DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2585 ^?MARTIN ARROWSMITH' f y. "? 5*3» DOOR DR. JOH. G. SALOMONSON ARROWSMITH door Sinclair Lewis, vertaald door A. Querido. ' Ui tg. v. Holkema en Warendorf's i/. M., A'dam 'geloof niet, dat wij het recht f* hebben het euvel van den niet ge^wetehschappelijken, maar commer?tfe^tèn succes-arts, waarover wij den vorlgen keer eenige beschouwingen hebben gehouden, een typisch, Amerikaansch Verschijnsel te noemen.'Eerder zouden Wijf geneigd zijn Arrowsmith'sinnerlijken '?i^rifd, zijn argumenten en zijn bestrij- ? *aïrigswijze zoo te betitelen. '1' M? immers het hooge ideaal, dat hij slf voor oogen houdt en in anderen nlijkt wenscht te zien, niet wat (9 Want hoe menschelijk en wijs het moge zijn om hartstochtelijk en ert»d<Jelijk voor een uiterste pal te tf, ooft al blijkt 'dit niet te verwezenhet compromis vindt immers een zoo warm en bonafide verer het is naïef om niet in zekere jlte jiet bestaansrecht te erkennen van r onvolmaakte, van het andere uiterste en ' het is misschien wel Americh-naïef om het ideaal zóó hoog, oo onbereikbaar te stellen, dat het l' réken ernaar een groot deel van het |,B*e41sche gilde zou nopen om voortaan op de teenen door het leven te gaan. f-fHad Arrowsmith dit ingezien, dan waren F t»em veel ontgoochelingen bespaard ge+ Weven. Want zijn leven, waarvan wij slechts a 4en breeden aanhef medemaken, is een j.'aaneenschakeling van desillusies, die -"'Hem bereid worden door het opmerken van eigen en anderer onvolmaaktheden. '' Men meene niet, dat Arrowsmith in tfc opzicht een volmaakt mensch tracht /te zijn. Een uiterst eenzijdige ontwikke ling, een egocentrisch, onevenwichtig ' karakter, een bijna kinderlijk egoïsme, > een uitgesproken neiging tot drank' misbruik, een gevoelsleven, dat niet ? veel meer dan rudimentair is gebleven, baren hem niet de minste zorg. Machtig is in hem slechts de drang om in wetenschappelijk opzicht het volmaakte te bereiken, op een terrein, dat naar vele zijden grenst aan het Onbekende, het onontgonnene, en dat - -hem verder en verder weg lokt van de > gebaande wegen. ' Zóó machtig is deze drang, dat hij, er aan toegevende, grof, harteloos en onmaatschappelijk en dikwijls wreed 4' moet zijn, maar niettemin slechts den " geluk kent. In zijn strijd is de tragiek van'den r eerlijken, zeldzaam begaafden, maar juist nog niet genialen mensch, in wiens moeizaam, volhardend, dikwijls bovenv menschelijk streven slechts af en toe de , goddelijke vonk het vuur doet oplaaien, om hem, bij dit licht, te doen zien, dat het doel wel bijna, maar nog niet geheel bereikt is. Lewis heeft den levensgang van zulk een eenzame, wiens dolen door zijn jeugd dubbel aangrijpend is, meesterlijk geschetst. Zoo treffen wij hem eerst aan, als hulpje van den nietswaardigen, ingedutten en drankzuchtigen dorpsdokter, die echter voor den 15-jarigen zoon van den eigenaar van de New York Clothing Bazar, nog iets van de lokkende geheim zinnigheid behouden heeft van den ^ natuuronderzoeker, in wiens vervuilde, muffige vertrekken, tusschen hengel roeden, roestige instrumenten en nooit opgeruimde toevalligheden van vele tientallen van jaren, nog iets van het aroma is blijven hangen van verlangens en nooit vervulde idealen van weleer. Daarna zien we hem zijn ouders zijn intusschen overleden en hebben hem juist genoeg nagelaten, om medi cijnen te studeeren als student aan de universiteit van Winnemac, in Mohalis, een klein stadje in het Westen. De beschrijving van het studentenle ven aan deze Hoogeschool is verrassend van scherpe en geestige visie en behoort tot de beste gedeelten van dit boek. Arrowsmith, vlug van begrip, maar onevenwichtig en zonder leiding, begint reeds hier met zijn nog wat ongecoör dineerde uitvallen tegen conventie, kritiekloosheid en halfslachtigheid in wetenschappelijke zaken. Hij neemt niets aan zonder deugdelijk bewijs, schimpt en raast tegen de slappe spoedigovertuigden en is het ,,enfant terrible" der professoren. Zijn tergend doorvragen op een wat minder gefundeerd onder werp brengt zijn leermeesters soms tot vertwijfeling. In dezen tijd ontmoet hij Professor Max Gottlieb, den biochemicus, die van zoo grooten invloed op zijn verder leven zal zijn. Na tal van wederwaardigheden en tegenslagen, die den jongen, kalyerachtigen opstandige wel eenigszins rijpen tot man, vinden wij hem terug, getrouwd nu, als dorpsdokter in Wheatsylvania. Daar is hij midden in de praktijk, weg uit zijn geliefd laboratorium, maar steeds met een onbedwingbaar verlangen naar Max Gottlieb, wiens ruige, stugge, in zich zelf gekeerde persoonlijkheid voor hem het symbool blijft van oer kracht en genialiteit. Want de medische triomfen, die hij, als menschenredder", in de oogen van het publiek, in oogenblikken van snel en zaakkundig handelen, ondanks zich zelf, viert, kun nen hem ten hoogste voor enkele oogen blikken benevelen en doen vergeten, dat, in de eenzaamheid van zijn labo ratorium, Max .Gottlieb op hem wacht, tot het doen van de groote dingen, die met het dagelijksche leven slechts in verwijderd verband staan. Nu .vallen de eerste zware slagen. Zijn kennis wordt in twijfel getrokken, zijn onderzoekingen, in het met kunst en vliegwerk in elkaar getooverde laboratorium schamper aanvaard en de corrupte of concurrentiezieke middelmatigheden, die ons als zijn collegas uit den omtrek worden voorgehouden, win nen het van hem in populariteit. Boven dien moet Leora, zijn vrouw, voor goed afstand doen van haar hartewensch, eens moeder te zullen worden. Leora is, meer dan eenige andere figuur in dit boek, tot een realiteit ge worden, van zeldzame bekoring en ont roerende menschelijkheid. Zij begrijpt Martin bij intuïtie, zij heeft iets van zijn bohémien-natuur, van zijn ongekunstelde levensopvat tingen en van zijn onbedwingbaren drang naar vrijheid. Maar zij heeft ook, wat hij mist: de gave om zich zelf voor een evenmensch, niet voor een zaak, weg te cijferen en veel gezond verstand. De volgende episode speelt in de stad Nautilus, waar Martin assistent is ge worden van Dr. Pickerbaugh, Directeur van de afdeeling Volksgezondheid aldaar. Lewis ontleedt dezen,,man der weten schap" voor ons op geraffineerd-wreede, doch uiterst humoristische wijze en men accepteert zijn charge gaarne, om dat de misschien wat aangedikte figuur toch waarschijnlijk in Amerika wel een verschijnsel van dezen tijd is. Pickerbaugh is een man van leuzen; van een Poets-U w-Tanden en Weg-MetDen-Alcohol-Week; van lezingen over' eugenetiek, het koken van melk en kerk bezoek; van joviale raadgevingen, in intieme zaken, op muren en zuilen, bedillerige kernwoorden en onnoozele versjes met leerrijke strekking. Kortom een holle man,met een dartelen drang tot daden en een zeldzame hoe veelheid levensvreugde. Zijn actït dochters zij vormen het Dubbele Gezondheids-Kwartet en wer den op eugenetische grondslagen geteeld en getogen dragen de namen van evenzooveel bloemen en treden mede op in het belang van de volksgezondheid, door het propageeren van nijvere blij moedigheid, lichaamsoefening met be zieling, geestelijke reinheid en aanver wante zaken van algemeen belang. Een van haar veroorzaakt overigens Leora's eerste deceptie inzake de on wrikbaarheid van Martin's huwelijks trouw. Na een mislukten sprong in het society-leven van Nautilus en een even zeer mislukt, kortstondig bestaan als plaatsvervanger van Pickerbaugh ziet Martin zich gedwongen opnieuw, elders, zijn heil te gaan zoeken. Zijn bruusk en nukkig gedrag maken hem onbemind en de tact ontbreekt hem om zijn ongetwijfeld rationeele verlangens van ambtenaar van de openbare ge zondheid door te voeren. Het stadje wordt kopschuw voor zijn tyrannieke wendingen en een politieke manoeuvre onttroont den dictator. Gretig aanvaardt hij den post van patholoog-anatoom aan de Rouncefieldkliniek te Chicago. Zijn studiegenoot, Angus Duer, die er chirurg is, heeft geen moeite om een aanstelling voor hem te verkrijgen. Ditmaal zijn het de beroemde chi rurgen en de generaals der medicijnen, de mannen met limousines en maat schappelijke posities en met den bedachtzamen glimlach vooral, die het hem aandoen. Hun gereserveerdheid en voorzichtige, gesoigneerde gewichtigheid eenerzij ds, hun onverstoorbare beslistheid, die geen twijfel kent, anderzijds, imponeeren en ' prikkelen hem, zooals de zelfde eigen schappen, in wording, hem destijds reeds bij Angus Duer, den eenigen studie genoot, dien hij vreesde, tot vertwijfeling brachten. Het geordende en uiterst zakelijke bestaan van deze mannen der benepen geneuchten", zooals hij ze noemt, met hun neerbuigende en niettemin koele hartelijkheid, hun haastige zakenslimheid en gecamouffleerde reclamezucht, maken hem het leven, temidden van hen, al spoedig tot een onmogelijkheid. Een publicatie van zijn hand, door Gottlieb gelezen en bewonderd, opent hem de deuren van het Mc Gurk Institute in New York. Gottlieb is er zelf, eveneens na eenige omzwervingen, te land gekomen en verlangt naar zijn leerling. Hier nu meent Martin eindelijk het ideaal ge vonden te hebben. Maar niettemin wér desillusies. Er bestaat onderlinge afgunst en bij velen de neiging om op oude verdiensten te blijven teren, zonder er nieuwe aan toe te voegen. Er blijkt bij het meerendeel de geheime wensch te bestaan naar macht en overwicht. Zelfs Gottlieb, die niet meer de oude is, blijkt kwalijk op het voetstuk te passen, dat Martin hem gebouwd had. Er wordt gewerkt, maar er is dwang tot publiceeren, rijp of onrijp, om anderen vóór te zijn en het publiek, steeds weer het publiek, te toonen, dat het Mc Gurk Institute op de bres staat, waar het noodig is. Martin heeft intusschen een middel gevonden, dat naar alle waarschijnlijk heid pest kan voorkomen en misschien ook genezen. Schooner gelegenheid om te demonstreeren hoe actief en barm hartig het Mc Gurk Institute is, laat zich moeilijk denken. Op het eiland St. Hubertus is deze gevreesde ziekte namelijk uitgebroken en het uitzenden van een expeditie wordt onverwijld voorbereid. Martin zal met zijn vriend, den vlotten, helderen commis-voyageur in gezondheid", Sondelius, epidemioloog bij uitnemendheid, de leiding nemen. Nu wordt hem dus de gelegenheid geboden, geheel naar eigen inzicht een groot experimenteel onderzoek te doen. En met dit plan wordt het dilemma geboren: de helft van een bepaalde groep van de bevolking mag slechts het middel ontvangen. Zou het middel waarlijk de infectie kunnen voorkomen of minder virulent maken en hieraan wordt niet ernstig getwijfeld dan is niet temin onherroepelijk de tweede helft, de controlegroep gedoemd aan pest te gronde te gaan. Maar dan zal ook on omstootelijk vast komen te staan welke waarde men aan dit middel mag toe kennen. Dit, in zijn soort monsterachtigwreede programma stelt Martin als conditie voor zijn medewerking. Vol goeden moed trekken Sondelius, Martin en Leora er op uit. Ook Leora, want men kan haar niet bewegen weg te blijven uit dit gevaarlijke avontuur. Met groot talent wordt de lugubere, beklemmende atmosfeer gegeven van het verpeste eiland, waar de ziekte, onmerkbaar eerst, zich gestadig en sluipend heeft uitgebreid en waar liet leven nu tot een hel geworden is. De verhaler Lewis stijgt hier tot ongekende hoogte. Maar.... Sondelius sterft aan pest, Leora sterft aan pest door een nood lottig toeval, zonder het middel gebruikt te hebben en hiermede is Martin's. kracht gebroken. Het met ijzeren hand doorgevoerde schema, wordt verlaten; Arrowsmith vervalt in zijn oude kwaal,. den drank en deelt met kwistige hand,. aan ieder die het vraagt, zijn middel uit. De epidemie wordt bezworen en voor het oog van de wereld, zelfs voor zijn collegas van het Mc Gurk Institute is Martin Arrowsmith de groote man, wiens geniale onderzoekingen hem tot redder der menschheid maakten. Maar in zijn binnenste knaagt de spijt om de verloren kans en de wroe ging.... Want, terwijl Leora te sterven ligt is: Martin, onbewust van haar vreeselijk lot, elders, op het punt geweest haar ontrouw te worden. Terug in New York vindt hij Gottlieb in seniele verdwazing: zijn laatste steun is hem hiermede ontnomen. Strijdensmoe en alleen, trouwt hij de vrouw wier maatschappelijke positie en rijkdom hem dwingen opnieuw zijn leven geheel anders in te richten. En wanneer hij tenslotte ook uit deze impasse geraakt is, moe van zijn luxe, zijn auto, zijn reizen en socfele ver plichtingen, zelfs moe van zijn kind en zijn vrouw, die hem samen niet kunnen geven wat Leora voor hem geweest is, weet hij, dat slechts de eenzaamheid en de tijd de verlossing kunnen brengen uit zijn nood. Hij trekt zich rücksichtslos",,. als de ware kunstenaar, met een vriend en zijn werk, in een eenzame hut in het bosch terug, in de hoop verder onge stoord zich zelf te kunnen zijn. Wanneer deze roman, met zijn wel wat primitief, filmachtig einde, een tendenzroman moet voorstellen, dan vrees ik, dat velen de strekking niet zullen vatten. De psychologie van dezen eenling is te aanvaarden en het ontledend ver mogen van den schrijver dwingt be wondering af. Maar, wij zeiden het reeds, deze Martin Arrowsmith is naïef, zonder diepere cultuur en bijna-geniaal, een gevaarlijke combinatie dus en een voorbeeld voor niemand. Als uiterste naar ne richting heeft Martin's streven zeker een schoone en groote beteekenis, zoo goed als het andere uiterste er misschien moet zijn om het veilige evenwicht niet te ver storen. Want een medische wereld van Martin Arrowsmithen ware een cala miteit ! Het is mogelijk, dat ieder volk den medicus heeft, die het toekomt en dat een kleine verschuiving in de richting van Arrowsmith, het Amerikaansche volk in het algemeen en den Amerikaanschen artsen in het bijzonder ten goede zou komen. Maar ik ben niet bevoegd dit te beoordeelen. Slechts kan ik verklaren, dat, in de ons meer ver trouwde regionen, vele slagen van Martin Arrowsmith slagen in de lucht zouden zijn. Nog moge hier een woord van lof voor de vertaling volgen. Het nu eens hortende en stootende, dan weer vloei ende en elegische in den stijl van Lewis,. is met groote vaardigheid, in een voor treffelijke Nederlandsche vertaling over gebracht, zonder dat iets van de ,,local colour" verloren is gegaan. Vertaler'^ bijzondere bekendheid met de plaatse lijke toestanden heeft bovendien ten ge volge, dat, bij de minder begrijpelijke gedeelten, een verklarende noot voor den lezer niet behoefde te ontbreken. Wie in medische problemen belang stelt en iets van het leven van den Amerikaanschen arts wil begrijpen, neme dit boek ter hand. Hij zal er geen spijt van hebben. CADILLAC De schitterende constructie en afwer king der nieuwe CADILLAC V 65 bewijzen, dat Cadillac haar leidende positie op zeldzame wijze weet te handhaven. K. LANDEWEER - UTRECHT.