Ho. 2544 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND STRAWINSKY IN DE HOOFDSTAD DOOR CONSTANT VAN WESSEM Teekening voor ,,t/e Groene Amsterdammer , door 3. vtin Vlijmen BOEKBESPREKING Een groote muzikale figuur "C* EN week, die een hoogtepunt in ons muzieksei*-* zoen beteekent! De onbestrijdbaar grootste muzikale figuur van onzen tijd: Strawinsky, in ons midden, als dirigent, solist, pianist, en met een oeuvre, dat wij thans uitvoeriger hebben leeren kennen dan tot nog toe het geval was, Het Concertgebouw organiseerde te Amsterdam twee orkest-concerten en een kamermuziekavond, de Kring Kosmos tevens een tooneelvoorstelling varr Strawinsky's L'Histoiru du soldat", ongetwijfeld: Strawinsky's persoonlijkheid heeft gelegenheid gehad markant voor den dag te komen. Thans waren de drie periodes van Strawinsky's evolutie duidelijk te volgen. Het begon met de suite uit L'oiseau de feu", (l910), Strawinsky's laatste ,,traditioneele" werk uit zijn leerlingenperiode, inleiding tot zijn groote baletten ,,Petrouchka" en ,,Le sacre du printemps". Vervolgens de ,,Sacre" zelf (1912). Dan de tweede periode: de Histoire du soldat" (volledige muziek en de daaruit getrokken suite in concertvorm voor viool, klarinet en piano) (1918), de Huit Pièces enfantines" van 1917, dezer dagen van piano 4-handig voor orkest geïnstrumen teerd, dedriestukken voor klarinet-solo (l 919). Dan de derde periode: de suite uit de muziek voor ,,Pulcinella" (1920), het pianoconcert (1924), de piano sonate (1924), de serenade voor piano (1925). En uit deze drie periodes bleken de ,,Sacre", ,,L'Histoire du soldat" en het pianoconcert weer de hoogtepunten te zijn. De orkest-concerten W,,L'oiseau de feu" is nog toonpoezie. De onver zettelijke rythmiek van de Sacre" kondigt zich reeds hier en daar aan (Dans van den duivel) maar de oriëntale stemmingen van Strawinsky's leermeester Rimsky Korsakoff hangen nog over deze muziek, die hier en daar zelfs aan de teederheid van Grieg en de Russische melodie van Tschaikowsky verwant blijft. Dit werk dirigeert Mengelberg. Maar Le sacre du printemps" is een ,,oeuvre sauvage", een werk even heidensch van ajsthjtiek als de ritueele gebeurtenissen, die hel verklankt. Stra winsky dirigeert het z:lf. Hij dirigeert het, zou men geneigd zijn te zeggen, uit zijn eigen laatste periode. Hij teek?nt lut streng van lijn, voor alles duidelijk, minder onverbiddelijk van a!lesoverh?erschend motorisch gewald, Strawinsky beeldt mei zijn lichaam als hjt ware de beweging mee, vangt niet soepsle buigingen de h.'ftigst.1 schokken al dirigeerend op. H_>t werk mist de stalen wildheid, de alle grenzen overschrijdende frenesie van Monteux, onweerstaanbaar vaart, de muziek dissoneert, maar voor het oor logisch eontrapuntisch (zooals in Strawinsky's laatste werk het contrapunt ook naar voren komt).Hier schijnt Strawinsky wel de bijzondere nadruk op te willen leggen. Dan dirigeert Strawinsky de Huit pieces enfan tines", in een wonderlijke grotesk: en toch ragfijne instrumentatie overgezet. De stukjes worden niet allen even boeiend, die van de eerste reeks klinken wat te popperig, die van de tweede reeks werken humoristische (Valse!): Strawinsky's Childrcns cor ner." Het concert voor piano met begeleiding van blaas instrumenten eu contrabassen kenden wij reeds van verleden jaar. Strawinsky speelt de piano-partij, Mengelberg dirigeert het ensemble. Hier zijn wij voluit in Strawinsky's derde periode (men vergeve mij overigens deze periode-indeeling, zij is psychologisch onjuist: Strawinsky werkt slechts een anderen kant van zijn scheppingen meer uit: de contrapnntische en zijn rythmiek bewijst al dadelijk dat zijn kunst geen wezenlijke andere verwantschap met Bach en Handel heeft dan deze meesters algemeen-muzikaal voor hem hebben). Het pianoconcert is concstructief doorge voerd eontrapuntisch, niet als schrijfwijze, doch als partijen. Het kcimermuzick-concert Het concert opent met de suite uit L'Histoire du soldat", gespeeld door de violiste Alma Moodie, de clarinettist Otto Stöckigt en de componist aan de piano. Raak, snel, een concert-uitvoering. De sonate voor piano is hier reeds gespeeld door Alide van Uytvanck. Strawinsky laat ons nu hooren hoe het tempo moet zijn: onverstoorbaar motorisch, geen contrast, voortsnellende bewegingen, vormen, lijnen. Zelfs het andante klinkt snel. Men denkt zich deze compositie even voor een Pleyela, voor een me chanische piano. De serenade, Strawinsky's jongste werk, (de inkt is nog nauwelijks droog) is in denzelfden geest ge componeerd als de sonate. Doch zij lijkt ons zwakker, minder interessant, klanken gebonden door de rythmischen motor, die wij ook in de sonate en in het piano-concert hooren. Wij willen ons oordeel opschor ten. Strawinsky's eenvoud is zuiver, organisch. IGOR STKAWIXSKY geen gevoels-eenvoud, zijn melodie blijft ook in de/e laatste werken anti-bespiegelend, anti-dogmatisch. De drie stukjes voor klarinet-solo zijn virtuozenstukjes voor het instrument, petit riens", vermakelijk en knap. De suite uit Pulcicella" brengt ons frag menten uit Pergolese op Slrawinsky-rythinen. een sterk gebouwde muziek, die de tonale melodiek Fergolese opeula;>.t, doch die nergens pastiche w^rdt en in den grond een wei k van Strawinsky bluft. ../- ///.s/o/re (/u sole/ü/ in (icn S/<idsscliüiH-.-hnr< Hier heeft de Kring Kosmos het initiatief. Wij zien thans Strawinsky's muziek in het kader van het spel, meer aanvullend element blijven dan motorisch rege lend zooals in de balelten. Alleen in de dansen regel! zij ook de actie. Men kan de muziek ongetwijfeld zonder het toonee! waardeeren, de curiositeit is het ensemble der opvoering. Het werk van den diligent Sanders was een prestatie van groote volharding. Er gebeurden met de muziek een paar ongelukken. Maar Strawinsky's maten kunnen den besten dirigent aus der Fassung" brengen. (Men moet opmerken, dat ook in het pianoconcert Donderdagavond in het Concertgebouw ongelukken gebeurden; waarom signaleeren de ijverige critici met hun partituren ir. de hand ook deze niet?). Ten slotte: Wij hebben thans van Strawinsky's werk dien machtigen indruk kunnen krijgen, die liet in zijn volledigheid bezit. Wij hebben van ..Le sacre du printemps", van L'Histoire du soldat", van het pianoconcert een gelijke kracht ondergaan, waarbij onze voorkeur eerst in de tweede plaats meespreekt. Onvermoeibaar, onvcmvakt, met een gelijke sterkte van overtuiging gaat Strawinsky zijn weg. laat hij zijn evolutie zich voltrekken onbekommerd om wat hij reeds bereikte, om wat achter hem ligt. Ten slotte ligt het logisch in de kracht van zijn persoonlijkheid opgesloten, dat hi] instinctief weet wat hij wil. Het is zijn schuld niet, wanneer minderen rondom hem een mode scheppen: Strawinsky verwerkelijkt zich zelf als schepper. IS D K B /-. h. F-cn \'er^elen /;rore.s. Utrecht /f/l'5. C. J. A. AW U.-M. Uit oude officieele stukken en famiiiepapieren putte de schrijfster van dit boek de stof voor haar, in roman-vorm opgezet, verhaal. Het betreft een proces, dat Mr. Willem Hendrik van Sijtzama, Raad ordinaris in den Hove van Friesland", op het laatst van de 18e eeuw heeft gevoerd tegen Cecile johanna van Heemstra, die hem trouwbeloften zou hebben gedaan. Cecile van Heemstra gaf aan Wiilem van Haren, een der zoons van Onno Zwier, de voorkeur hoven den raadsheer, en ondanks de pressie die op haar geoefend werd door haar moeder, hield ze voet bij stuk. Het proces, tot in 't oneindige vertraagd dooi den loop der politieke gebeurtenissen, belette haar, in Nederland van Haren's vrouw te worden, maar in Duitschland hebben ze elkaar gekregen. Eerst na den Franschcn tijd is Willem van Il.ireii met zijn vrouw in Friesland teruggekomen. Onder de familie-papieren, waarover mej. E(ngelhjrts) ten behoeve van haar werk kon beschikken.. waren ook de mémoires van Margticrire Isabelle d'Ittersum, een kleindochter van Onno Zwier van Haren. Zij spreekt ook over bovengenoemde gebeur tenissen uit het leven van haar oom, en nadat ze diens huwelijk heeft vermeld, voegt ze er aan toe: Ainsi fut la concltision de ce roman qu'on peut hien nommer tel; je n'ai eu l'occasion que d'en parier par-ci, par-la, mais en l'écrivant tont entier, ce ferait une histoire tres curieuse l" Aan het slot van haar boek haalt de schrijfster deze woorden aan; ik weet niet of ze eenigszins aanleiding voor haar geweest zijn, om den levensroman van Willem van Haren te boek te stellen; het zou mogelijk zijn. Een merkwaardige historie is het in n'enig opzicht wel. Het moet voor de schrijfster een interessante arbeid geweest zijn, uit die oude gegevens haar verhaal samen te stellen. Sprekend over de stukken van het onafgedane proces, zegt mej. E.: Het is alles verjaard, de papieren zijn oud, muf en vergeeld; maar eens hebben zij werkelijk geleefd l Eens hebben de woorden, daar neergeschreven, gebeerd van inge houden hartstocht, spanning en leed". Alleen het beeldende vermogen v.m de schrijfster is zwak. Als historische r/niiini en blijkens den vorm heeft het werk toch gedeeltelük de pretentie dat te willen zijn kan liet maar luel Ook zijn historie en Verbeelding vol een harmonische cenh.id geworden. speelt gedeeltelijk in \Volvegn, wa.i Haren na den dood van zijn vader < Ik beu in Wolvcga geboren en wa.lijke redenen nog al benieuwd om te gedeelten aan plastische uil beelding zou komen. Ma.ar liet wabeetje. l let boek is dus vnnniai het anecdotisch-historische, belangrijk genoeg. Vooral "' S C H I L D E R K L) N S T BIJ KI.I;I.M<AMI'. i'i-x ii.vvi, O' n C.HM.Lse n WI.KK (NAHi-scii'irwiN'ii. Het werk li.id Ue rijpheid van iets. dat lang en rustig bestorven was; een bruine kleur bond alles te saam, waartegenover een soms rijk blauw een ongewone, aangename verras sing was. Maar, hoewel alles rustig was, bestonden in de houdingen en in de gezichten een groote ver scheidenheid, die bewees, dat de zielsobservatie'-van de verscheidene makers der werken met eentonigeender zijn, zooals \\ei oppervlakkig dikwuls gemeend wordt, maar hoewel '.v terughouding loch zie' verschillend. l'l,. \SSCiI. \KK'I