2541 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND BOLLAND'S BETEEKENIS, INVLOED EN NAWERKING DOOR DR. M. R. J. BRINKGREVE K O P-Z O R G Teekerang voor de Groene Amsterdammet:" door L. J. Jocdaan T R. Wigersma maande mij in dit weekblad aan het ??*? oude Hollandsche spreekwoord belofte maakt schuld", in dit geval de verplichting om de inderdaad Wel zeer onvolledig aanduidende Woorden over Bolland in het eenige weken te voren geplaatste inge zonden stuk althans iets nader uit te werken. ,« Immers waar deze zeer groote gestalte van de eenc zijde met grimmightid of kleinzielige gemeenheid is bestreden en beklad, anderzijds door bijgeloovige (zij het soms betweterige) navolgers met den mond ge prezen werd en wordt, doch metterdaad in opspraak ?Wordt gebracht, kan ik mij moeilijk verantwoord .achten tegenover den man, wien ik als n onder zeer velen zoo zeer veel te danken heb, indien ik niet ".tracht mijn eerste opmerking uit te werken. Bolland was een opstandige; een der groote onbe?vredigden; een zoeker, die niet vond, maar niet kon .zonder den waan van gevonden te hebben en die in ..zijn zoeken zóó veel en zóó edele levenskracht wist te leggen en te geven, dat zijn zoeken niet alleen bezielender, maar ook verlichtender op anderen ?werkte, darv menige heldere voorlichting van n, die .zijn weg met zekerheid wist te gaan. Zooals bij alle werkelijk groote figuren is er wissel werking en wederzijdsche versterking van Bolland's persoonlijke eigenschappen en de invloeden van den tijd, Waarin hij leefde. Een ongeloofelijke zucht naar de volstrekt onaanvechtbare zekerheid bezielde hem; hij zocht die zekerheid na zijn ontgoocheling in de kerk zijner jeugd aanvankelijk in weten ; een weten, waarvan de verwerving n dier stille heldendichten is geweest van ijver en volharding, opoffering en wilskracht en helaas ook van o zooveel vruchtelooze moeite. Want de platgetreden wegen, waarlangs de velen gegaan zijn en gaan, waren hem afgesloten, en zeld zaam waren zij, die hulp en voorlichting boden. Zoo droeg zijn Weten, tot in zijn laatste jaren, alle kenmerken van laat en zonder leiding te zijn ver overd. Opsiinathès en autodidaktos ! Ik hoor deze kategorias nog toegepast op Bolland door diens leerling bij uitnemendheid; de fijne mildheid van Fraenkel's inzicht kon en mocht over den door hem met heel de overgave van zijn voornamen joodschen aard vereerden meester, deze keiimerking niet in houden, welke tegelijk den man eerde en tegenover het Werk van den man ai dat voorbehoud maakte, zonder hetwelk alleen onverteerde napraterij of onredelijke afwijzing het gevolg der kennismaking kunnen zijn. Bolland zelf wist dat, voelde het als een onbillijk heid. Dat ge-v^el was uiUeraard in zijn latere jaren, toen hij de meerdere in omvang en in beheersching van kennis van de meeste tijdgciiooten in den lande Was geworden, niet meer in dezen vorm hemzelvcn bewust. Doch het is de oorzaak van de persoonlijke stekeligheid en de hartstochtelijke hevigheid van zijn verzet tegen heel de gangbare wetenschap, waar tegen hem zijn onafhankelijkheidsurang eeiierzijds en zijn behoefte aan volstrekte geldigheid anderzijds deden botsen. Zóó Werkt hij in een tijd, waarin het vonncnstelsel van het lOde-eeuwsche Wetenschappelijke denken op gaat houden de uitdrukking te zijn van \Verkelijken gccstesinhoud. Deze laatste omstandigheid moeten we goed in het oog vatten, niet alleen om te begrijpen, waarom Byllands roepstem zooveel Weerklank vond, maar ook om te begrijpen, waarom deze man, die het volstrekte zocht met bijna joodschen hartstocht, de verkondiger Werd van de leus terug naar Hegel". Getrokken is Bolland tot Hegel doordat deze vorm gaf aan en Bolland bezielde tot het vinden van nog eindeloos veel nieuwe vormen voor zijn bezwaren tegen de wetenschap en hare werkwijze. Het be strijdende, afwerende en afbrekende in Hegel is het, wat Bolland gegrepen heeft n vastgehouden. Ja ook vastgehouden. Want wel oefenden in latere jaren ook andere aantrekkingen haar invloed, doch deze bleven in zekeren zin op den achtergrond; zeker, ,,de Idee" en ,,de Leer" zijn langzamerhand voor Bolland's gemoed een bevrediging geworden van bijna sacramenteele heteekenis, en dat merkwaardige gevoel voorsmaak en behendigheid in het ontdekken van en Werken met gehecle of gedeeltelijke woordovereenkomsten -?een soort Woordkunst, die sterk aan bepaalde eigenaardigheden van den volksmond herinnert vond in Hegel's dcnkgang een kostelijke mogelijkheid van'ontnlooiing; wie Bolland op avonden, ?dat hij op dreef Was, hoorde, moest zien afvragen, Wat het meeste ontzag afdwong, de bannende kracht Makelaar1).p. ftWëndjjiJi *~ & ié& s urn. - ?????--??-G&ATIS TOEZ. maand: WONING&IDS^ WAT z.\i.-iK-L'-zi;(ii;i; - - Zoo .\r-i-:\-ioi: is I.I:N \i::\ van de overtuiging of de steeds onverwacht spelende tintelende rede, het Woordenspel als meesterlijke beheersching van het Woord als middel. Doch de grondtoon van het geheel bleef het verzet. Vandaar Bolland's heftige aanvallen en vooral de onberedeneerde hartstochtelijkheid van zijn afkeer tegen de verschillende andere Vormen van geestelijke onbevredigdhcid, zooals met name tegen de theos ipliie. Immers in die theusophie voelde hij, doch wilde hij niet erkennen, den zustervorm van eigen strijd legen het Wetenschappelijk denken van zijn tijd; en in de theosophen zag hij, doch trachtte hij te loochenen, die zelfde zucht naar het volstrekte,dieiizell'den drang naar onmiddellijke beleving der oneindigheid. O.*k in dien strijd, welke veel meer een strijd in hem zelveii dan tegen anderen Was, leverde hem l k-gel de vormen om af te wij/.en en verre te houden, gectizijds van een Woordenschittcring die flitste als de degenspits van een volleerd schermer in suc!>te beweging, wat hij niet toe Wciischte te laten in zijn nu eenmaal gevonden rust des gcestes in Hegels leer. Door dat alles heeft B:illand l iegel vcrkoiidigel, om zoo te /-eggen tegen de klippen aan. Zijn Voor drachten ?-- vooral buiten Leiden - zijn groote gebeurtenissen geworden in liet geestesleven van hut Holland van zijn tijd. .Moge hel hem /elf al eens pijnlijk hebben getroffen, dat hij juist buiten leiden weerklank vond, het ligt in de rede, dat hij in en academisehen kring, \\aur men academische leiüiug van hem verwachtte, te leur moest stellen. .Maar binten de rnivcisilcit waaraan hij ambtelijk ver bonden was werd hij de voorganger van n/u heul geslacht. \Vaili heel liet geslacht onzer dagen heelt meer of minder aan Bolland un zijn Werk te danken. }. S. MEUWSEN, Hofl. A'dam-R'dam-~ Den Haag. D !?: B K S 'I' E H O E D E N i N H O L LAND .Ma;.r daardoor is zijn Werking nok zuiver tot inkeer Wekkend un Vooroorüceien brekend geweest. Hij j< een wegwijzer geweist, doch als een Mi.zes, die in Kanaan zelf niet ingaat. De Hegel. Welken Holland predikte, heeft zijn beteekenis Verloren thans nu de wetenschap zelve aan haar I'.idc-ecuwsche tijdvak is ontgroeid, l U-t woordenspel door anderen dan hemzelveii ten beste gegeven is holle narrenklap eu het Hegelischc inzicht waartoe Bolland anderen wist te wekken zonder het zelt te kunnen beleven heft zich zelve op in het be wustzijn, dat van de scheppende werkelijkheid bewust wording aan hei v, ,,\\\ slechts een kant'is en \\ei noch een /eer werk/au,e. noch ook ooi: in bidden kring te Verspreiden, di.ch waardevol , l-, ?> .".Jvivider \oor andere vonii.-n \an scheppende \\.ikzaanilieid. '' '" i> inlands veelzijdige gestalte v.:,o het nagcsbent vooral van ge-wie'.i door zij:! g.-v, eidi^c stuwing die anderen de kracht gaf doelbeuiist !e M.vwu naar een !v/inning, hera n door tien tijd \\aarni hij Luide, en d ' zijn aard ; u a.-nL:' I"U .- iicui'ial