Historisch Archief 1877-1940
Kó. 2566"
DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
13
SALON VAN DUPORT
INTERIEUR
A M S T E R D A M S C H E
SCHOUWBURGEN
IN DE 19= EEUW
DOOR H. K. TEUNE
'V. De Salon van Duporl
IN het begin der 19e eeuw stond op den hoek van
het Rokin en het Spui, bij het Valbruggetje, op
de plaats, waar nu het gebouw Arti et Amicitia"
staat, het koffiehuis van den Franschman Jacques
Duport. Dit koffiehuis, genaamd: Grand Salon",
met z'n bovenzaal, waarin 's avonds gedanst werd en
z'n benedenzaal, waar op een soort podium juffers
liedjes zongen, begeleid door mandolines of piano, was
de voorlooper der later zoo bekende Salons, die ge
durende een halve eeuw het Amsterdamsche publiek
tot zich trokken, deels om de gezelligheid, die er
heerschte en vaak ook doof de goede kunst, die er
gegeven werd.
.|£ Duport, die met leede oogen aanzag, dat in Fras
cati" in de Nes, gedurende de kermis meer publiek
kwam, dat bovendien nog entree betaalde, dan in zijn
etablissement, verzocht in 1837.aan Burgemeester en
Wethouders onzer stad, om zijn koffiehuis, genaamd
het Grand Salon" tegen betaling voor het publiek
4e mogen openstellen voor het geven van
tooneel?voorstellingen, bals, vauxhalls, enz. welke vergunning
jhem gewerd.
Z'n zoon, hiermee nog niet tevreden, richt na den
?dood van zijn vader, zich tot den Raad van Amster
dam met het verzoek om in de Nes Wijk 8 No. 2105
?een zaal te mogen openen tot het geven van Zang
en Tooneelstukjes op een daartoe in te rigten Tooneel.
De Raad besluit deze vergunning te verleenen,
?onder voorwaarde, dat Duport zich onderwerpt aan
.alle besluiten ten opzichte der tooneelgezelschappen,
door den Raad genomen, dat hij dus zijn te spelen
^repertoire inzendt ter censureering en dat hij van de
?entreegelden een zeker percentage afstaat aan den
Stadsschouwburg, terwijl op Zondag de zaal voor
toetalend publiek moet zijn gesloten.
Met bekwamen spoed wordt Het Klooster"
ge.amoveerd en op l September 1839 de Grand Salon
.des Variété's" van J. E. Duport, in de Nes, hoek
nu»
0T2
HAAÜD
HEERENGRACHT SOO
AMSTERDAM
MEUBELEN TAP'JTEM GORDIJNEN
Kuipersteeg geopend. De voorgevel met z'n groote
middeningang, geflankeerd door twee nissen, waarin
de beelden van Thalia en Melpomene waren geplaatst,
zag er keurig uit, terwijl de zaal van binnen met haar
parterre en twee galerijen gezellig was ingericht.
Het tooneel, waarvóór een orchestruimte voor 8
musici, was niet groot, maar bood voldoende ruimte
voor het te spelen repertoire van Vaudevilles, enz.
De decors waren voor dien tijd nieuw, met de gesloten
kamers, en de verlichting met de groote kaarsen
kroon was ruim voldoende. De entree bedroeg vijf
enzeventig cents in vertering, d.w.z. men betaalde
dat bedrag, waarvoor men gedurende de voorstelling,
tegen overgave der bon, recht had op eene consumptie.
(Deze manier van betalen is het laatst toegepast in
VariétéFlora" maar is tegenwoordig in onbruik
geraakt). Recht huiselijk en gezellig ging het in den
Salon van Duport" (zooals het algemeen genoemd
werd) toe. Men kwam er om zich te diverteeren, rookte
er z'n gouwenaar, dronk er koffie, bier of vooral warme
punch, welke dranken gedurende de voorstelling,
ook al was 't scherm op, door kellners(toen Jannen"
geheeten) werd gebracht.
i Maar daarbij was het gezelschap, dat er optrad,
samengesteld uit verschillende eerste krachten, die
later zouden blijken tot de besten onder onze
tooneelspelers te mogen worden gerekend, die op het Leidsche
plein de eerste plaatsen zouden innemen. Vooral Mevr.
Kleine Gartman maakte er naam, al was het dan als
soubrette en later als jonge eerste dramatische vrouw'.
Zestien jaar lang bleef zij Duport trouw,om in 1856
naar den Stadsschouwburg over te gaan. 't Is wel
aardig te lezen, welke coupletten zij zong in de Parel
van Savoye" met Eduard Bamberg als partner. Maar
buiten Mevrouw Kleine begon er Tjasink, speelden er
Daan van Ollefen, Mevrouw van Ollefen-da Silva,
Mevrouw Coenen van Oilefen, Kistenmaker, Klaas
Vos,en in de eerste jaren de bij 't Amsterdamsche
publiek zoo geliefde, komiek Nathan Judels.
In den kermistijd vooral was de Salon van Duport"
avond aan avond druk bezocht. Ook het meer chique
publiek in Amsterdam ging er zeker n kermisavond
heen, want 't was een spreekwoordelijk gezegde in
Amsterdam: Wie Judels in de Kermisweek niet bij
Duport heeft gezien, heeft geen kermis gevierd.
Jammer, dat Judels zich door z'n eerzucht liet ver
leiden, om mede-directeur te willen zijn en na weige
ring besloot, zelf een Salon te laten bouwen, die geheel
, het evenbeeld van dien van Duport was. Duport
echter vreesde deze concurrentie niet. Zijn gezelschap
bleef nog het eerste, vooral toen de vroegere Directeur
der Duitsch'e Opera, Amelung, door hem geëngageerd
werd als regisseur. Vroeger kende men geen regie.
Men leerde de rollen, kwam een paar uur bij elkaar,
om te bespreken waar en van welken kant men moest
opkomen of heengaan, men plaatste een paar
meubeltjes op 't tooneel en de routine deed de rest. Amelung
voerde bij Duport de repetitie's in onder zijn leiding,
eerst met tegenwerking der artisten, later, toen ze
begrepen welken invloed dit moest hebben, met
hunne volle medewerking. Ook verzocht hij, het be
dienen der kellners, terwiji 't scherm opwas, te staken.
Hier stuitte hij echter op den onwil der bezoekers en
vooral van Duport, die bang was, dat de zaak zou
verloopen. Alleen kreeg hij gedaan, dat voortaan de
?entreeprijs werd 75 cent met vertering, 50 cent
zonder vertering. Wonderlijk was het echter, dat
Duport zoo bleef hangen aan het woord Vaudeville.
Alles was voor hem dat woord. Want is het niet
belachelijk te lezen op een der programma's uit de
vijftiger jaren: Heden avond: Ruy Bias, Vaudeville
in vijf acten of Paljas, groote Vaudeville in vijf acten
en een voorspel.
Was tot dusverre alleen in den Stadsschouwburg een
Nieuwjaarswensch gezegd, ook hierin bracht Duport
verandering. Wel liet hij dezer wensch gedurende
eenige jaren zingen, maar toen Tjasink eenmaal met
groot succes den wensch gesproken had, bleef dit,
zoolang deze geëngageerd was, precies als op 't Plein,
welk voorbeeld al heel gauw gevolgd werd door van
Lier in de Amstelstraat en door J. Ed. de Vries in
Frascati" in de Nes.
Jammer was het, dat door de ernstige concurrentie
vooral van de Schouwburgen in de Amstelstraat, de
zaak langzamerhand achteruitging en dat, trots
optreden van nieuwe sterke jonge krachten, als Jaap
en Dirk Haspels, Vink en Mevrouw Christine Stoetz,
SALON VAN DUPORT
EXTERIEUR
het publiek niet meer als vroeger den Salon van
Duport" bezocht. Vooral toen de zooeven genoemdejan
Ed. de Vries met zijn gezelschap.waarvan de meesten op
't Leidscheplein hadden gespeeld, onder zijn directiein
Frascati" eenige seizoenen optraden, (1859?1861)
werd het Duport te machtig en al probeert hij 't nog
met het optreden van goochelaars, acrobaten, niets
helpt en in 1861 trekt hij zich terug, om 't gebouw te
verhuren aan de firma Sterk, van Ollefen en Haspels.
Doch ook deze directie blijft maar een enkel jaar en
dan is het A. J. de Boer, die het gebouw gedurende
drie jaar exploiteert, hierin geholpen door de leden
der Sociëteit de Gezelligheid", die vooral Zondags
avonds de zaal vulden, daar de Schouwburgen nog
steeds des Zondags gesloten moesten zijn. 't Is ook
in dezen tijd (1864), dat de vader der Bouwmeesters
L. J. Roosenveldt er voor 't laatst in Amsterdam
optreedt en wel in Napoleon opSt. Helena", in welk
stuk hij de rol van Napoleon vervult met Louis Bouw
meester naast zich als Generaal Bertrand, en 't is ook
hier, dat voor 't eerst een proef genomen werd met de
Operette, waarin debuteeren Kelly, Marie v. Wester
hoven, Sophie Spoor, enz.
Echter ook bij de Boer gaan de zaken niet, zooals
het moet, en trots alle hulpmiddelen is hij genood
zaakt de Directie neer te leggen, die van hem wordt
overgenomen door den Franschman Hubert Sauvlet,
die er 't eerste jaar Fransche Vaudevüles en zelfs
Opera's laat opvoeren, afgewisseld door Nederlandsche
opvoeringen van het gezelschap Bouwmeester en Co.,
Viktor Driessens e.a. Dan is het in 1866 een Duitsch
gezelschap, dat er optreedt, zonder naam van den
Directeur, in 1867 worden de Duitsche voorstellingen
afgewisseld met Café-Chantant. Niets kan echter den
eertijds zoo beminden Salon" in stand houden en op
18 November 1867 wordt hij bij openbare veiling
verkocht voor / 24100 aan de Vereeniging Heilige
Vincentius a Paolo, welke vereeniging, na afloop van
het seizoen, het gebouw zal kunnen afbreken. Was dit
eerst bepaald op l September 1868, het Duitsche
gezelschap, dat 't gebouw exploiteert en dat op
l Januari 1868 nog den moed heeft eene opvoering
te geven van: Gijsbrecht van Aemstel", Trauerspiel
in fünf Acten, ubersetzt von G. H. de Wilde, wordt op
l April ontbonden en 12 April bereikt reeds B. en W.
het verzoek, op de plek Nes, 42?44 een school te
mogen stichten. Zoo was het einde van dezen
merkwaardigen Amsterdamschen Schouwburg.
Amsterdam, Juli 1926.
GEDURENDE ONZE
VERBOUWING
Moderne Klokken . j P R IJ Z E N
Horloges . . . . f ^/^ o'i
Reiswekkers . . , ( ^5 \J l o
Goud en Zilver . . l VERLAAGD.
VIJZELSTRAAT 83
AMSTERDAM
DILLMED