14 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2537 DRAMATISCHE KRONIEK door TOP NAEFF VEREENIGD TOONEEL. Anna Christie, door Eugene O'NeilI. Ware dit tooneelwerk door een onzer voor-vaderen geschreven, de titel zou hebben geluid: Anna Christie, of het bezwaarlijk echtverbond", en in het algemeen kan men er veel in terugvinden van die vrome, steile en harde zwaar- op-de-handsheid, welke het tijdperk vóór het onze kenmerkte. Dat het dicht bij de natuur zou staan, zou ik niet graag onderschrijven, het staat integendeel bij de leer" en -de burgerlijke conventies. Afgescheiden van het kader?het speelt op zee, maar zou wat het conflict betreft overal elders kunnen spelen?komen ons de gevoelens dezer menschen geenszins ,,primitief" voor, slechts bekrompen en liefdeloos. Van oer-instincten, zooals bijv. Schönherr (?De duivel in de Vrouw") er in het geding brengt, merken wij niet meer dan wat elke jonge verliefdheid daarvan demonstreert. De elementen, de zee, de mist, de reinigende invloed dezer blanke eenzaamheid, het doodsgevaar het programma vertelt dat het werk van Conrad op den vruchtbaren Amerikaanschen schrijver grooten invloed heeft gehad moeten aan dit spel de poëzie. Wellicht de mystiek bijbrengen, maar feite lijk blijft het geheele geval los daarvan en doen de ontboezemingen van den jongen held Mat Burke meer aan als litteratuur van rechts, dan als elementaire opwellingen van een allround zeeman. Nu het programma mede den nadruk legt op een zekere verwantschap tusschen het Werk van O'NeilI en van Heyermans en schrijft: Waar Heyermans zuiver realistisch bleef (!) daar stijgt O'NeilI telkens boven het realisme uit," is het niet overbodig te waarschuwen in deze uitspraak van mevrouw Ranucci vooral geen terugzetting te lezen van den Nederlandschen auteur, die het maar" bij het realisme zou hebben gelaten ! Heyermans is ver de meerdere van den Amerikaan althans geoordeeld naar het werk dat wij van hem kennen (?Different", door Comosdia opgevoerd, kwam mij intusschen beduidender voor dan Anna Christie") hij is dat in alle opzichten, doch bovenal door de poëzie van zijn Wezen, welke het nederigst object zijner liefde hief in dichterlijke sfeer. Anna Christie" berust wat het gegeven betreft op de eeuwige waarheid, die zich, trots alle gelijkheid van man en vrouw, nooit zal laten onderdrukken: de zedelijke vrijheid, welke de man zich tot op zekere hoogte veroorloven kan zonder dat dit hem in de oogen der liefhebbende vrouw als mensch onttroont, ontheiligt de vrouw, die haar op gelijke wijze zou willen genieten; in het bijzonder voor hem, die in haar de moeder of toekomstige moeder zijner kinderen zoekt. Even onrechtvaardig als dit voor het zwakke geslacht schijnt, even vleiend is het; een natuurwet, die zich zal handhaven in Weerwil van alle excentrici teiten, zelfs dan Wanneer het huwelijk in zijn tegenwoordigen vorm zal hebben afgedaan. Anna Christie is de dochter van een zeeman in wien wij al zijn voorvaderen leefden en stierven voor de groote zee een soort decadent moeten zien van een roemrijk geslacht. Een zwakke, kinder lijke figuur, die zich gemakkelijk over de moeilijk heden des levens heendrinkt en van de zee zijn zondenbok heeft gemaakt. Uit zijn relatie met haar put hij' ook zijn verontschuldiging voor het feit dat hij naar zijn eenige dochter op het land groot gebracht en daar tot ontucht vervallen in geen zestien jaren heeft omgezien. De ontmoeting met dit meisje in een zeemanskroegje, waar zij, ziek en ellendig, een beroep doet op zijn traag vaderhart vult het eerste bedrijf. Het tweede spoelt dan den jongen man aan, een reus van een stoker, die schipbreuk leed en opgepikt werd door de kolenschuit van den ouden Christie, om daarop diens dochter Anna, op wien hij verliefd raakt, van de hierboven genoemde natuurwet de consequenties te doen gevoelen op een wijze, die met de vrome martelingen der middeleeuwen gelijk staat. Dat er voor Mat Burke heel wat afgaat van het meisje, dat ook hij anders" droomde dan de meisjes die hij van zijn reizen kende, wanneer hij uit haar eigen eerlijken mond verneemt dat zij twee jaren heeft doorgebracht in een dier publieke huizen, waar ook de zeeman bij het binnenloopen van een vreemde haven menigmaal strandt, gelooven wij. En dat er heel wat in hem omgaat eer hij, haar nochtans begeerend, daar overheen stapt. Met louter stil spel zou dit, onder het leven van den dag dóór, aangrijpend voelbaar te maken zijn ge weest. Doch nu hij zich als een wreede raisonneur tWee bedrijven lang uit moet putten om Anna deze gevoelens in de grofste bewoordingen kenbaar te maken, haar eerst op het kruis een hoogdravenden eed laat zweren, om het arme schepsel daarop weer te verwijten dat ze niet Roomsen is, en haar eed op het kruis dus van geener waarde, dan wordt het ons waarlijk te machtig. De verzoening mist elk effect, nadat de beker van harteloosheid in dier mate is overgeloopen. Het meisje kwam ons voor dien kerel veel tegoed voor, en het huwelijk, op brute passie gegrondvest, beloofde niet meer dan wrok en misverstand. Het stuk, dat niet naar zijn aard gespeeld werd, en door zijn quasi felheid bij breed-uitgemeten benepenheid geen oogenblik woei de wind er eens door irriteerde en verveelde, deed vooral in dit laatste bedrijf gevoelen hoe Weinig het de regisseuse gelukt Was er een zekeren vorm aan te geven, een schijn van menschelijkheid. De geheele ondergrond ontbrak, waaruit het causaal verband dat er toch altijd is, al gelooven wij ons gaarne een speelbal op de golven te midden van al deze willekeurige botsingen blijken kon. Toen men er ten slotte verzoend een glaasje opzette, vielen de drie voorafgaande heftige bedrijven met recht in het water en gingen we naar huis met de gedachte: trop de bruit pour une omelette. En Welk een onverteerbare was het daarbij geweest! De neiging een en ander Wat uit den jongen Staat Amerika naar Europa komt frisch" te noemen, omdat het oppervlakkig is en gemeenlijk een vreemd decor meebrengt van Wildernis of Oceaan, bezorgt deze soort van ouderwetsche kunstwerken meer eer dan hun m.i. toekomt. Wil men ze om het effect van het spel en tegen spel opvoeren, dan zal om te beginnen een atmosfeer moeten worden geschapen, in dit geval een van zilt en mist, van dreiging en oneindigheid, waartoe het Vereenigd Tooneel de technische middelen niet behoeven te ontbreken, en een regie met fijne intuïtie voor de schakeeringen het overige zou kunnen bij brengen. Voorts drie groote spelers in de hoofdrollen. Allereerst de jonge man,lenig en sterk als een blanke neger, een mooie Karel" van de zee. Kommer Kleyn miste voor deze figuurzooweldephysiekealsdek nstlerische kracht. Deze verdienstelijke jonge acteur moet zich in hoofdrollen herhaaldelijk forceeren, zijn dictie is voor een langen avond te eentonig, bij een episodisch optreden komen zijn goede eigen schappen voordeeliger uit. Hunsche had van de vader rol geen type uit n stuk kunnen maken, hij is echter genoeg acteur om hier en daar, vooral Waar het vaderhart sprak", kleur en sentiment te brengen, zoodat het een weinig belangwekkende, nochtans niet storende figuur Werd. Het voornaamste kwam op Magda Janssens neer, die mij ook minder zeker van haar zaak leek dan gewoonlijk. In Anna Christie herleefde de goede herinnering aan tal van groote rollen, die deze actrice in de laatste jaren gespeeld heeft, doch ook niet meer dan dat. Haar inzet (herinnerend aan Ik dien") was sterk, een opgedirkte zielige meid, die de whisky als water naar binnen sloeg. Daarna viel haar spel uit elkaar en kwam het ons voor of zij hoe langer hoe minder Wist waar zich aan te houden, niettegen staande deze rol toch meer steun biedt dan de beide mannenrollen. In de vertooning van The devil to pay" in de Vereenigde Staten moet een Nederlander ter nauwernood Eva Bonheur" herkennen; ik vrees dat een Amerikaan op het Leidsche Plein bij Anna Christie', beland, niet minder verwonderd zal staan te kijken MUZIEK door CONSTANT VAN WESSEM MUZIEK! : H. PIANO'S ? STRIJKINSTRUMENTEN B SNAREN Achter St. Pieter 4 ? Utrecht ? TeL 443 B lVERHURENl ?VLEUGELS PIANISTEN I. ROBERT CASADESUS Wie eens geschreven heeft, dat de piano in onze dagen als voordrachtsinstrument voorbij is, zal nu wel op deze uitspraak teruggekomen zijn. De piano is dit seizoen zelfs het uitverkoren instrument. Onze kleine zaal Concertgebouw hoort pianisten aan het werk, onze Qroote zaal Concertgebouw hoort pianisten aan het werk, en in de Vrije Gemeente gaat onder de auspiciën van den Kunstkring Voor Allen" zelfs een piano-cyclus in 14 avonden, die ons behalve interessante muziek ook interessante kennis makingen met in ons land nog onbekende pianisten bracht. Verleden Woensdagavond speelde in de Vrije Gemeente de Fransche pianist Robert Casadesus, en het werd een verrassing zulk een rijp, meesterlijk, evenwichtig talent te hooren, dat zichonder de besten kan plaatsen. Een goed reproduceerend spel vraagt evenwicht der eigenschappen. ledere reproductie van hoe zeer verschillend werk ook vergt van den reproducent, dat hij haar tot een wereld op zich zelf, berustend en levend in eigen central i tei t en eigen harmonie maakt. Dit vermag alleen een rustig ingestelde geconcentreerd heid, een innerlijk beheerschte techniek, een juiste regeling der dynamische krachten, een juiste uitbeel ding, zelfs in de grootste grilligheid moet de ccntraliseerende wet voelbaar, hoorbaar zijn. Gevoelsspel vermag dit zelden; eerst wanneer de reproducent geheel boven zijn vertolking staat kan gevoelsspel aan het sublieme reiken. Robert Casadesus gaf mij van dit hoven de ver tolking staande gevoelsspel de sterkste openbaring Ook in de vertolking van stukken van Bach, Rameau, Mozart bleek Casadesus een pianist met een sterk, geëquilibreerd spel, kleurig,scherp, helder, levend in de uitbeelding met een muzikale cultuur hecht als die der klassieken. Een breed talent, dat toeliet eveneens van Ravel's Gaspard de la Nuit" een grandioze, modern-veerkrachtige en toch vaste vertolking te geven II FRANK LAFFITTE Op het abonnementsconcert van Zondagmiddag speelde, geflankeerd door Mendelssohn's Midsummernightsdream"-ouverture en Tschaikowsky's vierde symphonie, de 24-jarige Engelsch-Fransche pianist Frank Lafitte Mac Dowell's 2e piano-concert. In het kader van dezen romantischen middag" kon dit pianoconcert, geschapen in den romantisch-melancholischen sfeer van Schumann en Brahms inderdaad op zijn plaats zijn, maar vermocht ons desondanks toch niet meer te boeien. Een periode levert steeds een bepaald aantal werken op, wier lot het nu eenmaal is vergeten te worden tegenover de sterkere scheppin gen, die deze periode weten te overleven. Zulke werken kunnen niettemin hun kwaliteiten hebben, hun fijnheden, hun interessante details, zelfs hun eigen geluid. Doch hun stem heeft geen kracht meer als het auditorium, waarmede zij door een zekere gestemdheid nog verbonden konden blijven, ver dwenen, gestorven is. Dit piano-concert van Mac Dowell vindt niet meer den weg naar onze harten, de zwakheden liggen voor onze objectiviteit te zeer bloot en zelfs de adem., die een hartstochtelijk reproducent er met het vuur van zijn voorliefde en enthousiasme inblaast, vermag het niet meer uit de schimmige wereld van een niet meer terug te roepen verleden op te halen. Frank Laffitte speelde de wat moedelooze romantiek van dit pianoconcert met al zijn toewijding en grootscheepsche vaardigheid. De piano dreunde vaak vervaarlijk., en zong dan weer elfenlicht-teedere passages tegen de ondertonen van de orkestpartij. Het orkest klonk onder Monteu'x leiding inderdaad onverbeterlijk en het applaus gold, naast Laffitte's spel, ook zeker het orkest. III ALIDE VAN UYTVANCK Het bezwaar, dat het programma van deze pia niste, die Debussy, Poulenc, Wiener, Strawinsky, Satie speelde, zich uitsluitend tot de allermodernsten richtte, deel ik niet. Integendeel, ik waardeer eerder de moed, dat een Hollander zulk een programma durft brengen, met de zekerheid van slechts een klein auditorium te vinden. Ik waardeer het uitstekend gekozen programma van deze debutante, waar zoovelen, die iets modems" entameeren, zoo vaak zich in hun keuze vergissen en in de voortbrengselen der moderne muziek nog niet weten te onderscheiden wat ook hier goed en kwaad" is. Daar tegenover staat echter ook de feitelijkheid, dat dit concert uit zuiver critisch standpunt beoordeeld nog niet geheel en al geslaagd mag worden genoemd, omdat de tech niek van de pianiste nog ontoereikend is om overal geheel te kunnen uitdrukken wat zij wil. Ook zijn er verschillende aanvechtbare interpretaties als opvatting der moderne stukken bij haar voordrachten. Minstrels en Pickwick van Debussy, de Blues van Wiener, leken mij onjuist, vooral in expressief op zicht, de sonate van Strawinsky is in zijn structuur nog te weinig ingezien" en technisch zeker nog niet voldoende beheerscht. Toch heeft Alide van Uytvanck een te uitgesproken talent dan dat men niet dadelijk hoort aan haar touche dat zij voor deze moderne muziek de vingers" heeft, (zooals men dat noemt), een natuurlijke, aangeboren begaafdheid en in de sonate van Poulenc (arrangement uit 1918) wist de pianiste zich zelfs geheel te verwerkelijken; hier wasén bereiking. Ook de serenade interrompue" van Debussy en de stukken van Satie behoorden tot het beste van haar avond. Doch dit is alles muziek dat onmiddellijk bij spel en wezen van Mevrouw van Uytvanck aansluit. Maar wanneer muziek dit spel en dit wezen minder onmid dellijk ligt? Er zal hard gestudeerd moeten worden, ook psychisch (zelfbeheersching, spanning, draag kracht !) Voorloopig kan men het als een verblijdend verschijnsel beschouwen, dat met zulk een concert een begin gemaakt wordt om de vicieuze cirkel van het oude repertoire te verbreken, dat ook de beste krachten onder onze jonge uitvoerenden nog blijft opslorpen, door uit vrees anders het succes bij een nog conservatief gezind publiek te zullen verspelen. DE KON.FABR.F.W.BRAAT-DELFT VERZIN KT.VERLOODT,VERKOPERT ONAFHANKELIOK VAN VORM EN AFMETING TEGEN BILLIJKE PRIJZEN. LOÖNSCHOOPEERAFDEELING