* 'No; 2583 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND BOEKBESPREKING * DOOR PROF. DR. H. BRUGMAN. H. A. ENNO VAN GELDER. DeXIXeeeuw. Leerboek der algemgene en vaderlandsche geschiedenis van 1789 tot heden voor de hoogste klassen van de hoogere burger;.- school met 5 j. c. en het gymnasium. Groningen, P. Noordhof f. Wij zijn niet gewoon leerboeken aan te kondigen. "Wanneer wij het een enkele maal doen, dan «moeten daarvoor bijzondere redenen bestaan. Die ((bijzondere redenen zijn inderdaad aanwezig, nu het fhet leerboek geldt voor de geschiedenis der negen tiende eeuw, dat dr. Enho van Gelder onlangs heeft ^uitgegeven. Het is bestemd voor de hoogste klassen ?van gymnasia en hoogere burgerscholen, maar het kan izönder twijfel ook goede diensten bewijzen aan de ?velen, die van de geschiedenis der vorige eeuw op de f hoogte willen komen zonder daarvan diepe en uitgebreide studie te maken. Want het boek van dr. van «Gelder is goed en duidelijk en hier en daar ook op?wekkend geschreven; het heeft weinig van de ariditeit, *die zoovele leer- en handboeken onderscheidt of liever i kenmerk t. Dat komt, omdat de lezer niet wordt overt stelpt met feiten, maar gedwongen wordt zich te be,palen tot de hoofdzaken. Dat komt ook nog door iets anders. Dr. Enno van '?Gelder heeft terecht begrepen, dat de vaderlandsche ^geschiedenis niet moet worden gescheiden van de .algemeene historie. In oudere perioden spreekt dat i-eigenlijk van zelf: hoe zou men ooit de geschiedenis ;van Philips van Bourgondië, van Karel V, van Willem ?van Oranje, van Johan de Witt, van den Koning^Stadhouder en zelfs van den Patriottentijd kunnen ^behandelen buiten de algemeene geschiedenis om? In «de negentiende eeuw is het contact minder veelvuldig tgeweest tusschen Nederland en de omliggende wereld; rzelfs krijgt men wel eens den indruk, dat het NederUandsche leven in die dagen meer naar binnen gewend ?dan naar buiten gekeerd was. Maar dan vergete men miet, dat van de vele stroomingen, stoffelijk en geesteHijk, die ons volk in de vorige eeuw hebben bewogen, ?nauwelijks een enkele haar oorsprong vond in Nederand zelf: alleen van het Calvinisme, dat in de politiek ? de Christelijk-historische of anti-revolutionaire rich'ting werd, kan men in de negentiende eeuw wel een ?op eigen grond gekweekte plant noemen. Maar voor het overige ondergaat Nederland zeer sterk den in*vloed van het buitenland; het behoudt veel vreemde ?waar, voorziet het van zijn eigen stempel en voert het «ook niet meer uit. Zoo is ook de opvatting van dr. Enno van Gelder. 'Zoo ook kan hij eenheid brengen in de veelheid van Handen, volken, verschijnselen. Vooral daarin wijkt hij van de gewone opvatting af, dat bij hem het algemeene !het bijzondere voorafgaat en dat bijzondere als het 'ware voortbrengt. Dr. Enno van Gelder ziet die algeimeene factoren van- ontwikkeling in de geestelijke «krachten der Europeesche menschheid. Terecht gaan shler de geestelijke stroomingen boven de andere, <üe de menschheid vormen. Want hoe belangrijk de ^stoffelijke verhoudingen ook mogen zijn ? dr. Enno ;van Gelder laat nergens na daarop te wijzen ten ?islotte is elke strijd een strijd der geesten, is elke her"vprming een geestelijke hervorming en is iedere voortuitgang een stap naar geestelijke verruiming en be vrijding. Wie zoo de geschiedenis der negentiende «eeuw ziet, kan ook berusten in de drukkende over'imacht der techniek, die ook weer een der eigenaar digste kenmerken van den modernen tijd is. Het leerboek van dr. Enno van Gelder is dus een <recommandabel boek en in menig opzicht ook een ^aantrekkelijk boek. Er valt bovendien veel uit te Meeren ook voor hen, die de hoogste klassen van gymnasium of hoogere burgerschool reeds lang achter den rug hebben. t i Oud Amsterdam in het laatst van de igde eeuw. Naar penteekeningen van L. W. R. WENCKEBACH, met een inleiding van J. F. L. DE BALBIAN VERSTER, : Amsterdam, J. H. de Bussy, 1926. Men zal zich herinneren, dat ongeveer twintig 3 aren geleden de begaafde schilder en teekenaar "Wenckebach geregeld in het reeds lang bezweken .Zondagsblad van het ook al verdwenen Nieuws van ?-den Dag teekeningen gaf van Amsterdamsche stadsjgezichten. Hij gaf Amsterdam, zooals het omstreeks 1900 nog bestond, maar hij zocht en vond de schoon heid der stad uit den aard der zaak zoo goed als uitsluitend in de oude stad. Daar eigenlijk alleen vond Wenckebach de stille schoonheid van zoo menige stadswijk; hier waren de grachten en grachtjes, VANNELLE'STABAK KWAÜITEIT ALOM VERKRIJGBAAR DE DUITSCHE VREDESENCEL Teekening voor ,,de Groene Amsterdammer" door L. J. Jordaan DE CONTROLE-COMMISSIE: .,ALLES GOED EN WEL, MAAR DIE STAART DAN!'' de bochten en stegen, de markten en pleinen, de bruggen en sloppen, die het oude Amsterdam zoo ongewoon aantrekkelijk maken. Wenckebach teekende naar de natuur; hij gaf wat hij vond; oude prenten raadpleegde hij zelden, het was wel waarlijk het oude Amsterdam, zooals het omstreeks het einde der negentiende eeuw nog bestond, dat hij afbeeldde en zoo voor goed vastlegde. Met dezen arbeid is Wenckebach begonnen in het voorjaar van 1898. Geregeld om de veertien dagen kon de lezer van het Zondagsblad genieten van die scherpe en toch ook weer zoo soepele teekeningen, die tegelijk zeer minutieus waren geteekend en toch ook weer zoo goed en zoo fijn de atmosfeer en de mentaliteit van oud Amsterdam weergaven. De toe lichtingen waren van de hand van den fijnen kenner van oud Amsterdam, die J. F. Gebhard Jr. was. Die teekeningen trokken terecht zeer de aandacht. Het gewone gevolg bleef niet uit; men wenschte ze in een bundel vereenigd te zien. De directie van Het Nieuws van den Dag gaf aan dien wensen althans gedeeltelijk gehoor door de uitgave van den bundel Oud Amsterdam, waarin honderd stadsgezichten waren vereenigd. Het boekje werd in totaal in niet minder dan 20.000 exemplaren gedrukt en verspreid. Het is een zeer verheugend verschijnsel, dat zulk een groote oplage zoo grif en zoo snel van de hand ging. En het is sprekend, dat nog altijd de bundel Oud Amsterdam antiquarisch opgeld doet. Intusschen waren die honderd stadsgezichten lang niet alles wat Wenckebach had geteekend. In het Zondagsblad waren in het geheel 232 dergelijke tee keningen verschenen. Reeds meermalen was in engeren en ruimeren kring de wensch geuit, dat ook de overige stadsgezichten zouden worden herdrukt. Maar men weet.dat eerst het Zondagsblad en daarna Het Nieuws van den Dag zelf is verdwenen. Zoo scheen men wel alle hoop te moeten opgeven, totdat onlangs verluidde, dat de firma J. H. de Bussy de hand had kunnen leggen op de nog bestaande zincoclichés en zich tegelijk het auteursrecht had ver zekerd. Zoo is de nieuwe bundel Oud Amsterdam ontstaan, dien wij in veler handen wenschen. Die nieuwe bundel bevat tweehonderd platen, dus tweemaal zoo veel als die van 1907. Niet alle afbeel dingen, die in het Zondagsblad waren verschenen, konden worden opgenomen. Er waren cliché's ver dwenen, stellig voor een deel uitgeleend en niet weer teruggegeven, zooals dat wel eens gaat. In enkele gevallen konden nieuwe cliché's worden aangemaakt, omdat Wenckebach zijn oorspronkelijke teekening nog bezat. Zoo kon niet alles worden gegeven, maar een rijkdom van oud-Amsterdamsche stadsgezichten bezitten wij nu toch wel. De heer De Balbian Verster schreef bij dezen bundel een inleiding. Wij hadden wel meer gewenscht. Waarom zijn de oude bijschriften van Gebhard, des noods verbeterd en vermeerderd, niet opnieuw opge nomen? De meeste stadsgezichten zijn natuurlijk ge makkelijk te herkennen. Maar zelfs Amsterdammers, die hun stad goed kennen, zullen zich toch nog even moeten bedenken om te weten, waar het Vuile Wees pad en de Kromme Tuinstraat, de Rozengang en de Zeven Kattengang is te vinden. Waarom hier althans niet de bijschriften behouden? Maar ook zonder bijschriften blijft dit een aantrek kelijke bundel voor ieder, die onze oude stad liefheeft. Gelukkig zijn die er in onzen tijd van anders hopelooze nivelleering nog zeer velen. En daarom zal dit smakelijke boek wel weer als zijn voorganger spoedig zijn uitverkocht. HOOFIEN'S ROOMBOTER WORDT SPECIAAL BEREID