No. 2548 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 15 BOEKBESPREKING Kanl und Einslein. Untersuchungcn bcr dax Verhültnis der modernen lïrkcnnlnisfhcorie von Dr. Allred C. Elsbach. \Valler de Cruyler * Co., 1924, 374 bladz. De waarheid is idee". Deze uitspraak is liet begin en het einde van iedere voldragen wijsgeerige doordenking. Terwijl echter aan het begin zulk een uitspraak onmiddellijk en daarom nog ondoordacht als antwoord gegeven wordt op de vraag: wat is waarheid", komt hetzelfde antwoord aan het einde zoodanig terug, dat daarin niet alleen de na de zeker heid van het begin komende twijfel, docli tevens alle uit het begin, door de werkzaamheid van het denken, voortkomende tegenstellingen zijn opgelost, omdat ze zijn begrepen als zelfverbijzonderingen der idee, als zelfverlichamelijkingen van de uunu waarheid. Dit beteckent dan nader: dat de waarheid niet als bepaaldheid gesteld of niet als een theorie genoemd kan worden, doch dat ze zich alleen bestendigt en daarom alleen werkelijk is als een veelheid van onbestendige vormen, welke het middel zijn, waardoor de waarheid zich afe proces verwerkelijkt. Een van de vele wijzen waarop het ware zich als proces waar maakt is o.a. de natuurwetenschap, voor zoover d.eze als dit proces wordt begrepen. Want we stellen in deze wetenschap theorieën op, die wij door proefnemingen trachten te bewijzen. Maar is dit gelukt dan trachten de physici Weer andere proeven te bedenken, waardoor de eerst bewezen theorie wordt vernietigd. Vooral in de laatste jaren gaat dit proces van opbouwen en afbreken geweldig snel en het is geen wonder meer dat een physicus proeven bedenkt, waarmee hij zijn eigen theorie omverwerpt. In dat geval stelt hij een ruimer orngrensde theorie op, die denzelfden gang volgt als de eerste. Zoo wordt bestendig het gebouw der wetenschap" opgebouwd om even bestendig te worden afgebroken en aan dit proces kan dan het denken tot het inzicht komen, dat het niet het door iets anders begrensde, doch wel het zich in zichzelf begrenzende is; dat de denkende geest de absolute macht is, die over alle grenzen heengrijpt, omdat hij zelf deze grenzen denkende stelt en daardoor zich bewijst als de zich zelf bepalende of vrije geest. Dit onmiddellijke, want niet bewust bedachte inzicht heeft iedere wetenschappelijke denker wanneer hij de bekende bevrediging ervaart bij zijn zuiver wetenschappelijk werk. Dr. Elsbach komt nu in het hier aangekondigde, dikke boek tot de conclusie dat er geen tegenstrijdig heid bestaat tusschen de resultaten der kenniscritiek en die van de relativiteitstheorie, omdat in wezen beide ideale Konstruktionen" zijn. Dat is heel juist, al is het alles behalve nieuw. Totaal mis echter slaat Dr. E. de plank, indien hij meent dat de tegenstrijdig heid verdwijnt zoodra de tegengestelden tot eenheid in het denken komen. Want alles, wat we denken (en ook wat we waarnemen) is wezenlijk een hotiwstuk der idee, die aan en in de bouwstukken, die ze bouwt om ze ook zelf af te breken en omgekeerd, zich als du waarheid van alles waar maakt, zoodat ze in zich zelf de tegenstrijdigheden schept om deze in zich zelf ook weer op te heffen. Indien dus Dr. Elsbach ernst wil maken met de wijs begeerte, dient hij allereerst zich op du studie van werk zijner voorgangers toe te leggen.Wil hij dan niet zooals te doen gebruikelijk is - in eigen land en in eigen taal onderwezen worden door wat vooral Het oude l'loJJni:dscrje :sclinaerjj v;;n een .oc-lu-nd ir.c-cr.l er en :n goeden vsf.aut IS DE BESTE BELEGGING .De prool.vl c c-n v.:t «r-brt-Ks;;! c* coj.ic-c-1 ::e :n p c-r;; o on lijk bezit iu'YS VAN JOHAN DE WITT" erdk f) - Den Hn - DOR VS HERMSEN Bolland en Hussing schreven, wil hij ook niet omdat 't nóg moeilijker is van Hegul luerun, dan kan hij reeds heel wat wijzer worden bij een Engulschman als Haldane of beter bij Duitschurs als Kronur of Bruno Bauch. En wil hij ook dat niet, dan lueru hij althans van Aristoteles dat reeds Socratus onder wees dat van alle dingen du denkende mensen de maatstaf is. Welicht zal hij dan willen inzien dat het schrijven van dikke boeken met een uitkomst, die bij langu na niet reikt tot de algemeene uitkomst, die reeds Socratus ons heeft voorgedacht, vrijwel overbodig is. Dat desniettemin het aangekondigde boek aan den onvolledig georiünteerden schrijver en lezer een zekere bevrediging vermag te geven, zij hier gaarne erkend. ledere denkwijze, hoe be krompen ook, is, als wijze van denken, uiting van de zich verwerkelijkende idee, die, ook ondoordacht, in elke van hare uitingen zich voelt als het eene ware. Als merkwaardigheid moge echter nog op 't volgende gewezen worden. Dr. Elsbach gaat uit van de natuurwetenschap. Deze is, volgens hem, de vaste basis, waarop de kennis critiek der Kantianun is gegrondvest. Wordt er nu, zoo redeneert hij, een tegenstelling ontdekt tusschen de uitkomsten dur physica en diu van du kenniscritiek, dan moet de fout in ieder geval bij du laatste schuilen omdat zij is diu abhangigu Vurandurlichu", du phy sica daarentegen diu unabhangigu Vurandurlichu" ! Hoe buitengewoon onvast echter deze basis der kenniscritiek is, blijkt uit uitlatingen van rucuntun datum van twee eminente vertegenwoordigers dur natuurwetenschap. Sir Alfrud Ewing verkondigde n.I. onlangs dat in ymysical research we aru confrontud by dilemma's and find no way out" en Prof. Leo raetz schreef dat diu Physik augenblicklich in einurPurioduuinursuhr beden kuchen Unsiuhurhuit ist". Inderdaad is deze zelfironisuuring der natuur wetenschap, waarin ze toegeeft te weten dat, niet hare middelen, wezenlijk niets geweten wordt, een ge weldige stap tot du zelfkennis. En voor zoover \ve in du natuurwetenschap dezen eersten stap doun, kunnen we óók door deze wetenschap tot wezenlijke kennis van onszelf en van de werkelijkheid komen. Daarbij is dan de natuurwetenschap uitgangspunt, doch uitgangspunt dat zich. in zijne bepaaldheid. tot moment opheft in hut resultaat, dat ur uit /al voortkomen. Dat zulk uen opheffing huul iets anders is dan hut naieve gronden der kunniscritiuk op de natuurwetenschap zooals dit door Elsbach is bedoeld. kan hier niut nader uiteunguzut worden. Verbetering Op du tuukuiiing van Johan BraakutiM.-K. hel bijvoegsel van hul nummer van 27 Maar, staal abusievelijk O r a n j u k u r k vermeld, l.» i t ;ii' et xijn: P a r k k u r k. ADVERTEERT in DE GROENE AMSTERDAMMER" is een zin die ^e dikwijls leest. \Vuurom juist in de G R O E N E A M S T E R D A M M E R OMDAT hel advertentietarief luiiu-ii gewoon Inllijk Is. De GROENE w?,-i Immers l>i) uitstek t^ele/en door liet 1>< -' publiek door het publiek dat iel, ? W s U-il i-n li c t'h en /t-kor ?>. ;in \ \ om ) ,v -. u at besteden ZAL. Ge HETAAI.T DIS NIET v ,»?.-, \ erspreidmi^. die drukkosten, porto pajilel kosl en waarmee ge l lend ui/eiul, le/ers bereikt, die niet 111 de eerste pbi.i tot hel koopkraehliye publiek heboore,, MAAR HET HETAAI.T L in dit b., onkosten ditvkt worden aanjievA end on: ' ,-uhHek. ELTO Buitenboordmotor ====== Binnenboordmotor De lichtste en krachtigste bootmotor, die van iedere roeiboot een snelle motorboot maakt. - 3 P. K. 2 cylinders PROPELLO POMP (Geen kleppen, geen verstopping) VEILIGE STUÜRINRICHTING GEMAKKELIJK AANSLAAN Buitenboordmotor . Binnenboordmotor . . £365. . 275.H o o f d v e r t e g e n w o o rd i g e r Technisch Handelsbureau - E. EKKER J r. Telefoon 130 - HENGELO (O.) Het Boek van de Week Als het Leven Ontluikt OORSPRONKELIJKE ROMAN DOOK J. R ZOOMERS-VERMEER Ing. f 3.90, in prachtb. f 4.90 Uitgave^van Van Holkema & Warenclort Uitgevers-Alautschappij Amsterdam