaven. KOM, PATER, GIJ MOET KIEZEN GAAN Toch bleef deze geheele beweging buiten de academie. Alleen Amsterdam steunde in zooverre, dat een zaal in het Universiteitsgebouw Werd afgestaan en de zeer neutrale houding, door den Amsterdamschen hoogleeraar in de wijsbegeerte hierbij bestendig aangenomen moet gewaardeerd worden. Toch behoort de wijsbegeerte te huis aan de universiteit. Daar toch is nog steeds het middel punt van rustige en belangelooze wetenschappelijke vorsching, daar worden de grondslagen gelegd voor de kennis in alle wetenschappen over welker uitkomsten wijsgeerig nagedacht moet worden. Zonder wetenschappelijke ervaring geen weten schappelijke wijsgeerigheid, wier doel het niet kan zijn om, zooals veelal in de wetenschap, de een of andere theorie te verdedigen, doch om de theorie te geven van alle theorieën, om, zonder eenige hypothese, axioma of z.g. evidente Waarheid als onweerspreekbaar uitgangspunt, na te gaan wat het wezenlijk doel is van ieder wetenschappelijk Werk, wat het alle kennis bindende en gemeen schappelijke is, om zoo te leeren begrijpen wat de wijze van weten in iedere wetenschap is. Onbevooroordeeld dient de wijsbegeerte den gang van het zich ontwikkelende begrip na te gaan, zoowel in de vele wijzen van Weten als in de vele wijzen waarop het begrip in de wereld verschijnt en zich ontwikkelt, om aan en in al het, als zich ontwikkelende bijzonderheid, verschijnende, hét algemeene te leeren begrijpen; opdat dit algemeene, dat ook in het denken het werkzame algemeene is, zichzelf zal weten als het algemeene, dat in eigen verbijzonderde doch als bijzonderheid onbestendige scheppingen mogen deze nu wetenschappen of natuurverschijnselen zijn het blijvende en onver gankelijke is. De verschillende publicaties uit de school van BoLLANDen HEGEL waarvan ik enkele der voor naamste hierboven noemde, gaan alle uit naar dit hierboven geschetste doel. Een doel dat niet van direct nut, doch van oneindige waarde is en dat derhalve, zoo 't eenigszins gaat, niet mag worden opgeofferd aan stoffelijke moeilijkheden of per soonlijke bezwaren. En wanneer daarom_door het IMPORTEUR Bolland-Ocnootschap voor Zuivere Rede gestreefd wordt naar een leerstoel in de Bnllandistische wijs begeerte aan eene der Nederlandsche Universi teiten en Amsterdam als de hoofdstad van 't land is dan wel de meest aangewezen plaats dan mag verwacht worden dat van de zijde der autoriteiten op 't gebied van wetenschap en maat schappelijk bestuur, die medewerking zal worden verleend, welke aan een geestelijke beweging van den hier vluchtig geschetsten omvang redelijker wijze toekomt. En het is daarnaast te" hopen dat ook stoffelijk rijker dan de philosyphen gezegenden, iets van hun bezit willen bijdragen om een, door een stichting aan te wijzen buitengewoon hoogleeraar in de Hegelische wijsbegeerte een zoodanig salaris aan te bieden, dat hij althans zonder gelde lijke zorgen zijn moeilijk en opofferend werk kan verrichten. Zulk een hoop zal dan velen onredelijk voorkomen. Mijnentwege. Wie echter niet van de hoop alleen leeft en 't er zonder kan stellen in de wijsbegeerte, is daarom niet zonder zijne persoon lijke ideaaltjes. En ik veroorloof me de weelde van deze hoop: dat 't in afzienbaren tijd moge ge lukken aan eene der Nederlandsche Universiteiten een hoogleeraarszetel in de Hegelische wijsbe geerte te stichten". Op grond van wat er reeds gepresteerd is, komt den Hegelianen zulk een zetel toe. Haarlem, October '25. . HESSING: Zelfbewustwording des Geestes.