DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND DE REFORMATIE IN FRANKRIJK1) DOOR PROF. DR. H. BRUGMANS \ÏT!E over de reformatie in Frankrijk, zoo buitenge? * * woon belangrijk ook voor onze eigen geschiedenis, meer wil weten, kan thans bevrediging vinden in het boek van prof. Viénot. Deze Parijsche predikant, die tevens hoogleeraar is aan de universiteit, is ook ten onzent geen onbekende. Zijn studiën over de geschiedenis van het Fransche Protestantisme brach ten hem uit den aard der zaak voortdurend in contact met Nederland, boeken en menschen. Natuurlijk had hij- voor de geschiedenis van de tweede helft der zestiende eeuw herhaaldelijk de Nederlandsche litte ratuur over onzert opstand tegen Spanje te raadplegen, zoo nauw verwant met de Fransche godsdienstoor logen; les Huguenots et les Oueux" strijden dikwijls samen denzelfden strijd. En als hij over Calvijn komt te spreken, beroept hij zich ook op de studiën van Allard Pierson. Ook heeft prof. Viénot meer dan eens ons land bezocht en zich van de geschiedenis van het Nederlandsche Protestantisme op de hoogte gesteld; daarnaast heeft hij contact gezocht en gevon den met de hem verwante kringen in Nederland. Reeds meer dan eens zag een studie o ver de geschie denis der Fransche Protestanten van de hand van prof. Viénot het licht. Hij heeft ten slotte zijn onder zoek tot afsluiting en eenheid gebracht in zijn ge schiedenis van de Fransche reformatie van den aan vang af tot aan het edict van Nantes. Het is een smake lijk uitgevoerd. boek, dat bovendien ruim geillusstreerd is met portretten en historieprenten uit den 4ijd.rMaar het js,bovendien een,goed.geschreven,.en vooral goed gedocumenteerd boek, dat men met vrucht kan raadplegen en ook met genoegen kan lezen. De Fransche historiographie hecht in den regel minder waarde aan de analyse dan aan de synthese; haar boeken geven dan ook een zeer klare uitbeelding ; van het historische gebeuren; zij zijn er ook des te leesbaarder door. De Fransche reformatie is een eigenaardig product van de geestelijke stroomingen van den aanvang der zestiende eeuw en haar ontwikkeling is ook geheel anders geweest dan zich in den aanvang liet ver wachten. Zij heeit perioden van geweldige expansie cekend, maar ook tijden van snelle inzinking. Er zijn dagen geweest, toen het den schijn had, dat Frankrijk een geheel Protestantsch land zou worden. Maar ook scheen het geheele land soms te gronde te zullen gaan in den feilen godsdienststrijd. Die heftig bewogen tijd is wel in bijzonderheden, maar toch als een eenheid door prof. Viénot beschreven. Het begin der Fransche reformatie was zeer merk waardig. In Frankrijk leefde de traditie en de herinne ring nog van de groote conciliën der vijftiende eeuw. Frankrijk had mannen als Jean Gerson en Pierre d'Ailly voortgebracht, die een ingrijpende hervor ming in de kerk hadden voorgestaan. Zoo wilden het in het begin der zestiende eeuw ook mannen als Bric.onnet, die in zijn diocese hij was bisschop van Meaux met rustig beleid allerlei misbruiken afschafte en nog meer had willen tot stand brengen, als de omstandig heden het hadden toegestaan. Wat hier in Meaux gebeurde, vond navolging; het had de geheele in stemming van de humanisten in die dagen, die op het voetspoor van Erasmus de wegruiming van alle misbruiken in het kerkelijk leven en ook verder een hervorming door en in de kerk beoogden. Overal zijn in den aanvang humanisme en reformatie nauw aan elkander verwant. Maar nergens zijn zij zoo nauw aan elkander verbonden als in Frankrijk. De bloei van wetenschap en kunst, uit Italiënaar Frankrijk overgeplaatst, ging samen met de ontwikkeling van reformatorische denkbeelden op het gebied van gods dienst en kerk, van staat en maatschappij. Natuurlijk vooral onder de hoogere standen der maatschappij verbreidde zich deze cultuur zeer snel. Maar van een scherpe scheiding van renaissance en reformatie was geen sprake; wie vooruitstrevend was, was het op ieder gebied. Vandaar dan ook, dat de koning, Frans !, die zeer ingenomen was met de nieuwe beschaving en ze naar vermogen bevorderde, die in zijn omgeving kunstenaars en geleerden had van grooten naam, in zijn eerste jaren de reformatie liet begaan en zelfs aan zijn hof mannen toeliet, wier katholieke recht zinnigheid op zijn minst zeer verdacht was. Maar anderen zagen reeds toen scherper. Met name het Parlement van Parijs en de Sorbonne, de theo logische faculteit der universiteit van Parijs, stonden van den aanvang af scherp tegenover de opkomende reformatie. En toen Luther in Duitschland zijn mach tige stem deed hooren en deze in Frankrijk weerklank vond, begonnen het Parlement en de Sorbonne krachtig op te treden tegen de veldwinnende ketterij: in 1523 werd de eerste Lutheraan te Parijs ter dood gebracht. Sedert ging de vervolging in steeds scherper vormen voort. Maar meer dan eens kwam de koning persoonlijk voor de bedreigde hervormden in de bres: hij wi'de geen vervolging van edert, wier kennis en kunst hij op hoogen prijs stelde. In de kringen der hervormers meende men daarom soms cp de sympa thie van Frans I te kunnen rekenen: vooral toen de oning in zijn strijd met Kare! V zich in politieke 1) JOHN VIÉNOT. Histoiie de la réforme frangaise des origines d l'édit de Nantes. Paris, librairie Fischbacher, HET NIEUWE GEBOUW DER NEDERL. HANDEL-MAAT5CHAPPIJ Teekenfng voor de Groene Amsterdammer" door L. J. Jordean J. P. COEN: SIET WAT OF GOEDE COURAGIE VERMAGH!" betrekking stelde tot de Duitsche Protestanten, meende men in hem een voorstander der hervorming te mogen zien. Dat was een afschuwelijk misverstand; Frans I dacht geen oogenblik aan een hervorming als die van Luther. Mail juist daardoor werd hij dan ook, toen de tegenstellingen zich verscherpten en men partij moest kiezen, wel gedwongen de vervol ging der hervormden te laten begaan en ze ten slotte zelfs te bevorderen en te bevelen. ? Toen was het oogenblik gekomen voor de Fransche reformatie om zich te voegen onder de sterke hand van Calvijn. Prof. Viénot geeft een zeer opmerkelijke karakteristiek van Calvijn, den sterken Picardiër, die ook in de Fransche reformatie reeds een rol speelt, voordat hij nog Genève ooit had gezien. Calvijn met zijn sterk karakter, zijn groote geleerdheid, zijn vaste overtuiging, zijn dogmatische scholing, zijn organiseerend talent, was juist de man, die de Fransche hervorming noodig had. Wat de Fransche humanisten evenmin hadden kunnen tot stand bren gen als de Fransche Lutheranen, dat schonk hij aan zijn geboorteland: een nieuw geloof. En dan gaat ook de Fransche reformatie geheel andere banen op: van passief wordt zij in hooge mate actief. Bezield door een hecht en levenwekkend beginsel, gaat zij over tot den aanval. Maar die aanval komt his torisch te laat. Want intusschen heeft de Katholieke kerk zich dogmatisch gesterkt, zich zedelijk hervormd en zich organisch hersteld. Tegen deze herstelde kerk blijkt ten slotte het Calvinisme in Frankrijk niet opgewassen. Want en dit blijkt ook overal in het. boek van prof Viénot de groote meerderheid van het Fransche volk is altijd katholiek gebleven. De oorzaak van dat verschijnsel moge hier in het midden blijven, het feit zelf staat zonder twijfel vast. Vandaar dan ook, dat de Protestansche minder heid zich gelukkig mocht rekenen met de afkondiging van het beroemde edict van Nantes in !50S. Met het edict van Nantes aluit het boek van prof. Viénot. Dit is ook de afsluiting van de eerste eeuw van het Fransche Protestantisme. Het is eigenlijk ook het hoogtepunt. Wat volgt, is een periode van teruggang en vervolging. Beide staan natuurlijk in zeer nauw verband met elkander. Het ligt voor de hand, dat de beruchte vervolging in de zeventiende eeuw het Protestantisme in Frankriik zeer heeft geschaad. Toch moet niet alleen daaraan de terug gang van de Protestanten en de betrekkelijk geringe invloed, die zij in de latere eeuwen in Frankrijk hebben gehad, worden toegeschreven. Wie de geschiedenis van het Fransche Protestantisme in de eerste helft cier zeventiende eeuw heeft gevolgd, dus nog vóór de vervolgingen van LodewijkXIV, neemt overal stil stand, zoo geeti achteruitgang waar. intusschen is deze periode van de geschiedenis van genoeg belang om er bijzondere aandacht aan te schenken. Misschien mogen wij van prof. Viénot, nu zijn boek over de zestiende eeuw is voltooid, een studie verwachten over de volgende penode. In zijn beschrijving van de geschiedenis van het Fransche Protestantisme staat prof. Viénot onmis kenbaar op het Protestanlsche standpunt. Dat is volkomen begrijpelijk en respectabel bovendien. Wat in de zestiende eeuw op godsdienstig gebied de menschen heeft aangegrepen, heeft ze sedert nooit meer losgelaten, en de kerkgeschiedenis heeft daarvan natuurlijk den sterken invloed ondergaan. Sedert de zestiende eeuw kunnen wij spreken van een Katholieke en een Protestan?che kerkgeschiedenis. Het spreekt intusschen van zelf, dat ook hier de partij geschiedenis nog geen partijdige historie behoeft te worden en gelukkig ook niet geworden is. Het boek van prof. Viénot is daar om het te bewijzen. Met groote onbevangenheid schildert hij den geestelijkgodsdienstigen toestand van Frankrijk in de zestiende eeuw. Al zijn zijn sympathieën niet verborgen, hij weet recht te doen waar het historisch onderzoek het vercischt. Ook hem is het ten slotte te doen om teverklaren en te beschrijven, niet om te oordee/en en vooral niet om te veroordeelen. Op deze wijze opgevat is de kerkgeschiedenis om dit eigenlijk zeer onjuiste woord hier te gebruiken voor de geschiedenis der beschaving van groote waarde. Het boek van prof. Viénot verdient de aandacht, ook in ons land. Er is geen land, waarmede Nederiand in de zestiende eeuw zooveel betrekkingen van allerlei aard heeft onderhouden, als Frankrijk. Wij wezen daar boven reeds op. Ook daarom kan uit dit boek over het Fransche Protestantisme der zestiende eeuw zeer veel profijt worden getrokken ten bate van. oir/e geschiedenis. Het i? waarlijk niet toevallig, dat in dit werk de portretten voorkomen van Alva en van Oranje.