,No. 2550 BE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKEND VOOR, NEDERLAND UIT DENEDERLANDSCHE WIJSGEERIGE BEWEGING DOOR DR. S. A. VAN LUNÏEREN D E S C H O K Tcckening voor ,,de Groene Amsterdammer door L. J. Jordaan . T N mijn artikel in dit blad 1) over den wijsgeer '?* Messing schreef ik, dat we met verlangen de ver schijning van zijn bock: Zelfbewustwording des Oeestes" tegemoet zagen. Thans is dit verlangen voor een deel bevredigd, daar het eerste gedeelte van genoemd werk, na eerst in De Idee" van 1925 gepubliceerd te zijn, afzonderlijk als boek is uit gegeven 2). Het verschenen eerste gedeelte heet Voorberei ding"; wie echter mocht meenen, dat hij hier dus eene gemakkelijk leesbare inleiding tot het wellicht zelf wat moeilijkere boek voor zich heeft, zal al spoedig bemerken, dat het tot de zwaarste" lectuur behoort, die men zich denken kan. Want deze voorbereiding" bedoelt niet met vriendelijke praatjes eene welwil lende stemming op te wekken tot het lezen van een .aangenaam, zoogenaamd wijsgeerig betoog. Messing maakt namelijk direct diepen ernst van de zaak, welke waarheid heet; deze voorbereiding is zelf al meteen philosophie in den waren zin des woords. Messing doet naar wat hij zelf zegt: De wijsbegeerte is dadelijk, zelfs als inleiding en voorbereiding, het zelfbewuste voortbrengen en dus ook van zelf het waar maken, n van haren inhoud en van hare methode". De eerste 35 bladzijden laten zich betrekkelijk gemakkelijk lezen, maar van bldz. 35 af tot het slot worden van den lezer dezelfde onverzwakte spanning en overgave aan de zaak geëischt, als bij het bestudeeren bijv. van een wiskundig betoog noodig zijn. Meedoogenloos laat Messing het denken zich zelf nagaan; deze absolute zelfkritiek des geestes zal alleen door de sterken van geest, alleen door hen die de spanning kunnen en willen uithouden, ver dragen kunnen worden. De kunstzinnige wijsgeer W. L. Thieme heeft in De Idee 3) op de hem eigen fijne en rake wijze de manier van schrijven van Hessing uitnemend ge karakteriseerd; ik wil een enkele alinea uit zijn bespreking hier aanhalen: Langzaam, voorzichtig, maar met onwrikbarezekerheid, zich aldoor herhalend, verbeterend, recht vaardigend, schrijdt de gedachte voort in lange, welbepeinsde, veelvuldig gelede perioden, die niets spontaans, niets onverwachts hebben, producten als zij zijn van lang-bezonken, diep en rustig oordeel, maar dan ook tevens spannend geladen van inhoud. Geen zin, geen woord lijkt hier overdadig in dezen compacten taaibouw, waarin het rhytme klopt van het arbeidend bewustzijn, hardnekkig en onver zettelijk, zóó, dat het wel bijna ntoonig zou worden, indien niet daarin levens een gestadig stijgend crescendo heerschte. Zonder schokken of stooten, zonder oponthoud of verpoozing, zonder verrassing, zonder Schwung" baant zich de geest den moeizamen weg naar zijne zelfverhcldering en bewust wording. Zoo is dan dit werk niet geworden een betoog over de zelfbewustwording des geestes, het i's die bewust wording zelve in den levenden lijve van niemand anders dan Hessing, en zoo werd het, met al zijne beheersching en onderdrukking van beperkte en beperkende voorkeur, zijne passielooze zelf-didactiek, zijne onverbiddelijke zelftucht, zijne absoluut on zijdige al-zijdigheid, tevens de allerpersoonlijkste demonstratie van Hessing's merkwaardig helderen kritischen geest". En toch, volgens Hessing zelf is deze voorbereiding nog maar eene vóórbereiding", en waar hij deze wijdt aan enkele onderwerpen, om daaraan het begrip alvast eenigszins te wekken en allerlei misverstand en wanbegrip op te heffen , daar heeft dit inleidende deel in zijn geheel genomen nog niet de noodwendige strengheid van den zuiver methodischen gang, dien het boek, dat nog heeft te volgen, zal vertoonen. De cardinale onderwerpen, die elk voor zich zuiver ontwikkeld worden, hebben in deze voorbereiding namelijk nog niet den ouderlingen samenhang, waarfn ze in het boek zelf zullen tenigkeeren. De in deze inleiding behandelde punten van be spreking betreffen hoofdzakelijk: het wezen van het bewustzijn, de onhoudbaarheid van het empirisme, de begrippen: zijn, schijn, gelden, subjectiviteit en objectiviteit, begrip en idee, en 'als hoofdthema het begrip van de ervaring en hare momenten: waar nemen en denken, om hiermede Kantiaansche vooroordeelen op te heffen. s Hessing's begripsontwikkeling in deze voor bereiding" reeds zoo zuiver als in binnen- en buiten land slechts zelden het geval is, het ware komt eerst in het te volgen boek zelf; dit zegt hij zéif aan het slot: Alzoo: te beginnen met het tweede deel van dit werk, d.i. met het eerste deel der stelselmatige zelfontwikkeling des bewustzijns, ten bewij~c". Wat zal het boek zelf dan brengen? Volledige zelfbewustheid, begrip van begrip, waarheid, of hoe men het maar noemen wil. Met Hcgcl kunnen we het noemen : het absolute weten": dit beteekcnt niet alles" weten, doch het denken dat volledig en <£&>, V \ : I } i --t %W ^ V./'"W ? ?3%A. MUSSOLIM XET DEN \ OET OI' Al-'RlKAANSCIIEN HODK.M zuiver zich zelf denkt. Met het absolute weten van Hegel is het einde van de ontwikkeling der philo sophie bereikt. Dit einde ligt neergeslagen in zijn werken, waarvan de letter. .. .doodt. Levend is het woord alleen, wanneer het zich levend maakt, dus wanneer het begiip zich zelf aan Hegel's woord ont steekt. Dan zijn z'n werken, als het einde, tevens het begin voor alle latere philosophie, die met begrip van btgrip wil spreken. Men verbeeldt zich vaak op eigen houtje met eigen systeempjes of eigen originaliteitjes de waarheid te kunnen verschalken, in welke ijdelheid men gelooft het den wereldgeest, die eeuwen en eeuwen mmiliji gehad heeft om tot bewustzijn van zich zelf te komen, te kunnen verbeteren. Zeker, men kan langs velerlei wegen tot begrip komen, en aan alles laat zich het begrip wekken maar daarmede heeft het zich nog niet verantwoord. In waarheid is er maar n zuivere weg tot de zuivere waarheid: meedoogenlooze zelfkritiek van het zichzelf nagaande bewustzijn. Kant heeft de eerste ernstige poging gedaan, die echter door gebrek aan conse quentie eene halfheid is gebleven, waardoor het criticisme van onbewust dogmatisme vervuld is. L;crst Hegel heeft in zijn I'haenomenologie des Oeistes" de zelfkritiek consequent doorgevoerd, en is '/DO door de /elfverUvijfeling van den twijfel tot de daardoor eerst verantwoorde zekerheid van weten gekomen. Kchter, zijn magistrale werk is in zijn tijdclooze geldigheid tevens product van den Keest van zijn tijd. Terecht zegt Richard Kronei' in zijn uitmuntend boek Von Kant bis Hegel": ,,\\'a> Iligcl in der l'hanoincnologie wollte, war bis dahin noch niemals umi ist seitdem nicht mehr uriternommen worden", maar Hotel Duin en Daal" - Bloemendaal Str. koud en warm water op alle kamers PRIVÉBADKAMERS - Telefoon 22223 tevens schrijft hij: ,,Aus der Aufgabe. wie Hcgti selbst sie taszt, ergibt sich, uasz jnle (ligenwart sie neii zu stellen und neueii Lösungen eutgegeiuufiihren hat". Voor ónze .,(kgenwart" geeft nu het boek var, Hessirg e\e verantwoording, welke liet denkeu van zich zelf, door zich zelf en aan zich zelf heeft af te leggen, wil het waar mogen heeten. Wie werkelijk tot volledig xeliin u nstzijn, tot begrip van zich zeli wil komen, wie i-; alles voor over heeft en wie de .spanning kan uithouden, hierin Hessing's boek vindt hij den wig aangewezen en het bewijs gegeven. Te volgen is dan echter Hessing's voorbeeld, die zeli volledig aan Hegel's eisch, reeds in l Kil l door dezeii geuit, heeft voldaan: ,,Das Wescn der Philosophie ist gerade bodeiilos fiir Kigent hümliclikeiten, und uni zu ihr zu gelangeti, i M es uolluveudig sich a corps pcrdn hinei nznst iirzen. 1) .Vu. 24i>2, (/dl» '2','. .u/;;. l<il!4. 2) l '//-Kir fan H'. \ cr>//;i ?-' /'//;;. A,'//., .\intterdtin;. l'.'^fi (JMS /;/,/:.): verfilmd i-- "/' /:./ titeil'lad aan cjcrc;.', dat hel vertellenen --'/i,'/, (,, l «m hei'i idiii'^") liet cc;.s/r gedeelte /?? i'an In't v-.'eil:, irai!rn:> de ei'^enlijkt nnt\vil;l;elin^ Vtin l:el ;c///)C!n;~,';//;; n-i^ a: ,'inr (/cc/c/. :ul rullen. ,-!) ,\//,Tc/7'i- /. /c'.»- l\' <.\h,a:t i'.'liii), l'la:. -V) r/-.