No. 2563 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND Br', schoone tempels, had zijn hoofdoorsprong niet onder het eiland zelf, maar eenige tientallen kilometers ten Zuiden, daar, waar de oceaanbodem steil afdaalt naar een bijkans vijfduizend meters diepe zeetrog. En toen, nog geen twee jaren te voren, Benkoelen het slachtoffer was, werd eveneens de haard gevonden in de. zee, die tusschen Sumatra en de westelijke rij van eilanden een geul van bijna 2000 m. diepte bezat. Men bezie de nieuwe kaarten, die het relief der Soenda-eilanden en de hen omringende zeeën weer geven ! De lange boog der groote en kleine eilanden met hun langgestrekte bergreeks eövulkaanrij, vormt een groote plooi in de aardkorst; het is de zuidelijke, opgewelde rand der groote Soenda-schol. En evenals elders op aarde, wordt ook hier het randgebergte begrensd door een rij van diepe slenken in den oceaanbodem. Ten Zuiden van Java dalen ze af tot 7000 m. diepte ! Begrijpelijk moge het nu zijn, dat derhalve ook hier de aardkorst gescheurd is en dat door horizon tale persingen, en vooral verticale drukkingen, telkens en telkens de aardschollen, stapje voor stapje, meegaan naar den telkens weer verlegden evenwichtsstand. Geen wonder, dat in dien langgestrekten boog de scheuren in de lengterichting zijn ontstaan langs de lengtedalen der Barisan en langs de diepe geulen, die evenwijdig met de kust loopen. 'n Klassiek terrein door de geologische studie der aardbevingen zijn zelfs die Barisan. In 1892 werd het Padang Sidempoean'sche ge troffen. Juist was de triangulatie daar werkzaam. Op de bergtoppen aan beide zijden van het dal waren waarnemingspilaren opgericht geworden en door viseeringen met elkander in gemeten verband ge bracht. Na de beving werd opnieuw gemeten en inderdaad een belangrijke verplaatsing vastg:steld. Dit was de eerste maal, dat onweder^egbaar de ver schuiving van uitgestrekte aardschollen aangetoond werd; de leer van den tektonischen oorsprong had het gewonnen, van die van den vulkanischen. De wijze, waarop de aardbeving verloopt, wordt ook begrijpelijk, wanneer men bedenkt, dat zij haar oorsprong vindt in het verschuiven van een groote aardschol langs een scheur in de korst. Een geweldige wrijving zal optreden; op tallooze plaatsen zal de beweging geremd worden en als de schol een volgend oegenblik weer loschiet, zullen trillingen en schokken geboren worden, die zich met snelheden van eenige kilometers' per seconde voortplanten. Ongelijke voortbeweging der deelen zal aan de oppervlakte scheurtjes doen ontstaan, die zich openen en sluiten. Von Humboldt verhaalt in zijn beroemden Kosmos" hoe bij de noodlottige aardbeving, die in 1797 Riobamba (Peru) verwoestte, kloven zich afwisselend openden en wederom sloten, zoodat de menschen de armen moesten uitstrekken om niet te verzinken en sommigen werden teruggevonden, vastgeklemd, enkel met het bovenlijf uit den bodem stekend. Huizen zakten weg onder den grond, en de bewoners bleven er in leven, totdat ze na dagen door uitgraving gered werden. Wie kent niet de photo's van de opengebarste plaveisels van San Francisco en van de verzakte kaden van Messina, of van tot kronkels verbogen spoorrails? Soms wordt het grondwater opgeperst en spuitende moddervulkaantjes ontstaan. Bij honderden worden ze bijwijlen geteld en meters hoog kunnen ze het water opwerpen. Toch zijn het de heen en weer gaande schuddingen, die, meestal de huizen doen instorten. De verticale schokken zijn zeldzaam en beperken zich tot het gebied recht boven den haard. In 1783, bij de vreeselijke Calabrische beving, sprongen de straatsteenen meters hoog in de lucht, en in Riobamba werden de lijken uit hun graven geworpen. De horizontale bewegingen zijn vooral verderfelijk wegens hun heen en weer gaand karakter. Hoe hooger het voorwerp, als een zuil of een huis, hoe meer het bovenstel het eerste oogenblik achterblijft bij het onderstel, dat met de aarde in haar beweging meegaat. In het volgende moment keert het onderstel met de aarde in haar beweging om, maar het bovenstel schiet verder door in de eerste richting. Breken van het bouwsel is het gevolg. Gelukkig als het onderstel van de aarde loslaat en het bouwwerk in zijn geheel door den hoofdschok verplaatst wordt, 'n Huis van inlandsch maaksel, dat van de neuten waarop het rust, afgeworpen wordt, blijft behouden naast de steenen woning, die vast gegrondvest was, maar daardoor juist instortte. Daarom is voor landstreken, die door aardbevingsn bezocht worden het voorschrift gewenscht: bouw zoo laag mogelijk met licht bovenstel. Maar zulk een bouwwijze strookt vaak geenszins met moderne eischen. Men waagt het er dus op en meent allicht, dat de risico kleiner blijft dan het voordeel, dat men met hoogeren bouw bereikt. Toch begon men in de laatste decennia bij het bouwen wel degelijk acht te slaan op het aardbevingsgevaar. Kortgeleden wan delde ik door het herbouwde Messina, dat ik in 1910 in puin zag liggen en ik zag, hoe de nieuwe huizen maar n verdieping mochten hebben. Doch ook dat is voor 'n flinke Messina-beving eigenlijk nog te veel. Bovendien zondigde de Regeering zelf door op enkele harer gebouwen twee verdiepingen te plaatsen. Gelukkig kent men tegenwoordig een bouwwijze, die weerstand biedt tegen aardbevingen, n.l. die met het gewapende beton. Het ijzeren geraamte behoedt de JULI 1926 Teekem'ng voor ,,de Groene Amsterdammer door L, J. Jordaan DE MAAND DER CATASTROPHEN muren voor breken, en al moge desondanks de inwendige verwoesting groot zijn, geheele instorting wordt voorkomen. De San Francisco-béving heeft daarvan curieuze voorbeelden verschaft. Bij onze Indische aardbevingen zijn het zoo vaak de Chineesche en Arabische wijken, die te lijden hebben, want ze bevatten steenen huizen met n verdieping. Gemakkelijk vallen zij ten offer aan de aardbeving die ze doet instorten, wanneer de bamboe woning van den inlander enkel wat heen en weer heeft gezwaaid, en het hechte verdiepinglooze huis van den Europeaan hoogstens gescheurde muren en afgevallen dakpannen vertoont. Als ware het aardbevingsmonster nog niet tevreden met zijn vernielende macht, zoo roept het nog vaak de zee te hulp orn de verwoesting te voltooien. Door plotselinge verzakkingen van den zeebodem (in de baai van Tokio werden na de laatste beving diepte vermeerderingen van 69 m. vastgesteld) wordt een vloedgolf opgewekt, en onverbiddelijk ijlt die naar de naburige kusten, overstroomt hen, en als het water terugvloeit wordt alles: boomen, huizen, mensch en dier meegesleept. Zoo werd Zuid-Ceram in 1899 geteisterd; aan Simaloer's zuidkust werden 1500 inlanders de prooi van zulk een vloedgolf. De ver schrikkelijke beving, die in 1755 Lissabon deed instorten, had haar haard buiten het land, onder den steil hellenden oceaanbodem. Eerst steeg het water van de Taag, trok zich daarna terug, om met razend geweld, als een 20 meters hooge vloedgolf weer te komen aanstormen en 32000 der ongelukkige in woners mee te sleepen. Zelfs ijlde in 1868 de golf der Arica-beving in minder dan een etmaal over den Pacifiek om aan de overzijde dood en verderf te brengen. Tsoenami's noemt de Japanner zulke vloedgolven. Zoo zijn dan thans eenige bloeiende plaatsen der Padangsche Bovenlanden de slachtoffers geworden. In de toekomst zullen ze waarschijnlijk vele jaren vrij van ernstige aardbevingen blijven, evenals ze ookv langen tijd te voren daarvoor gespaard bleven. Wel ' is waar grepen bijna telken jare meer of minder' sterke bevingen plaats, maar geen verwoestende. Andere plaatsen echter zullen getroffen worden!1 Het schijnt wel of langs een aardbevingsgordel de '? eene haard den anderen in beroering brengt. De Messina-beving, eind 1908, bracht waarschijnlijk in; Januari en Februari 1909 verschillende meer of: minder hevige bevingen in Boven-Italië, Griekenland, Klein-Aziëen Perziëteweeg. Toen de seismoloog Omori te San Francisco, dat hij na de beving bezocht had, zich weer inscheepte; naar Japan, voorspelde hij 'n nieuwe aardbeving in den grooten pacifischen bevingsgordel. En toen hij: te Tokio aan wal stapte, bereikte hem inderdaad het. bericht van de Valparaiso-beving, die den 18den Aug. had plaats gegrepen. Later bleek zelfs de waarschijn lijkheid, dat die beving middellijk was veroorzaakt geworden door een hevige beving, die eenige minuten te voren in de Aleoeten, dus heel in het noordelijk deel van den circumpacifischen boog, was opgetreden. Toch kon Omori niet zekers voorspellen, toen hij Californiëverliet, en vermoedelijk zal hij enkei zich geuit hebben, dat het hem niet verwonderen zou, als spoedig een andere groote aardbeving zou volgen. Voor Sumatra kan men met evenveel recht deze beving beschouwen als de voorloopig" laatste te zijn van de noodlottige reeks, waarin o.a. de Simaloer-, Kerintji, Bali-, Benkoelen- Bondowoso- en Maosbevingen zulk een treurige rol hebben gespeeld. Zich bevreesd te maken is nutteloos, maar vooruit ziende maatregelen te treffen bij herbouwing geenszins f J. S. MEUWSEN, Hofl. A'dam-R'dam-Den Haag. DE BE^TE HOEDEN IN HOLLAND h t