. No. 2374 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 13 DE DEMON VAN HET KWAAD MEPHISTOPHELES EN FAUST Nog eenmaal: Pofemkin" K heb de Potemkin"-film teruggezien ! Nog dreunt het wilde, opzweepende rhythme der muziek in mijn hoofd na, als het obsedeerende bonken eener monsterachtige machine nog schieten door mijn ontsteld brein de flarden van dit tragische Visioen. Nog stokt mijn adem, als uit dien vlammenden chaos van beelden de moeder, met haar doodgeschoten kind in de armen, te voorschijn treedt, de geweertrompen der kozakken tegemoet nog zou ik wille» kreunen als het arme, belachelijke hoofd der po£ Sierlijke oude dame voor mij oprijst, met een schot wond in den linkerslaap nog smeek ik om het einde der ondragelijke spanning, die het sein: Broeders !" ?voorafgaat nog krimp ik ineen, wanneer ik den machtigen voorsteven der Potemkin" zie groeien ... .grooter.... grooter.... grooter... .als wilde hij ons allen verpletteren ! |ftlk ben moe, uitgeput, verbijsterd want ik heb opnieuw den verbitterden strijd meegeleefd van den kunstenaar?van den scheppenden geest met de doode, inerte materie. Een strijd, ditmaal zwaarder dan ooit ie voren, omdat het in wezen de kamp is van den modernen mensen met de machine. Met de machine, die zijn kracht verduizendvoudig-t, zoo dat hij met ontzetting het werk zijner handen gadeslaat die hem meesleurt in het razende tempo eener nieuwe ?wereldorde, waarin hij slee .ts ten koste van de uiterste inspanning zichzelf kan her-vinden. En meer dan iets ter wereld, is de film-kunst het terrein van deze grootsche en tragische worsteling en meer dan in eenig ander werk, snerpt in het Potemkin"drama, boven het daverend crescendo der stam pende, dreunende machines, de vertwijfelde gil rauw verschrikkelijk.... menschelijk ! Naast de felle, primitieve kracht der Potemkin"-film verbleekt voor het oogenblik alles, wat ik nog gezien heb, want zij projecteert op eenige vierkante meters linnen de nood en de glorie van onzen tijd. Ik verneem met belangstelling, dat de Potemkin" leugenachtige propaganda en bovendien stuitend" is. Ach ja een partijtje tennis of een Charleston is amusanter! Murnau's Faust." Rembrandt-Theater De ondervinding heeft nu wel voldoende geleerd, dat een belangrijk filmwerk, waarover jaren gedacht waaraan jaren gewerkt is, niet bij een eerste ken nisneming te beoordeelen valt. Wat ik hier over een interessante gebeurtenis, als de verfilming van Goethe's ,,Faust" heb te zeggen, is dan ook slechts een serie ?voorloopige indrukken, die ik nader hoop uit te werken. Om te beginnen, wil ik constateeren, dat het gegeven mij behandeld lijkt met al de piëteit, die het verdient. Waar de cinegrafist gebruik maakt van de fantas tische middelen, die de film ten dienste staan, doet hij ditnimmer om derwille van het banale trucje.maar is het steeds een eerlijke poging om te geraken tot de middel«euwsche wónder-atmosfeer, die de Faust-legende JOS. HARTOG Hoofdsteeg 17 Nobelstraat 28 Rotterdam Utrecht. VERREKIJKER speciale aanbieding f 1. 3.25 bij vooruitbetaling. omgeeft. Ook het feit, dat de Walpurgis-nacht", die prachtgelegenheid om eens met technische hocuspocus en aantrekkelijke zondigheid voor den dag te komen, is weggelaten, pleit in hooge mate voor den ernst van den maker. Nu hoor ik al aanstonds verontwaardigde protesten van hen, die in deze film de pretentie zien om het ethisch-filosofische dichtwerk vanGoethe te benaderen. Het lijkt mij een onjuist standpunt. Gounod's Faust" (men moge tegenover het genre staan zoo meft wil) als volks-opera toch een meesterwerk heeft met Goethe's drama weinig meer dan den naam gemeen. Ook de prachtige en zooveel diepere Damnation" van Berlioz, blijft mijlenver verwijderd van het genie van Weimar. Hadden beide werken daarom niet geschreven mogen worden? Geen mensch die het zal willen beweren en het feit, dat de Faust-tragedie ook een ernstig kunstenaar als Murnau inspireerde tot de poging, om tot een gave eigen schepping te geraken, kan opzichzelf beschouwd, niet anders dan heugelijk genoemd worden. In hoeverre hij daarin geslaagd is? De kracht, zoowel als de zwakheid van het werk lijken mij zijn picturaal karakter. De scenische com positie, het clair-obscuur en het zwart-wit zijn van een voorname, bijna geraffineerde schoonheid. Het is een onvermengd genot de reeks voortreffelijk" gecomponeerde beelden aan zich te zien voorbijtrekGRETCHEN ken. En toch vraag ik mij af: heeft de cinegrafist zich niet te veel geconcentreerd op het picturale element! Zeker een dergelijke arbeid daalt nimmer tot het peil van het ordinaire verhaaltje maar hij sluit evenmin een zekere beperking en eenzijdigheid uit.Hetwonderlijk gecompliceerde karakter der cinema tografie stelt aan den film-dichter nog andere midde len ter beschikking, dan de zuiver picturale en ik vrees, dat de schepper van de Faust-film deze midde len niet of te weinig heeft gebruikt. Wanneer ik het goed zie, dan beschouwt Murnau zich te zeer als de metteur-en-scène dus als iemand die slechts voor een deel van den creatieven arbeid, waaruit de film ontstaat, verantwoordelijk is. Hij bepaalt zich tot het scheppen van de scenische at mosfeer en laat het kinetische element: de plastiek het gebaar de expressie kortom het spel" te veel aan de acteurs over. Dit heeft al dadelijk twee funeste gevolgen: In de eerste plaats verstoort het de onmisbare eenheid van het kunstwerk in de tweede plaats, haalt het niet uit de acteurs, wat er in zit. Men heeft het aan de groote cinematografische kunstwerken gezien, dat de film-dichter in den meest volstrekten zin de schepper behoort te zijn, die, evenals de romanschrijver, zijn sujetten een schijnbaar zelf standig leven laat, in werkelijkheid evenwel, alles ook zijn personages onderwerpt aan zijn souvereinen kunstenaarswil. Het feit nu, dat Murnau zijn levend materiaal niet absoluut beheerscht, doet, naar ik meen, afbreuk aan zijn creaties speciaal aan de innerlijke waarde ervan. Wie de Faust-tragedie wil herscheppen, kan niet volstaan, met in de meest volmaakte scenische atmosfeer drie voortreffelijke acteurs neer te zetten, die vrijwel naar hun eigen opvatting de karakters van Mephisto, Faust en Gretchen hebben te ver tolken. De cinegrafist bepaalt hun hoe" en hun hoeveel" terwille van de innerlijke diepte en den stijl van zijn werk en het is even merkwaardig als verklaarbaar, dat Murnau den grootsten, dus onafhankelijksten acteur blijkbaar het minst in de hand heeft, waardoor deze feitelijk het zwakst is. Het is eigenaardig, datjannings, noch in Der letzte Mann", noch in Faust" stijgt tot de hoogte, waarop Dupont's straffe leiding hem in Variété" verhief. Deze voorloopige opmerkingen nemen niet weg, dat Murnau's Faust" een van de grootste en be langrijkste gebeurtenissen van het seizoen is. Het spreekt vanzelf dat een dergelijke zware taak, critiek niet ontgaan kan en er blijft zooveel over, dat schoon en geslaagd mag heeten, dat deze Faust"-film zon der eenige restrictie gerekend kan worden tot de reeks klassieke kunstwerken, die de U.F.A. produ ceerde. Niet allleen om de reeds genoemde compositaire kwaliteiten. In Camilla Horn, een totnutoe onbe kende actrice heeft Murnau een natuurtalent gevonden dat tot groote dingen in staat blijkt. Haar Gretchencreatie, de beste en gaafste in het werk, is voor treffelijk en in het laatste deel van groote dramatische kracht. De Faust van Gösta Ekmann is eveneens een zeer gelukkige greep van Murnau geweest. Op Jannings gemengde kwaliteiten kom ik bij een nadere bespreking der hoofdrollen terug, wanneer ik de film nog eens gezien heb. Het opmerkelijkste blijft echter evenals in Der letzte Mann" Murnau's beeldend vermogen. De schildering van het heelal-f ragment met den indrukwekkenden Demon van het Kwaad in den proloog de bezwering en oproeping van Mephisto, de zeer mooie scène in Gretchen's kamer en vooral het prachtige laatste deel, zijn naast Lang's werk te noemen als ongeëvenaarde staaltjes van artistiek en technisch meesterschap. Alles saamgenomen, is deze Faust" een zeer belang rijke film, volkomen waard ze een tweede maal te gaan zien en te bespreken. Kunstzaal VAN LIER naast het Postkantoor te I^aren (N.-U.) ANTIQUITEITEN OOSTERSCHE KUNST SCHILDERIJEN NEGERPLASTIEK