ffo. 2556 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 15 OP DEN ECONOMISCHEN U I T K IJ K DOOR IHR. MR. H. SMISSAERT 'n Broodje bij den bakker "\\J ANNEER gij 'n broodje bij den bakker koopt ** voor (Iaat ons zeggen:) c//cent, niet voor tien «n niet voor twaalf, dan moet het u toch wel duidelijk .zijn, dat dit niet is eene willekeurige prijsbepaling, .zoodat de man u evengoed tien of twaalf cent voor .zijn baksel had kunnen vragen; gij begrijpt, dat er een zekere economische noodzaak moet zijn, waardoor ;ge juist elf centen moet neertellen. Maar is er hier .geen willekeur, doch noodzaak, dan rijst de vraag: welke zijn hier de dwingende factoren? Om op die vraag het antwoord te vinden, daartoe moeten wij nagaan, hoe de prijsbepaling tot stand .komt. En als we trachten, ons daarvan rekenschap te geven, dan komen wij tot het inzicht, dat er veel «n velerlei en veler arbeid verricht is, eer dit broodje in den bakkerswinkel voor u ter aflevering gereed lag en dat gij al dien arbeid in uw elf centen betaalt. Wij beseffen dan ook, dat op het oogenblik, waarop de bakker u zijn broodje verkoopt, hij in den gevraagden prijs u voorlegt het saldo eener lange, lange rekening of liever de som van vele rekeningen, die alle be trekking hebben op de vervaardiging van dat eene broodje. Wij kunnen de zaak ons ook zoo denken: achter den bakker-verkooper staat heel een stoet van lieden, die allen wat aan dat broodje hebben moeten doen en daaraan dus wat moeten verdienen en dus allen nu op dat moment hun rekening bij u indienen. Voor aan UEd " volgt de arbeidsverrichting en daar achter haar prijs, die telkens, voor dat eene broodje, slechts een kleine breuk van een cent zal 2ijn, maar bij elkaar zijn de prijzen met inbegrip van de winsten juist de elf centen, die gij betalen moet. Die stoet van lieden bestaat uit.... ja, aan het slot staat de bakker, maar waar is het begin? Stellen wij ons voor, dat uw broodje als bestanddeelen bevat Amerikaansch meel e;1. Nederlandsche gist en Nederiandsche melk, ach, dan krijgt ge door deze simpele opsomming reeds een haast benauwenden kijk op de (in economischen zin) verbijsterende samengesteld heid van de practisch toch zoo doodgewone handeling, als gij voor elf centen dat broodje koopt ! Want al dadelijk dat Amcrikaansche meel... ! Wel, er moet dan ergens ,,over there" een farmer" geweest zijn, die bouwland bezat of gepacht had en daarop tarwezaad had uitgestrooid in de hoop, dat een behoorlijke oogst zijn werk zou belooneu en hij zijn tarwe voor 'n goeden prijs zou kunnen verkoopen. Maar die ,,goede prijs" voor de grondstof (én der grondstoffen) van uw broodje werd op zichzelf weer beheerscht door tal van factoren: de prijs van het zaai-zaad, van den arbeid op het land, de heele exploitatie van den farm", de onderlinge concurrentie van tarweverbouwende Amerikanen, speculatie wellicht, het fiscale stelsel, het spel van vraag en aanbod op de markt. Maar ten slotte is dan de voor u bestemde tarwe uit des farmers bezit in andere handen en in weer andere overgegaan. Is de tarwe reeds in Amerika tot meel vermaalci of als meel in Holland ingevoerd? Dit blijve, om de zaak niet nog meer te verwikkelen, een open vraag. Maar het vervoer naar Europa ! De scheepsvracht, de assurantie, het opslaan in pak huizen, het van hand tot hand gaan, eer de bakker (uw bakker) zijn baaltje in de bakkerij kreeg thuis bezorgd ! Ziet gij in gedachten den stoet van lieden, die daaraan zijn te pas gekomen, daar en hier en onderweg? Met de Nederlandsche gist is het evenzoo gesteld, d.w.z. natuurlijk heel anders. Niet, omdat dit nauwe lijks een bestanddeel is van uw broodje, een aller kleinst partikeltje want dit is slechts eene quaestie van graad en de zaak zelf blijft in wezen gelijk doch omdat hier ten deele andere factoren in het spel zijn. Maar, nagespeurd en ontleed, zal de loop der dingen, op kleiner schaal, dezelfde blijven, niet minder samengesteld, in gelijke mate heel een reeks van arbeidsverrichtingen en transacties, die vooraf gingen aan het feit, dat dit heel klein beetje gist er toe bijdroeg om uw broodje te maken tot wat het werd. En aan het einde ook van die reeks staat gij als betaler van het laatste saldo. Dat is uw rol ook bij de geringe hoeveelheid melk, die aan het meel en de gist werd toegevoegd om u een smakelijk deeg te bereiden. Hierbij rijst voor uw oog het beeld van landbouw en veeteelt, heel het proces van de melkwinning, het agrarisch vraagstuk met alle invloeden, die daarop werken en die gij als kooper van het broodje ondergaat. En nu zijn wij nog maar aan de bestanddeelen toe, aan de grondstof. Volgt: de voortbrenging van het eindproduct. Hetzij uw leverancier is de klassieke ,,bakker op den hoek", hetzij depöthouder van een groote naamloozc vennootschap, de wcrkgever-fabriTeekening voor ,,de Groene Amsterdammer" door J. C. Sinia BA TA VIA DOOR J, G. SINIA \"\T ~yANNEER men staat op de brug over de Kal i Kroekoet, va n waar men deze r i vier o ver een aanzienlijke \ / uitgestrektheid overziet, zoover zelfs, dat de huizen op den achtergrond schijnen te verdoezelen in V het bleekblauw van den tropischen hemel, dan vormen de bouwvallige huisjes, die zich zoo rustig staan te spiegelen in het traag vloeiende bruine water, zwart vaak van rook en ouderdom en begroeid met een weelde van onkruid, zooals slechts de tropen die kennen, vaak ook oplichtend in felle kleuren, met de talrijke, soms op de meest onbegrijpelijke wijzen bevestigde balcons, de potten, waarin allerlei vreemdsoortige planten en heesters slaan te bloeien en de drooglijnen vol kleurige lappen en doeken, een geheel zoo schit terend mooi van kleur, dat men een oogenblik niet voelt de gloeihitte en onvatbaar is voor al wat hier aan verpestende geuren wordt uitgewasemd. Dan verwondert men er zich niet over hoe een verzameling van dergelijke, op zich/elf beschouwd, vieze en bouwvallige krotten, die bovendien nog gespeend zijn van het eenvoudigste begrip van architectuur, tenslotte toch nog een geheel kan vormen, dat eenige aeslhetische aan doening kan verwekken, doch aanvaardt dit zonder meer. Tenminste, wanneer men niet al te prozaïsch is aan gelegd en de prikkel, wei ken de onreinheid en de walgelijke genre n opwek ken,alle andere prikkels verdringt, want al moge deze buurt uit picturaal oogpunt bekeken ook een der schoonste buurten van Oud-Batavia zijn, het is tegelijk ook een der vuilste en men weet : hier moei liet een dorado zijn voor allerlei afschuwelijke ziekten. Daar zijn buurten in deze Chineeschc wijk, die netter zijn en ook rustiger, misschien, wat huizentypcn betreft, ook meer echt-Chineesch, doch zij hebben iels kils en straks, hoewel ook zij van eigenaardige bekoring niet ontblool zijn en vaak aardige doorkijkjes geven op een in zonlicht badende zijstraat, waarin donkere figuurtjes als schaduwbeelden op strak gespannen doek voorbijl'lilseii. Nederlandsche Munt Holland's beste 10 cents sigaar kant heeft zijn outillage te uwer beschikking gesteld en vraagt daarvoor zijn loon. De knecht lieeft(oiik) voor u het deeg' gekneed (of de machine heelt dien arbeid verricht); ook voor u is de oven gestookt en in den prijs der brandstof (weer heel een kettingreeks!) draagt ook gij uw deel. Zooals gij uw deel draag! in alles, waarmede uw leverancier (in den letterlijken zin:) rekening houdt", als hij den kostprijs berekent voor alles, wat meetelt in de te uwen gerieve geleverde voorthrengings-praestaiie. Is ei verbod van nacht arbeid? Zijn daardoor de vaste lasten der bakkerij verzwaard geworden? Hoe staat het met de looncn? Is er een collectief contract? Welke bedrijfslastcn drukken op de zaak? Hoogc premies voor sociale verzekering? Dure beveiligingen, door de arbeids inspectie voorgeschreven? ik grijp maar willekeurige items", maar het is u ook zonder dat wel duidelijk, dat alles, letterlijk alles, wat op den kostprijs der voortbrenging eenigen invloed heeft, ten slotte op u neerkomt, immers de ellenlange rekening, waarvan het slot luidt: elf centen, mee belieerscht.... Waarom nu juist elf cent, niet tien of twaalf? Van die vraag gingen wij uit. Maar mij dunkt, het ant woord daarop is in het bovenstaande gegeven, althans aangeduid: omdat de ellenlange rekening elf cent als saldo aanwijst. Nu zult ge zeggen: ja, maar in die elf cent is ook de winst van den bakker begrepen en over dien factor is nog geen woord gesproken. - Dat is zoo: ik liet dit element buiten beschouwing, lervvijl het toch, na tuurlijk, zijne beteekenis heeft. Echter moeten wij n ding hier niet voorbijzien: niet de winst van den bakker alleen telt bier mee, maar evenzeer die van alle anderen, die op allerlei manieren, rechtstreeks of middellijk, aan de totstandkoming van uw broodje hebben gewerkt: elk hunner heeft zijn item" toe voegende aan de lange, lange lij*t, daarbij zijn winst in-gerekend. Indien gij nu zoudt vragen: maar line bepaalde ieder en /MC ten slotte de bakker, wal hij als winst zon bijschrijven? dan stelt gij daarmede weer een heel andere quaestie aan de orde, waarvan de bespreking tot uitvoerige beschouwingen zon kunnen leiden. Laat mij slechts dit ervan /eggen: willekeurig is die winst-bepaling over heel de lijn wel nergens, vrij is de Hotel Duin en Daal" - Bloemendaal Str. koud en warm water op alle kamers PRIVÉBADKAMERS Telefoon 22223 mede-werker aan uw broodje (ook de laatste man, uw bakker) daarin niet. De wel van vraag en aanbod doet zich overal gelden; zij regelt de prijs-zetting en schrijft den producent voor, hoeveel hij op den kost prijs kan leggen als belooning voor zijn arbeid, zijn ondernemers-risico. Is er in de lange reeks een mar ginaal" bedrijf, waarin men net nog even kan rond komen", het profijt zal uiterst gering zijn. Vindt gij in de reeks een monopolie, een kartel, een trust, het kan zijn, dat een zwaar offer (in groote winst) van u wordt verlangd. Wellicht ook is hier of daar buitenlandsche medeéinging door safeguarding" of be scherming uitgesloten of belemmerd; ook dat zult gij dan gevoelen. En zoo is er meer, veel meer nog. . . . Wat ik nu met dit alles betoogen wilde? Ik zal u waarlijk niet tegenspreken, als gij opmerkt, dat alles wat ik n hier te lezen gaf, overbekend is, althans bekend kan zijn (dit is niet hetzelfde) aan iedereen die over deze dingen nadenkt, ik wilde u slechts voor 'n keer door een eenvoudig voorbeeld herinneren aan de uiterst-verwikkelde samengesteldheid van pro ductie en ruil in onze huidige economische ordening, aan den samenhang ook van allerlei factoren. Wij spreken dagelijks over prijzen, liet is wel nullig, er ons eens rekenschap van te geven, hoe een prijs" ontstaat.... Conclusies, hieruit te trekken, komen later nog wel eens aan de orde. Vraagt steeds VAN OUDS HET BESTE MERK