No. 2546 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 11 * Ji* ? rf Jfli UIT VIVAT AMERICA". SPEL VAN DR. J. R. B. DE ROOS ITf .,DE MAN ZONDEKiZONDE", SPEL VAN CI1K1S DE A MASKERS, MARIONETTEN EN SCHIMMEN DOOR K. A R A G L' E U Z De Hüitsche Icnfooiislc/hnit /\T en kan de marionetten verdeden in platte, 'll ronde, en vierkante, in papieren, perka.ILmenten, houten en leeren, in Burniaansche, Siciliaansche en Cochinchineesche; maar onder ons gezegd, daar hebben zij maling aan. Zij zijn lid van de oudste aiist< cratie van de wereld; zij kijken elkaar aan en weten wat zij waard zijn; de een kan wat, de ander niet, en dat is, van Venetiëtot Vuurland, de eenige verdeeling, die geldt. Wandel (p de Haagsche tentoonstelling in de Koninklijke Groote Bazaar rond en let op hoe een oud heldhaftig hoofd uit de Antwerpsche Poesje, waar voor zeven centen verf op zit, een vorstelijke poppenkop die misschien geboren werd toen de steigers nog om de kathedraal van Reims stonden, zijn blauwe oogen minachtend staren laat in de richting van Oerard Ruttens Ontwerp voor een marionet", waar toch zeker een dunr schilderdoosje uit de Fransche bazarmetal zijn zeven in zestig stukjes kleur aan te pas is gekomen.... en alle verdeeling en waarde der marionetten is u geopenbaard. Zoo is het met de maskers, zoo is het met de schim men. Ik herinner mij een gesprek tusschen een masker idealist en Gordon Craig. De idealist sprak over de ideeële waarde, de essentiecle theaterkunst, de ge condenseerde expressie en de expressieve bovenmenschelijkhcid van het masker, Gordon Craig at Hoilandsche kaas. En na een kwartier toegesproken te zijn en zijn belegen Edammer beëindigd te hebben zeide hij vriendelijk: ,,\Vell, en van welk materiaal denkt u dat masker te maken? Daar denk ik al twintig jaar over na, weet u?" Waarna de idealist bleek werd; en zweeg. Inderdaad: waarvan zijn de Hollandsche tooncelen dansmaskers gemaakt? Van papier, en idealen, de meeste. De marionetten? Van kostbare lapjes stof en papier, de meeste. De schimmen? Van papier. Waarvan zijn de Javaansche, de Chineesche, de oud-Antwerpsche en Balineesche maskers, mario netten en schimmen gemaakt? Van hard hout, sterke buffelhuid, goe perkament, de meeste.... Ik wil maar zeggen, dat de geachte kunstnijveraar, die alles kunstnijveren kan uit een lapje, een tirelantijn en een papierpapje, met zijn eigenwijze vingers nu ook aan de marionet, de schim ui het masker is gaan komen, omdat een en ander in de mode is ? geest van Pieternel, duizende jaren geleden was het dat al! en dat wij wel degelijxscherp mogen toezien of hij de zaak niet bederft door ze uit de mode te brengen, van louter artistieke idealen en half werkmanschap dat tegen duurzaam materiaal en langzamen arbeid opziet.... Na welke twistzieke tirade wij tot vrediger zaken kunnen komen, gelijk na de klappen tusschen den duivel, Jan Klaassen en de Groote Zeekakalobbes (die van hard hout is, anders verslijt hij te gauw) ook op den Dam bij van Hemert de vrede en het wiegelied terugkeert. De Haagsche tentoonstelling dan, is een goed ding; ze laat naast de klassieke poppenwereld de beroering zien die sinds eenige jaren in Holland en elders is gaan heersenen. Over de Oostersche en oude poppen kunnen wij kort wezen: ze zijn superieur. Zie een Chineesche schim, het gezicht gesneden in twee, drie vliegende zwarte lijnen, alsof onder het mes een klein wezen snel ter wereld kwam: het lichaam van kleur groen, helder geel en geraniumrood alsof er een sprookje uit het Chineesche paradijs argeloos te bloei en stond en het niet helpen kan ; zie een van de goede No-maskers ??er zijn er ook mindere --- dat een raadselachtig prachtig leven krijgt, zoodra ge het maar met een vinger laat bewegen - dat is, bij een en ander, de hoogere edele natuurlijkheid, die wij kunst believen te noemen en die als van zelf ontstaan schijnt; gebruiksvoorwerp met een nobel doel, ding dat noodig was in een maatschappij, dat men van vader op zoon had leeren maken, en dat, bij de gratie Gods, vaak schoon werd. MARIONETTEN VAN PIET VAN GELDER MASKERS VAN CHKiS AGTERHERG Zijn l larry van Tnssenbroek's sierpoppen - Mer poppen ook als /e getuigd zijn als marionetten noodig? Voor hun maker; een fantastische droom. waarvan men noch de verfijnde kieskeurigheid, noch de zorgvuldige smaak, noch de vertroetelde kostbaar heid zal ontkennen. Maar wat er mee te beginnen? Ken vitrine, een stolp. . . . en bewondering. Geef ons, als wij dan met poppen moeten spelen, liever den speelschen'Pieter van Gelder, die met drie eindjes hout, een koperen knoop, een bosje zwanendons en een vinding rijke geest, die rare'plc/.ierige beesten en heerschappen ter wereld heeft gebracht, die e'e Magere, de Philosoof, de Danseres, het Blauwe Kalf, en het Hertje lieeten en die beginnen te philosofeeren, te blaten, te dansen en te beven op ranke ponten, zoodra men er aan komt, de muze helpe hen, zij kunnen niet anders. Fin daar zijn in hout gesneden marionetten voor Roelvink's Larenschc spel van Freule v. d. Does, en handpoppen uit de kast van C. Schaake, gesneden door Francois Kloek: ze staan klaar om te spelen, wat wil men meer. Fn daar is de inechano-marionet van Vilmos Huszar, de droes mag hem halen, of er al geen mechaniek genoeg in de wereld is, en de abstracte absolute marionet niet een contradictio in terminus zou zijn. In vroeger jaren kochten wij een kaleidoscoopje en verloren het weer, dat draaide kleuren en vlakken waarbij de mechano-marionet maar een kind is, en wij hadden er genoeg van, lang voor Vilmos Huszar het systematiseerde tot marionet in metrische abstractie.. Schimmen van Christian de Moor, schimmen van Dr. J. R. B. de Roos, van Pieter van Gelder. Sierlijk en "welverdeeld die van den tweeden snijder, maar is dit geen teckening in zwart en wit_, uitgesneden en bewegingloos, teekening en geen spel? Alweer: Pieter van Geldcr's Prikkebeen: schimmen met eigen vorm, en leven ; let op, of de zwarte prikkebeen gaat een zwarte kapel vangen met zijn zwartevingers. Wat moet ik beginnen met een schim, marionet of masker dat mij die sprookjesachtige streek niet pardoes dreigt te leveren, dat niet gespannen en gebannen is en klaar staat om aan slag te gaan? 1) Ten slotte de maskers. Nu die van llildo Krop voor Yeats' ,,Only Jealousy of Fmer" er niet zijn, is Chris Agterberg de man met de meeste ervaring, en men ziet het /.ij n werk aan bewegingsfelheid in' ,,l)e Vlam er leeft een zekere bewegingsm maskers, er dreigt ook nog altijd een zekere hang naar het bizarre, het sierkunstige, het oneenvoudige. Maar er is ook, en hier ongeveer alleen, het begrip, dal bet masker moet kunnen spelen, wisseling van ex pressie moet bezitten die elke wending rechts en links, geheven of voorover gebogen haar schakeering kan verleenen. De siermaskers daargelaten - wat is voor den drommel een sicrmasker", plastiek om op te bargen, en wij zijn hier op een tentoonstelling van bewegirgsniogelijkhedeii - in de speelnr skeis van Cantré, L'hr. de A'oor. Havermans. l'eft een aar zeling: het zijn geteekende mombakkessen, omgebogen voor het gebruik, of siermaskers. plastiek die zich aanstelt alsof ze voor bewegirg geschikt was. De teekenaar en de beeldhouwer zijn nog geen masker makers : dat is een ander vak, evenzeer anders als dat van costumier en tooneelcostuunimaker, schilder, architect en decorontwerper. Otto van Tnssenbroek's masker voor een Maandans", zilver gesteven linnen en blauwe pruik, flikkert verleidelijker; Pieter van Gelder's inktteekeningen van maskerontwerpen doen ons wachten op het oogenblik dat hij ook hier zim fantasie vorm geeft. Zijn revuemasker is maar een ouderwetsch grapje. Hoeveel van de aanwezige maskers komen ove rigens voor een gebruik, anders dan recht en face in aanmerking? Zeer weinige. Stel u een acteur voor die alleen recht en-face zou mogen spelen? Vervelend ! J. W. Havermans heeft daaraan wel gedacht, men. houdt verwachting in hem. Fen schrale oogst? Toch niet. Het tijdvak van getheoretiseer over masker en marionet is afgesloten door deze tentoonstelling: men ziet dat er aan alle kanten s.;ewi rkt wordt en dat de practijk begonnen is. Fen moeilijk begin, een begin waarbij men zich zichtbaar vaak meer op hel artistiek-fraaie dan op het bruikbare toelegde, maar een eind van het onvruchtbaar idealisme zonder daden : en dat is veel. De samenstellers \an de Haagsche tentoonstelling; hebben goed \\\rk gedaan: wie er rondliep leerde Veel en zag prachtige mogelijkheden: men heeft tevens, bij opening en toelichting grondig de gedachte veld doen win. en, dat alleen het spel al ik ze gestalten in hun we/eii en waren aard doet kennen, ,,dat een marionet i p een tentoonstelling /.ieh \erli' udt t; t de marionettenkunst ais een piano tot de uitvoering van een hallade van Chopin" en men heeft die gedachte in leven iiigezu door in hel beiiedenzaaltje te doen ..spelen". Daarmede hebben masker, schim e-n marionet een historisch moment in hun Nederlandse h bestaan be leefd: de toekomst is aan de snijders, dichters en verlooners en als ze zich hier nog eens in hun artistieke vingers sneden kan dat geen kwaad; deze kunst is: oud genoeg om den tijd te hebben niet haar herleving; zij is zoo wijs als een edel wit No-masker, en zoo sterk als de Neus uit de Poesje: zij wacht rustig af wat wij \\cer niet haar beginnen te spelen. er leett een zekere voor Nataraja". elijkheid in andere ET V \N GEI.DEK