Historisch Archief 1877-1940
DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
No. 2579
l
DRAMATISCHE KRONIEK
DOOR TOP NAEFF
Kofterdamsch-HofsfadlooneeL Waf is de
waarheid? door Luigi Pirandello
HET is verwonderlijk, dat een zooveel zwakker
, , en onduidelijker werk als Zes personages op
zoek naar een schrijver", eer tot de publieke
belangstelling vermocht door te dringen dan dit
krachtig, en in wezen glashelder Wat is de
waarheid", Pirandello's eersteling, dien men meteen
voor zijn meestergreep mag houden. De factoren,
welke tot het mode-succes van dezen modernen
schrijver hebben geleid, zullen wel voornamelijk in
den boeienden theatralen vorm gezocht moeten
worden-; ik, voor mij, geloof tenminste niet, dat er
vooralsnog veel innerlijke motieven aan te pas zijn
gekoimn, al voelt de menigte hier misschien instinctief
toch iets van superioriteit. Meer kan men ook eigenlijk
niet verwachten. Want deze voorganger van een, ik zeg
niet nieuw,; maar in elk geval ander tijdperk, staat
met zijn rug naar alles wat het publiek in onzen tijd,
met zijn communistische tendenzen, religieuse en me
tafysische bevredigingen, bezig houdt; met zijn rug
ook naar de emancipatie, die de groote geesten, welke
dit tijdperk inluidden, voor de geheele maatschappij
bedongen hebben, naar gansch het naar buiten
gekeerd leven, dat op het oogenblik zijn excessen
uitviert en de intiemste gevoelens te grabbelen gooit.
Hij sluit aan bij Goethe en de ouderwetsche"
schrijvers, die de souvereiniteit van de persoon
lijkheid voorop stelden, en verwijst in deze richting,
via i den bewusten geest, naar het allerheiligste: het
eenzaam menschenhart. Het zal nog wel een poosje
duren eer de menigte, moegedanst, ook voor dezen
inkeer weer te vinden is, «n tot dien tijd blijft de aris
tocraat Pirandello, innerlijk, voor hen, die van nature
voelen gelijk hij; en dat is de kleine minderheid.
Wat niet wegneemt, dat er ook voor de massa in
dit kleurrijk en hartstochtelijk bewogen toonéel,
dat aan de tastbare wereld geen geringer relief geeft
dan 'aan de wereld der verbeelding, op een ander
plan dan, nog heel wat te genieten valt. Een stuk van
Pirandello kan nauwelijks vallen", vertooningen,
?die'-^iaar den geest op niemendal geleken, hebben
bewezen hoe bijna onverwoestelijk zijn werk is.
Als een edel kristal flonkert bij dezen schrijver de
wereld van den innigsten droom in den chaos van
het feiten-leven. Samen vormen zij, in hun betrek
kelijke realiteit, de maatschappij; en de kunst is nu
maar de bewuste wereld van de onbewuste zooveel
mogelijk gescheiden te houden. Waar zij botsen,
waar de naakte, ziel in het folterrad van den
gezelligen omgang de samenleving geraakt, kan het
verschrikkelijk zijn. Hoe verschrikkelijk, vertelt
ons Wat is de waarheid?" een parabel, een spiegel
onzer moraal.
Drie menschen, man, vrouw en schoonmoeder,
van wie de man een ambtenaarsbetrekking bekleedt,
komen wonen in een provinciestad, waar niemand
iets van hen af-weet." Dit, en de omstandigheid,
dat zij zich vreemd" gedragen, is voldoende om de
stedelijke belangstelling te prikkelen.
Men meent te weten, dat de heer Ponza zijn jonge
vrouw in huis verborgen, zelfs opgesloten houdt,
en dat deze zonderlinge handelwijze verband houdt
met zijn schoonmoeder, mevrouw Frola, welke haar
dochter slechts op een afstand zij wacht dan op
de binnenplaats tot haar dochter op het balcon
verschijnt zou mogen ontmoeten. Een ieder houdt
zijn speciale fantasie omtrent het geval voor de
ware", en al deze ijdele fantomen beginnen in het
Stadje hun rol te spelen; ten koste der ongelukkige
vreemdelingen, om wier verborgen existentie zich als
het ware n groote valstrik spant. Het salon der
familie Agazzi, deftige burgers, de heer Agazzi ver
vult bij de Préfecture het ambt van advocaat-gene
raal, wordt het honk voor de algemeene nieuwsgie
righeid, het brandpunt der hartelooze meewarigheid"
en een modderpoel van valsche aanwrijvingen.
Onopzettelijk en onbewust; Pirandello zegt: te
goeder trouw. Want deze geestelijke middenstand, die
een oppervlakkig, provinciaalsch-mondain leventje
leidt, deze brave lieden, die nooit een diep geluk of
een diepe smart zoodanig aan den lijve verwerkten,
dat ze er waarlijk mensch" door werden, staan
vreemd, onbedreven en vijandig tegenover het
".geheim" in anderen. Een vaag besef, dat er toch
iets zijn moet, waarvan zij, met al hun eigendunk, geen
begrip hebben, ontketent de harstochten: daarvan
iets te vernemen. Meent niet ieder recht te hebben
op het vertrouwen" zijner bekenden? Een recht,
nog door de positie" vaak versterkt. Oecontrarieerd,
stijgen deze ordinaire driften tot de blinde wreedheid
van het gepeupel, in den strijd om de overmacht.
Aan die aanvankelijk poes-vriendelijke dames en
heeren valt eerst de oude mevrouw Frola ten prooi,
de oudste draagster van het familie-geheim. Na haar
de heer Ponza. In hun benauwdheid disschen zij
beurtelings andere verhalen van hun omstandigheden
op, om maar iets plausibel te maken zonder hun
waarheid te verraden, die zij tot eiken prijs bewaren
moeten, wil de smart, die hun verleden verduistert,
dragelijk blijven en niet opnieuw ingrijpen in het
besloten bestaan, dat zij zich, hoe dan ook, in onder
linge liefde en eensgezindheid op de puinhoopen
hebben opgebouwd. Op dit beproefd en verinnigd
gevoelsleven, dat het zoogezegd reëele leven over
vleugeld heeft, legt Pirandello ontroerend den nadruk,
deze drie zwaar-beproefde menschen hebben maar
n gedachte: elkander nu verder zooveel mogelijk
leed te besparen. De samenleving levert hen over....
Hoe langer hoe dieper werken de gemartelde oude
vrouw, de zenuwzwakke man, die zich als ambte
naar" op moet houden, er zich in. Opzettelijk, of
onopzettelijk, spreken zij elkaar tegen, wekken beiden
den schijn niet normaal" te zijn. En om hen groeit
inmiddels de haag, het cordon, van nieuwsgierigen
aan; de menigte, gewelddadig als een natuurkracht,
des te verraderlijker onder het vernis der burgerlijke
beschaving.
Het is een ontstellend schouwspel, dat Pirandello,
.louter door.de milieu-schildering, voor ons oproept.
Te pijnlijker, omdat we in dit scherp belicht en
vergroot beeld eener natuurlijke vijandelijkheid, in
dit huiselijk kader, ontdaan van alle romantiek, on
verbiddelijk onszelf herkennen, in onzen ijver voor
de samenleving, waarvan ieder begoocheld en
omstrikt door verbeeldingen" ook omtrent zich
zelf zich het middelpunt waant, en niet weet wat
hij den ander aandoet".
Tegen den achtergrond van al dit aardsche"
komen de geplaagde vreemdelingen in een onaardsch
licht, op een verhoogd plan. Wij zien den e:.kelen
mensch als martelaar van de maatschappij, de zwij
gende ziel in haar verhevenheia. Wij erkennen het
geheim dfer persoonlijkheid als onaantastbaar
Al hooger stuwen de drie bedrijven, waarvan elk
de twee werelden toont in een gevorderden staat,
van kliekgeest, en van eenzaamheid, naar deze
majestueuse erkenning.
Op last der superieuren", die zich wijsmaken
uit deernis met de familie Ponza te handelen en
daarbij geen dreigement ontzien, bezwijkt ten slotte
de ambtenaar Ponza en voldoet aan den aandrang:
zijn vrouw, die de oplossing van het geheim in zich
bewaart, ter confrontatie te gaan halen.
In de gedaante dezer jonge vrouw, die gelijk de
geblinddoekte Themis, haar rouwsluier niet opslaat,
treedt eindelijk ,,het hooger bewustzijn" de ver
gadering binnen, en doet het tumult verstommen.
In de weinige, redelijke woorden, die zij, uit de regionen
der ziel, spreekt, ligt de oplossing van het geheim,
de oplossing van het leven. Het medelijden", door
de oude vrouw afgesmeekt, door den man met al
zijn zenuwen bevochten, eischt zij als een recht.
Als menschenrecht. Het waarachtig medelijden, dat
de wonden, waarvoor geen anderen balsem te vinden
is, eerbiedigt en ontziet. Het hoogste instinct: het
gevoels-begrip.
Een slot, zoo eenvoudig en verzoenend, als er,
geloof ik, weinig geschreven zijn. Een slot, dat, al
zijn we omtrent ,,de" waarheid, en het zonder
ling huishouden Ponza nog niets wijzer dan de nieuws
gierige Agazzi's, ons boven alle betrekkelijke
waaihedsn bevredigen kan.
Wij hebben het Rotterdamsch-Hofstad-toonecl
erkentelijk te zijn, dat het voor dit machtig werk,
dat de meesterhand vraagt, den regisseur aanzocht,
die de meester blijft in het vak. Dr. Royaards, die
bovendien de aristocratie van den geest en het hoogste
recht der peisoonlijkheidookindezenivelleerende tij
den,nooit verloochend heeft,enin de gevoelswereld van
Pirandello dus vindt wat zijn hart bevredigen kan.
Daaraan danken we het dat Wat is de waar
heid?"?dat dooreen regisseur van anderen rang met
succes tot een gewoon blijspel met melo-dramatische
effecten verhaspeld zou kunnen worden, in de
Nederlandsche vertalingen vertolking een diep-ernstigen
indruk heeft gemaakt, als het ware een nieuwe wereld
van tragiek voor ons geopend heeft.
Pirandello's werk kan almede modern" worden
genoemd omdat het, in tegenstelling tot de stem
mingskunst", een klaren stijl vereischt, die de con
touren scherp trekt, en de twee werelden, welke zich
in elkander spiegelen, fel tegenover elkaar plaatst.
In dien stijl is het stuk gespeeld, en afgestemd
op een evenwichtig plan.
Ook in zichzelf houdt deze schrijver de werelden, de
strijdige sentimenten, streng gescheiden; zijn gevoel
vervloeit nergens tot sentimentaliteit, omdat hij
het onvolmaakte" als natuurlijk heeft
aanvaardhij verdoezelt niets, en zijn spot (sinds Molière ging,
de satyre zelden zoo gul over de planken) kwetst niet,.
omdat hij, te berustend om den zedemeester uitte han
gen, niets beters weet te doen dan zijn schouders op te
halen, en er maar eens om te lachen.
In de centrale figuur van Laudisi, den man die
eraan ontgroeid is, leeft zijn kerngezonde geest zichi
uit. Zijn geest en zijn, gevoel. In Laudisi door
Royaards zelf, in den stijl der haute comédie,
brillant gespaeld, vinden we den raisonneur" van
vroeger, doch in een nieuwe, tot het hart sprekende
gedaante. De muren der eenzaamheid staan om hem,
en niettemin ziet hij nog kans om schijnbaar
een gezellig mensch te zijn, net als de anderen".
Een isolement, in dit milieu, gelijk aan een
oase".Hoe vulde dit stille spel den achtergrond, belichtte
met een oogopslag de beide werelden, hield ze in
balans Uit de wijze waarop deze
studentikooze wijsgeer zich telkens uit den familiekring terug
trok, om zich met een boekje in een hoekje te bergen..
voelden wij de bevrijding, die bereikbaar is
trotsalle omstandigheden: de vrijheid der zich bewuste
ziel; voelden we tevens den eerbied voor het geheim"'
dat achter al dit dwaze leven verborgen ligt.
De drie voorgrond-figuren hebben hun missie"'
gelukkig volbracht. Het opkomen der oude mevrouw
Frola (mevrouw Chrispijn-Muldet), met haar roerende
bange handjes, hield al de tragiek in van de teedere
ziel in doodsnood, en zij wist tot hst einde de waar
digheid van den beschaafden geest te doen uitschijnen..
Qimberg, als de heer Ponza een overkropte figuur
was het ontstellend aan te zien, hoe de onderge
schikte" in de maatschappij het te kwaad heeft, als.
hij zijn menschelijke ziel Wil vrijvechten daar, waar zij,
om den broode gebonden ligt. Misschien zat er iets.
te veel van den anarchist in dit spel, dat echter mede
door het onheilspellende sterk boeide.
Fie Carelsen, de jonge mevrouw Ponza, heeft maar
n kort toonéel, doch het is van het hoogste
belangZij kan de woorden misschien nog iets minder opzet
telijk plechtig, iets eenvoudiger zeggen ze komen
uit haar natuur" maar zooals zij het deed,
washet toch nobel.
Mevrouw Schwab, Lily Bouwmeester, Reule.,
van Gasteren, vormden met mevrouw Haus en haar
vriendinnen-sleep, de wereld van den dag, het collec
tieve leven. Schwab, de Prefect, met
Dommelshuijzen, de Commissaris van politie: het gezag;.
zij vertegenwoordigen allen een bepaalde categorie
van notabelen, die men volstrekt niet uitsluitend in
de provincie aantreft. Deze wereld zou ongetwijfeld..
ook door de ongelimiteerde figuratie, nog machtiger
kunnen een helsch visioen maar dan zouden
ook de drie legendarische figuren grootscher moeten
uitkomen en ik weet niet of ik de afmetingen zóó
visionnair vergroot Pirandello is een dichter van
de aarde zou wenschen. De opvoering, zoo over
zichtelijk en inzichtelijk als ze is, hseft dien
dichtergeest voor mij dicht benaderd, en ons op aan
grijpende wijze weer eens bijgebracht, wat wij in den
schouwburg zoeken: verdiep!; g onzer levenswaar
den, in den kunstvorm, die daaruit als nieuw"'
ontstaat.
GOEDKOOPE
EUBELS
MOETEN JUIST SOLIDE ZIJN.
WIJ MAKEN NU OM. EEN
HUISKAMER BESTAANDE UIT
TAFEL, 4 STOELEN, 2 ARM. f OIO
STOELEN EN BUFFET . . . . ? &'**
ZITKAMER BEST. U<T TAFELTJE,
3 ARMSTOËLEN, 2 STOELEN, f 1QO
THEEKAST EN BOEKFNKASTJE ? la«*
SLAAPK AM
CRBEST.UITSPIEQELKAST.LITS JUMEAUX,2NACHT- f OOf
KASTJES, 2 STOELEN EN TAFEL ? vOI
TOILETTAFEL f 57
ALLES GEMAAKTVAN MOOI
EIKENHOUT
EN ONTWORPEN DOOR
CORN. T.SLUYS
DEN HAAG - NOORDEINDE 162A
PEEK <ULOPPENBURG
Voornaamste Kleedinqinrichtin
op elk gebied