DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 256» AMSTERDAMSCHE B IJ ZONDERHEDEN DOOR PROF. DR. H. BRUGMANS W, XXX/ff. De Monfd/bödnsforen IJ moesten reeds meer dan eens constateeren, dat in onze oude stad veel is afgebroken, dat blijvend en duurzaam stadsschoon had behooren te zijn. Vooral op de torens heeft de immer nivelleerende tijdgeest het voorzien gehad: in de negentiende eeuw vielen de Jan Rodenpoortstoren, de Haringpakkerstoren, ook de toren Swycht Utrecht onder den moker der sloopers, zooals dat dan min of meer deftig heette. Maar andere torens zijn gelukkig bewaard gebleven: wij spraken reeds van den Munttoren en van den Schreierstoren. En nog altijd staat daar in volle forsche kracht de Montalbaanstoren tot vreugde van allen, die het oude, schoone Amsterdam liefhebben. Nog altijd speelt het water als eeuwen geleden om zijn voet, al behoeft hij zijn grimmig geweld niet meer te richten tegen de vijanden van Amsterdam. Monta'lbaan, Montelbaan, Montenbaan, zelfs Monkelbaan, onder al die namen komt de oude toren in den loop der eeuwen voor. En natuurlijk heeft men zich ook steeds bezonnen op den eigenaardigen naam. Een oude overlevering brengt Montalbaan zelfs in verband met niemand minder dan den hertog van Alva, die immers meer dan eens, laatstelijk in 1573, in Amsterdam vertoefde. Wat Alva dan met den toren te maken had, was niet duidelijk. Wagenaar begreep natuurlijk wel, dat er met Alva niets te doen viel, en had een andere verklaring: hij zegt, dat men dezen naam naar het oud en sterk kasteel Montauban in Guyenne of van elders ontleend heeft". Men ziet, geheel zeker is onze oude geschiedschrijver niet van de zaak; voorzichtig als hij is,houdt hij zich wat op de ruimte met zijn of van elders". Ja zeker, zoo zal het wel zijn. Want wij zijn op dit punt eigenlijk nog even ver als Wagenaar in zijn tijd. De aannemelijkste gissing is wel, dat er hier in de buurt een huis heeft gestaan, dat Montalbaan heette, waarnaar de toren kan zijn genoemd. Zonder grond is deze gissing niet. Want Reinout van Montalbaan, met zijn broeders Ritsaart, Writsaart en Adelaart, was een populaire figuur ook in onze landen. Wie had niet gehoord van het fiere ros Beyaard, dat zonder be zwaar de broeders, zonen van Haymon, die men in DE MONTALBAANSTOREN IN VROEGER JAREN DE MONTALBAANSTOREN IN Nederland de Vier Heemskinderen noemde, kon dragen op zijn sterken rug? Wij vinden het huis Montalbaan, Reinout van Montalbaan, de Vier Heemskinderen op gevelstcenen, ook nog in Amster dam. Zoo is het geen losse onderstelling, dat er in deze buurt een huis Montalbaan kan hebben gestaan, dat dan kan zijn genoemd naar een gevelsteen. Maar zekerheid hebben wij dienaangaande niet. Het spreekt van zelf, dat de toren under is dan de naam. Men is onwillekeurig geneigd in hem een ouden toren van den stadsmuur der vijftiende eeuw te zien, zooals de Schreierstoren is. Dat is toch niet het geval. Een rnuurtoren is Montalbaan niet, al heeft hij wel te maken met de defensie van Amsterdam. De zaak is deze, dat hier aan den oostkant van Amsterdam zich buiten den muur der vijftiende eeuw een. soort voor stad ging vormen: hier vond men scheepswerven, touwslagerijen, teerkokerijen en in het algemeen allerlei bedrijf, dat met de scheepvaart te maken had. Dat men zulke bedrijven buiten de poort hield, spreekt wei van zelf. Maar niet van zelf sprak, of misschien ook wel, dat hier langzamerhand ook bewoning ontstond. Dat wilde de stadsregeering niet gedoogen; vandaar allerlei moeilijkheden met deze buitenwijk, die de stadsregeering veel last ver oorzaakte. Die buitenwijk, waar de god der schippers heerschte, heette de Lastage. Zij werd, modern gesproken, begrensd door de Waal, de Oude Schans, de St. Antonisbreestraat en de GelderscheKade. Zij werd eerst met de vergrooting van 1585 binnen de muren getrokken en toen ook geregeld bebouwd en bewoond. Maar vóór dien tijd lag de Lastage zeer onveilig. In 1542 werd zij verbrand; tien jaar later werd zij gedeeltelijk afgebroken; nog weer twintig jaar later werd zij op last der regeering verbrand uit vrees, dat de gevreesde geuzenadmiraal Lumey er zich in zou kunnen nestelen. Dat ging natuurlijk gemakkelijk, omdat zoo goed als de geheele Lastage van hout was. Geheel onverdedigd had de stadsregeering de Lastage niet gelaten. In 1512 was de stad aange vallen door de Gelderschen; zij drongen door tot de Lastage en verbrandden zelfs een aantal schepen in de Waal. Dat ging de regeering toch te ver. Hier werd nu een schans aangelegd, die in den loop der tijden de Oude Schans kwam te heetcn. lin in 1510 bouwde men ,,terzij den weert van den limiten van Gelre" een zwaren toren, dien wij nog als Montal baanstoren kennen. Hij stond geheel vrij op den uitersten hoek der Lastage, dus juist daar,Waar een aanval uit het oosten viel te vreezen. De toren zal dan ook wel zwaar bewapend zijn geweest bij dreigend oorlogsgevaar. Blijkens de kaart van Cornelis Antonisz. had hij omstreeks 1540 drie verdiepingen en een spits, laag dak. Ongeveer een eeuw lang heeft de toren als zoo danig diensten gedaan. Maar niet de stadsuitbreiding van het laatst der zestiende eeuw kwam hij wat doelloos te staan te midden van een steeds aan groeiende en aanbouwende stadswijk. Gelukkig heeft men toen den toren niet opgeruimd, maar hem zelfs nog versterkt en verfraaid. In 1GU5 werd hij grondig door de stadsfabriek onder handen genomen. Daar hij wat begon te verzakken werden de fundamenten versterkt. Bovendien werd een dikke muur om het oude metselwerk aangebracht. En eindelijk werd een. nieuwe spits op den ouden tronk ge/et, die het geheel zoo fleurig en aantrekkelijk maakte als wij liet nog steeds iedereti da» kunnen genieten. Van de geschiedenis van den Montalbaanstoren i.s verder weinig te zeggen, l lij heeft trouw de ambte naren van de haven gelierbergd, die binnen zijn oud muurwerk hun dagelijkschen arbeid hadden te ver richten. Maar eenmaal heeft zich aan zijn sterken voet een tooneel afgespeeld, dat onzen grooten dichter zelfs naar den veder deed grijpen en dat nog in de negentiende eeuw een bekend historicus een aantrekkelijke historische schets in de pen gaf. De dichter is Vondel, de historicus Bakhuyzen van den Brink. En het geval was zoo. Op PaaschMaandag 1626 was een godsdienstige samenkomst de>r Remonstranten bij den Montalbaanstoren dooi een opgewonden menigte verstoord. De schutterij was opgeroepen om de orde te handhaven; zij had ten slotte vuur moeten geven en had zelfs twee dei plundcraars gedood. De menigte sleepte een dei lijken voor de deur van burgemeester Van Neck. toen op de stoep van burgemeester de Vlaming. Van meer beteekenis was het, dat de predikanten op den kansel tegen het gebeurde protesteerden en de re geering en de schutterij verweten, dat zij de Remon stranten had willen beschermen tegen het geweld der menigte. Alleen de gematigde predikant Corneli;Hanecop durfde de regeering verdedigen en dt plundering van het huis aan den Montalbaanstoren afkeuren. Het gevolg is geweest, dat Han.cop dooi den kerkeraad is afgezet en buiten de gemeente gestooten, hoewel de regeering hem de hand boven het hoofd hield. ' ? ,* Men kan er Bakhuyzen's Vondel met Roskam er, Rommelpot op nalezen. Of nog liever sla nier, Vondels Hekeldigten zelf op met de oude aanteekeningen en late nog eens de sensatie over zich kome: van die echte volkspoëzie: Hel geviel, duf graauwc geuzen Wonnen l huis de \\onkelbnan. Deur heer Hopman Swari voor uu n Trok mei sinle ^ïievens reuzen. Toen de Dftmhcer wel emunl Se/ioof /wee dieren in /ie/ zand/ En wat daar dan verder volgt. V;m zulke oude histories weet de eerwaardij;-:Montalbaanstoren te spreken. Hierbij deel ik U mede, dat Uwe coffeïnevrije koffie H AG in geur niet onderdoet voor andere koffie. Uit een gezondheidsoogpunt is ze verre boven de andere soorten te verkiezen. Ik hoop, dat Uw product meer en meer door huismoeders zal worden gewaardeerd in het belang van de gezond heid der huisgenooten. Zeist, 26.4.26. H. P Arts voor Zenuwziekten