ó. 2539 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 13 SENT MAHESA GESTALTE' KRONIEK VAN DEN DANS «door J. W. F. WE R u ME u s BUNING XXI Sent Mahesa en Edith van Schrenck. Gestalten en bewegingen. TUSSCHEN Helder en den Haag ligt de weg naar Amsterdam; maar het schijnt sinds eenigen tijd of ?de dansers en danseressen nog liever doorreizen naar Helder dan in Amsterdam af te stappen. Zij dansten dit seizoen in Hilversum, in Haarlem, in Utrecht, en lieten ons rechts en links liggen; men moest het Spaarne opzoeken om Edith von Schrenck, den Hof vijver om Raden Mas Jodjana dansende te vinden. Wie kan deze manieren verstaan? Pavlova en Karsavina reizen eenige malen per jaar door ons land, Londen?Berlijn vice-versa; Argentina is geen onbe kende in Brussel, de Sacharoffs waren in Antwerpen, ?de Hellerau-school doorkruist Duitschland tot aan onze grenzen, de meeste bekende Duitsche dansers doen Hamburg aan; maar Amsterdam lijkt temidden van deze kris-kras en rondreizen eer een afstootende ?dan een aantrekkende kracht te bezitten. Er gaan gedurig geruchten. Het Parijsche ballet.... JVlary Wigman.... Argentina.... en onderwijl gaat het seizoen rustig voort. Men heeft eenige plannen voor geregelde dansmatinées in het Centraal theater, <er is een vast publiek en dat heeft ons tenminste Sent .Mahesa teruggebracht; maar dat is alles verre van ?voldoende. Sent Mahesa's danskunst verandert uiteraard niet ?veel meer; men waardeert ze om haar beschaving en volledigheid, haar gestalten uit een Oostersche Wereld, die soms deel schijnen van een of ander ritueel of feest. Meer en meer gaat men zich echter afvragen of het <lans-programma, samengesteld uit zulke solo-dansen, zich wel zal kunnen handhaven. Bij een eerste kennis making is het ongetwijfeld geheel aannemelijk; later, als men de danseres beter kent, moet zij al van den allereersten rang zijn, wil zij met solo alleen blijven boeien. Men gaat bedenken dat dit ritueel, dit feest, waarvan een enkele figuur kort verschijnt, toch ?eigenlijk zelf ontbreekt, men gaat om de gestalte een dramatische handeling of dansspel missen, waarvan ?ze eigenlijk deel zou moeten zijn. En men bedenkt daarbij dat noch het ritueel, noch het feest in onzen tijd van de danseres vergen wat van hen gevergd zou moeten worden en dat de dramatische opvoering, het dansspel, de groepsdans wel aan de orde zijn, maar dat ze nog nauwelijks, behalve in enkele balletgroepen ?die men in Nederland niet te zien krijgt, een geordend bestaan voeren. Toch komen op bijna alle dansprogramma's ge stalten voor die er min of meer in zouden passen. Uit Qertrud Leistikow's dansen kent men ze, daartegen over staan andere dansen die meer uit louter bewegen toestaan, niet aan een bepaalde figuur gebonden zijn. Sent Mahesa bracht in haar laatste programma een drietal dansen op muziek van Bach: Fuge", Sara bande", St. Joan", die tot die laatste soort behooren, andere, als de Egyptische, de Indische, de Arabische, die geheel gebonden zijn aan de voorgestelde figuur. Men mag die onderscheiding kunstmatig achten, ze is het niet, ze onderscheidt twee oude genres van danskunst: die welke een gestalte verbeelden en die welke louter danskunst zijn. De genres zijn in Edith von Schrenck's werk zeer duidelijk te erkennen. In Bajazzo", in Zigeunerin" leeft dramatisch element: een tweede danser, meerdere dansers zouden er bij denkbaar zijn. In Suite im Alten Stil": Passacaglia Italiana, Bourrée, Siciliana, heeft men een geheel ander dansen, gesloten van vorm, muzikaal in dien zin dat het dansen bestaat uit schakeeringen en motieven van beweging, lijnenspel, vormharmonie, die nu eenmaal niet beter te karakteriseeren valt als muziek van bewegingen". Het balletdansen in zijn zuiversten vorm, de mimische elementen terzijde gelaten, behoort tot dit genre, b.v. in Les Sylphides" en de variaties van Le Mariage d'Aurore". De volksdans, simpele beweging die beteekenis krijgt door de levenskracht en schakeering en stemming waarmee ze gedanst Wordt, valt tot dezelfde categorie te rekenen. Het is nu opvallend dat b.v. Sent Mahesa's beste dansen steeds die van een gestalte zijn, zij schijnt die steun voor de verbeelding te behoeven om het beste te geven. Daarentegen wordt het dansen van Edith von Schrenck steeds grooter in haar absolute dansen, en geleidelijk minder in haar gestalten. Voor men het ne genre dramatisch dansen, het ander lyrisch noemt, geeft Raden Mas Jodjana onseen andere vraag op. In den klassieken Javaanschen dans hebben wij de gestalten der oude heldensagen, zij bewegen op een wijze die veelal een absoluut dansen gelijkt: hier zijn de twee genres in hun hoogsten vorm vereenigd. En men herinnert zich dat ook het groote klassieke drama, dat Shakespeare en Racine elementen van dramatische kracht en lyriek vereenigen tot den hoogsten vorm. Het streven naar die vereeniging leeft ongetwijfeld ook bij Edith von Schrenck en Sent Mahesa. Bij de eerste, wier strengheid in den laatsten tijd een elegische sfeer en een milder en voller bewegen leerde, vindt men bij het laatste optreden dansen als Zomer", op een oude volksmelodie, waar in zekeren zin een gestalte van den zomer verbeeld is, zonder op vallende symboliek, in muziek van beweging. Bij Sent Mahesa hebben de bewegingen van Egyptische figuren soms een waarde als absoluten dans, al zijn zij, costuum etc. weggedacht, dan veel minder waard dan b.v. die van Sommer" en de Suite im Alten Stil". Wij missen, het valt niet te ontkennen, gestalten van ritueele of religieuze of zelfs algemeene beteekenis die in den dans voor ieder leven: wij ontleenen zulke gestalten of aan de fantasie (?Ooldene Maske") óf aan andere beschavingen, of aan de natuur Faun", Zomer", Golven" etc. Onze zuiverste Europeesche danskunst is lyrisch van aanleg; gelijk de lyriek zelf in den laatsten tijd sterker is dan drama of roman. Evenals ze echter in de literatuur strenger van beheersching wordt, pogingen doet om verhalend ge dicht te worden,omhetdramatischeweer te benaderen, evenzoo streeft de absolute danskunst na allerlei wederwaardigheden weer naar belichaming in ge stalten. Dat ze toeneemt aan beheersching blijkt o.a. uit de ontwikkeling der laatste jaren, uit de sterkere aandacht voor ballet-elementen, uit de ontsteltenis waarmee Wij zien hoe brokkelig en weinig volledig ons een eertijds zoo bewonderd dansen als dat der Sacha roffs soms is gaan worden. En juist in dezen zelfden tijd beginnen zich weer de oude problemen van ordening te stellen: hoe ver houden zich dans en gymnastiek, volksdans en danse noble", genres als lyrisch en dramatisch dansen, mimiek, karakter, en absoluut dansen; w'elke danseres heeft zich te beperken tot charmante bekoorlijke lichtvoetigheid, welke kan tot demi- caractére, welke tot het hoogste dansen reiken. En wij zien een vrij algemeene verwarring, velerlei streven, een tijdperk van overgang. Men zal het allicht scherper zien als men deze twee onderscheidingen voor oogen wil houden: dansende gestalten en muziek van bewe gingen, in hoogsten vorm n, en er weder naar strevende zich te vereenigen. IMPORTEUR AJSTIKKELJR ALKMAAB f EDITII VON SCHRENCK BEWEGING" NIEUWE UITGAVEN De uitgever Em. Querido te Amsterdam brengt een nieuwe reeks: De groote bedrijven in Nederland. Nummer l van deze serie is geschreven door T. Landre, die op aangename wijze vertelt van Het Bierbronwerijbedrijf. De voorzitter van den Bond van Nederlandsciie Brouwerijen, Mr. H. P. Heineken leidt dit keurig uitgegeven en met vele platen verlucht boekwerk in. Aan deze inleiding ontleeenen wij eenige bijzonderheden. Het Nederlandschc brouwWezen is waarschijnlijk even oud, zeker niet veel jonger dan het Duitsche men denke hier bijvoorbeeld aan Dordrecht, Haarlem en Amersfoort in de Middeleeuwen?en van de moderne broiiwindustrie kan hetzelfde worden gezegd; al moge ons land door zijn kleinheid niet hebben kunnen komen tot de groote leergelegenheden, die anderen zich konden veroorloven, de gedachte om verbinding te brengen tusscheii Wetenschappelijk werk en technische ervaring heeft bij de Nederland sciie brouwers dikwijls even spoedig wortel geschoten en is tot ontwikkeling en toepassing gekomen als in de omgevende gebieden; met recht mag men van de brouwindustrie zeggen, dat het ook een tak van Nederlandsciie nijverheid is. Dit mocht en moest in dit werk tot uiting komen en dus wordt het brouw wezen er in behandeld, zooals het zich thans in ons land voordoet. Dit boek is geen leerboek, evenmin een werk voor brouwers geschreven. Het is voor hen, die belangstellen in onze groote bedrijven, die gaarne zulk een bedrijf met eigen oogen willen zien, doch dan door gebrek aan een deugdelijke, goed geschreven handleiding dikwijls weinig nut van de bezichtiging van het bedrijf hebben. Ook zij, die zonder een dergelijke excursie waartoe anders de directeuren der brouwerijen gaarne hun toestemming geven een inzicht Willen krijgen van dit belangrijk bedrijf Worden door deze uitgave ingelicht. Sportmassage en Trainingsoejeningfii, redacteur W. Jansen J.H.zn. I. Populaire Sporthygiëne, door E. van Minden. II. Algemeene Trainingsoefeningen, door J. H. Dnhhiuga. III. Sportmassage, door W. A. Gocting. Nijg'1 L'n van Ditmar's uitgeversmij. AAN DE INZENDERS Brieven en bijdragen bestemd voor het redac tioneel gedeelte moeten worden geadresseerd aan het secretariaat der redactie, Keizersgracht 333, Amster dam, zonder vermelding van pers .onsnamcn. Brieven voor den hrofdivdactcur moeten eveneens aan bovenstaand adres worden gezonden. Alle stukken de administratie betreffende te richten aan de N.V. De Groene Amsterdammer", Keizersgracht 333 Amsterdam.