DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2546 DE LUTHERSCHE KERK MET HET BOERENVERDRIET, GEZIEN VAN HET SINGEL AF (jVadr ee/J oude prent) AMSTERDAMSCHE BIJZONDERHEDEN DOOR PROF. DR. H. BRUGMANS XXIX. De oude Lulherschc Kerk ER zijn zeker geen Amsterdammers, die de oude Luthersche kerk niet kennen, althans van uiterlijk. Zij staat op een plaats, waar dagelijks zeer veel Amsterdammers passeeren; onwillekeurig wordt de voorbijganger aangetrokken door dit opstrevetide gebouw met zijn echte kerkramen. Men onderkent het gebouw onmiddellijk als een kerk, maar wordt zich onwillekeurig bewust, dat het een eigenaardig, afwijkend typ.' van kerkbouw is, dat men voor zich ziet. In den laatsten tijd had men kunnen opmerken, dat er druk aan de kerk werd gewerkt; blijkbaar werd zij grondig hersteld; de zerken, die de vloer bedekking vormden, zag men op het kleine kcrkpleintje rechtstandig tegen elkander geleund staan. Ook daarom trok de oude Luthersche kerk nog meer dan vroeger de aandacht. De plaats, waar de kerk sta:tt, behoort niet tot het alleroudste Amsterdam, al staat zij er zeer dicht bij. De oudste begrenzing van de stad, waarvan wij weten, is aan dezen kant de Nieinvvzijds Voorburgwal, die zich naar het zuiden evenwel niet voortzette langs den tegenwoordige!!, maar langs de Begijnesloot, waarvan tegenwoordig nog een gedeelte, maar gedempt, te zien is. De zuidgrens werd gevormd door het Spui, dat toen ,,der stede graft" heette. In 1367 kwam hier de eerste vergrooting tot stand; het terrein, waar thans nog het Weeshuis en het Begijnhof staan, werd toen binnen de stad getrokken en omgracht. Van veel grooter omvang en bcteekenis was de uitlegging van 1380: toen werd aan de nieuwe zijde de stadsgracht gegraven, die later de Nieuwezijds Achterburgwal werd en die thans, gedempt, de Spuistraat heet. Ten slotte bleek ook deze grens in de vijftiende eeuw nog te eng: tusschcn 1450 en 1454 werd Amsterdam aan zijn westzijde uitgebreid tot wat nu het Singel heet; niet alleen een gracht werd hier gegraven, maar ook een muur werd hier gebouwd voor de verdediging der stad. In het belang der defensie was hè! stellig ook, dat men de breede gracht niet met even breeden mond op de nieuwe stadsgracht, het Singel, deed uitloopen. Integendeel werd de gracht aanzienlijk versmald, zoodat juist bij de plaats, waar nu de Luthersche kerk staat, een sluis kon worden aangelegd. Naar die sluis kreeg de geheele gracht den naam van Spui. Het sluisje was blijkbaar zeer hinderlijk voor de scheepvaart met het omliggende land; de teekenachtige naam van Boerenverdriet herinnerde nog in de negentiende eeuw aan den ouden overlast. lien verdriet voor burger en vreemdeling is de nauwe doorgang daar nog; het is eigenlijk onbegrijpelijk. dat hier ter wille van hel verkeer niet reeds lang is ingegrepen; zoo ergens, dan is hier een verbreeding der straat hoog noodig. De straat: want in J.S.S2 is het vroeger zoo schilderachtige Spui krachtens raads besluit gedempt: de doode grijze asfalt vlakte van tegenwoordig kan het gemis van het levende water nog altijd niet vergoeden. DE LL'THERSCIIE KERK AAN HET SPl/I. RECIH -7-0/0 .A V Juist aan het Boerenverdriet is de Luthersche kerk in de eerste helft der zeventiende eeuw verrezen. Toen waren stellig reeds sedert meer dan een eeuw hier Lutherschen gevestigd. De handelsbetrekkingen van Amsterdam met Noord-Duitschland vcrk.aren dat natuurlijk afdoende. Ten allen tijde zijn er Duitsche kooplieden in Amsterdam geweest; nog veel later dan de zestiende eeuw vond men onder de Lutherschen zeer veel Duitschers. Maar vooral na de woelingen. der Wederdoopers in 1535 zullen de Lutherschen zich wel schuil hebben gehouden in Amsterdam; wij hooren althans eerst in 1588, na den val van de oude rcgeering, dat zij een voorganger kozen. Zij zullen toen ook wel een vergaderplaats hebben gehad, maar van een kerk. hooren wij eerst in de zeventiende eeuw. Hun ver gaderplaats hadden zij evenwel al heel vroeg in de buurt van het Boerenverdriet. Het was daar een oude buurt achter den muur. Maar met den uitkg der stad van 1585 kwam daar wat meer ruimte en wat meer lucht en licht. Zoo is het niet te verwonderen, dat de Lutherschen daar in lo'Ji' een spijcker" huurden, een pakhuis dus, misschien zelfs alleen een zolder in een pakhuis ten behoeve van hun godsdienstoefenin gen. Al spoedig breidde de gemeente haar bezit uit; in 1000 huurden zij het Pakhuys staende beneden Spuy en genaenit den Vergulden Fut". Met de uit breiding der gemeente moest ook de kerkruimte telkens worden uitgezet. Zoo kwam langzamerhand een heel complex perceelen in de handen der Luther sche gemeente. n zoo kwam de behoefte en de wensen op naar een geheel nieuw kerkgebouw naar den eisch des tijds. Zoo werd dan den 9 Mei 1631 door den kerke-raad besloten lot den bouw van een geheel nieuwe kerk. Op den eersten Kerstdag van het ja; r 1633 werd de kerk ingewijd. Het is deze kerk, die er nog staat en die in de laatste jaren grondig is gerestaureerd. Die restaura!ie heeft veel van latere, onnoodige en onsmakelijke bijbouw sels en veranderingen opgeruimd; zij doet den kunstzinnigen bouwmeester, den heer A. A. Kok, alle eer aan. Maar ook de heer Kok kon enkele fouten niet wegnemen, die van den aanvang af of niet lang daarna de kerk hebben ontsierd. Dat de galerijen de ramen doorbreken is natuurlijk even onlogisch als dat het orgel is geplaatst vóór het groote raam aan de zijde van het Singel. En wat er nog twintig jaar geleden met den buitenmuur aan de Spuizijde is gebeurd, is natuurlijk onherroepelijk en onverbeterlijk fout. Maar afgescheiden van enkele onderdeelen, ver toont de kerk zich thans, zooals zij is gebouwd. Het spreekt van zelf, dat hier evenmin het voorbeeld deioude katholieke kerken kon worden gevolgd als dat der nieuwe gereformeerde bedehuizen; economische en godsdienstige motieven eischten iets anders. Naai die nieuwe eischen is de nog bestaande Rcmonstrantsche kerk aan de Keizersgracht kort voorde Luthersche kerk gebouwd. Ook een oppervlakkige vergelijking; van het kerkinterieur maakt duidelijk, dat de Luther sche kerk naar het voorbeeld van die der Remonstran ten is gebouwd; alleen is alles overeenkomstig de behoefte der gemeente vee! grooter geworden. Xoo is ook de Luthersche kerk in haar bouworde een typische Amsterdamsehe dissenterkerk, welk voorbeeld nog in !7'X-> bij den bouw der Hersteld-Luthersche kirk aan den Kioveniersbiirgwal werd gevolgd. In dezen zin is ook de oude Luthersche kerk eei'; monument van het oude Amsterdam. S Dv. NAL \\ F. DOORGANG NAAR 11 KT SINGEL r l l >2'>) 500 TAPIJTEN GORDIJNEN TAFELKLEEDEN DIVANKLEEDEN Groote sorteering