ORöBfiE':A*IS3'ERFAlVÈMeR;.W.BBKBliAD! VOOR NEDERLAND 4*?. TABA SIGAREN -T ** ZIJN TOCH DE BESTE ~* ~* DRAMATISCHE KRONIEK. DOOR TOP NAEFF Vereenigd Tooneel' Genesius, door Henri Ghéon OK Henri Ghéon is een van die tooneelhervormers, welke van de groote dramatische auiteurs de vormen afkijken, en er dan met vinding rijkheid en vlijt een inhoud" in passen, een van die zwakke, naar tendenzen zoekende schrijvers, die mét alle geweld drama's van universeele strekking ?en beteekenis willen schrijven. Al of niet gemoder niseerde legenden genieten daarbij de voorkeur, en wfe van deze soort stukken iets navertellen wil, geTaakt slechts verward in de intenties, het kernlidht, dat bij de werkelijk groote schrijvers een onmid dellijk uitgangspunt biedt en de stof verklaart, ont breekt. Voor het repertoire van den dag, dat niet vdn meesterwerken alleen leeft, zouden ze de verdifensten kunnen bezitten als noviteiten in elk geval tot en met de première de aandacht voor het tooneel ?wakker te houden, stond daar niet tegenover, dat 26 zich met hun uiterlijke pretenties tusschen het publiek en de_productie der machtige dramaturgen stellen, en feitelijk de oorzaak zijn, dat de menschen, die zich door de allure" laten begoochelen, en zich daarbij verbeelden alles prachtig en verheven te móeten vinden wat hun als zoodanig wordt voor gezet, hoe langer hoe minder begeeren te naderen tot "wat diepere onderscheiding vereischt. Men verveelt zich in den schouwburg liever dood dan te verraden, dat men van zoo'n quasi verheven exposéeen vagen ?en verwarden indruk kreeg en er geen oogenblik door ?werd ontroerd, en klapt aan het slot met energie "vóór de bevriende spelers, de decors en de bloemenmanden. Zoo gaat het hier, en zoo gaat het elders, ?een gedrang van pseudo-meesterwerken, en alles over ?én kam; waaronder misschien het jonge eerlijke talent neem bijv. Achard, om bij de Franschen ie blijven, die van nature hoog boven deze stukkeniabriquage uitrijst, doch bij het groote publiek ' nauwelijks meer gekend wordt te lijden heeft. Tooneelspelers, die zich afmatten om hun ondrama tische rollen zoo dramatisch mogelijk te spelen, en «en geduldig publiek, dat zich knollen voor citroenen laat verkoopen in afwachting van de nieuwe tooneelkunst". Henri Ghéon reikt naar de successen van Claudel, van Shaw, en nu Pirandello op het moment troef is, verwondert het niet ook dien grooten naam in het programma-bijschrift vermeld te vinden; dit is nauwelijks mér te vermijden wanneer men zich een beetje wil doen respecteeren; was het tooneel niet van oudsher de wereld van den schijn?" Het be zwaar van alle navolging is, en dat zien we ook hier, dat men, plus royaliste que Ie roi, bepaalde accenten ie veel aanzet. De navolgers van Hauptmann en Heijermans zochten alles jn het milieu en het dialect, de Claudel nabloeiers in de genade" enderhetoriek, de persiflanten a la maniere de Shaw in de ontluisterde majesteit en de brutaliteit, en allen be wezen en bewijzen hetzelfde: dat, wat bij de grooten uit het kunstenaarstemperament juist op het rijpe «ogenblik geboren wordt, en in het bepaalde com plex van het kunstwerk past, er althans niet in stoort, bij de kleinen uit de innerlijke leegte hinderlijk naar voren springt. De aftandsche Caesar", dien we bij Shaw verdragen, omdat de weemoed van al wat menschelijk en vergankelijk is, om hem hangt, wordt bij Ghéon tot een keizer Diocletianus, in wien wij <Paul Huf was de vertolker) niet meer dan een grove persiflage zien op den senielen Maecenas van anti?christelijk ras, een, in dit kader, waar van menscheijke levenswaarden gesproken wordt, weerzinwek kende figuur. Genesius, de tooneelspeler, is zijn gunsteling, de tooneelspeelster Poppea zijn maitresse. Als machthebber dwingt hij die beiden met de leden van zijn hoftheater een drama uit de werkelijkheid op te voeren, n.l. den marteldood van Adriaan", die enkele jaren te voren heeft plaats gevonden. Het stuk heet te spelen in de derde eeuw na Christus, iijdens de Christenvervolging, doch dit 'slechts als masker voor onzen eigen tijd. Een caricatUüf van eeff ,;drartïatiSctie auteur" (Kommer Kleyn) wordt aangesteld om dit drama ijlings te vervaardigen. Och ja, ook deze spot met de hof-dichters zou een Pirandello zich kunnen veroorloven, in tegenstelling tot hetgeen in zijn werk van nature dichterlijk is; bij Ghéon krijgt noch het groteske, noch het verhevene kraak -of smaak. Aanvankelijk weinig met de rol ingenomen, wegens zijn haat aan de christenen, die zijn geliefden broeder Felix bekeerden en van hem vervreemden, gehoor zaamt Genesius, en dan zien we over hem komen, wat de katholieken de genade" noemen, en wat van den anderen kant een in het dagelijksch leven dikwijls voorkomend verschijnsel bevestigt: dat het gebaar de richting aanwijst vóór we ons den wil bewust zijn, en dat de houding, die wij onder bepaalde omstandig heden moeten aannemen, op den duur ook de psyche beïnvloedt. Hier lag voor een modern psycholoog een prachtig probleem vóór: in hoever de tooneelspeler, meer dan eenig ander gedwongen zich in verschil lende levenshoudingen te stellen en zich daarmede innerlijk tot op zekere hoogte te assimileeren, als mensch daarvan den invloed, de infectie zelfs, onder gaat. Een probleem, dat door een groot dichter tot een aangrijpend innerlijk conflict kon worden verwerkt: de overgave van den mensch aan de droomgestalte, die meer en meer zijn eigen menschelijkheid verdringt, en zijn leven tot n groeiende com plicatie maakt, waaruit tot in het oneindige slechts de nieuwe rol hem, tijdelijk, verlossen kan. De rol, waaraan hij in zijn jeugd zijn dorst lescht, op middel baren leeftijd zijn hartstochten uitviert, waarin hij, ouder wordend, wegvlucht als in een klooster, waarin hij ten slotte als mensch sterft vóór zijn dood. Op welk een plan zou een tragedie moeten staan om dit proces der, voor enkele uren bevrijdende, zelfbedwelming, dat elke kunstenaar kent, met den terug slag van den daagschen dag, en het reikhalzen naar den avond, waar te maken ! En welk een beteekenis zou bij een dergelijk tragisch spel de bekeering" krijgen: de laatste nieuwe rol... Ghéon heeft er niet aan getipt. Hij bepaalde zich er toe het feit te constateeren door zich te beroepen op de overlevering en het geval, en zoo zien we dus Genesius, zonder dat er door de omstandigheden of door den schrijver iets wordt verklaard, eenvoudig in de houding van den historischen martelaar tot christen bekeerd. Een banaal gesprek met zijn broeder Felix, plus de lusten en lasten van twee aan zijn hals hangende vrouwen, moeten voor deze grootsche bekeering den grondslag leggen. De jaloersche Caesar" laat aan het slot aan den tooneel speler hetzelfde lot voltrekken als zijn held heeft ondergaan. De schoone Poppea, die Genesius lief heeft met een weliswaar aardsche, doch oprechte liefde, is bereid zijn lot te deelen, en de jeugdige Albine (Sarah Heyblom) die haar vergeefsche neiging voor dezen man bijtijds tot een hemelsche extaze te herleiden wist, volgt hem op haar beurt vrijwillig in den dood. Het Vereenigd Tooneel" heeft dit maakwerk opgevoerd zonder naar een stijl te trachten, waarin de platheid en de vroomheid, scherp omlijnd, tot op zekere hoogte gescheiden konden blijven. Alles ver vloeide in elkaar, een vaag af- en aan geloop, in een sloom tempo. Kracht en felheid werden hier ver eischt, contrast-werking, die het verhevene opstuwt. Bij de laatste tooneelen, in opera-decor, was het niet gemakkelijk zich te oriënteeren, aangezien het tooneel-op-het-tooneel nu eens vóór, dan weer achter de los opgezette manteau werd verondersteld, en de geschilderde toeschouwers met starre monden en onbeweeglijke handen toejuichingen en applauzen te weeg brachten, men wist niet waar vandaan Van Dalsum deed al wat in zijn vermogen was om te demonstreeren wat er in Genesius omging tijdens de bekeering, die zich over drie bedrijven spannen moest, en ten slotte niet minder dan naar het aureool" reikte. Dit hartstochtelijk trachten, waarvoor de dramaturg hem de natuurlijke middelen onthield, had het boeiende, en tevens vermoeiende, dat zijn spel, met de willekeurig gerekte lettergrepen, plotselinge fluisteringen en beklemmingen, door gaans kenmerkt. Doch intusschen slaagde hij er in een knappe praestatie de rol bijeen te houden, er stijging in te brengen, en met den glans der ver heerlijking onafgebroken op het gelaat, de illusie der genade" zichtbaar te maken voor wie haar aldus wilden zien. Het is mij altijd, of er een licht opgaat, wanneer Vraagt steeds PATRIA BISCUITS VAN OUDS HET BESTE MERK SCHILDERKUNST DOOR MR. M. F. HENNUS Tentoonstelling Johan 3raakensiek. Rij 3uffa Op een tentoonstelling van werk van Johan Braakensiek moet men niet aan anderen denken en denkt men ook niet aan anderen. Het is een mar kante eigenschap van Braakensiek's talent en een geldende dat het zoo vast omschreven is. Het gaat zoo ver als 't gaat, het is zooals het is, dat is de kracht er van. In al de jaren dat Braakensiek teekent is zijn talent niet veranderd. Het is ook niet toege nomen of verslapt, het is hetzelfde gebleven. Braaken siek's talent is absoluut betrouwbaar. Daar schuilt een van de geheimen van zijn succes. Het is altijd en oyeral herkenbaar aan altijd dezelfde eigenschap pen, die altijd in dezelfde mate aanwezig zijn. Bauer heeft voor de kroniek in de negentiger jaren spotprenten geteekend die artistiek gesproken beduidend hooger staan. Zou daarom de Groene in betere con ditie zijn geweest als ze Bauer tot wekelijkschen illustrator had gehad? Ik geloof het niet. Bauer varieert, Bauer experimenteert, Bauer is onderhevig aan ups en downs. Braakensiek nooit. Wat hij kan, kan hij altijd. Hij heeft zijn eigen hardnekkigen stijl. Men heeft hem verweten dat zijn gelijkenissen oppervlakkig zijn. Allicht. Hij is geen psycholoog, hij is een typeerder, maar die oppervlakkige gelijkenis is er altijd, altijd op dezelfde wijze en voor zijn bedoeling altijd voldoende. En niet alleen voor hem zelven ook voor zijn publiek: Braakensiek is duidelijk. Hij is een apostel der duidelijkheid. Iedereen begrijpt wat hij te zeggen heeft, omdat hij het zegt op de allereenvoudigste manier. Zijn grootste deugd is zijn volmaakte eenvoud. Hij probeert nooit geestiger, of leuker of handiger of artistieker te zijn dan hij zijn kan. Hij is de eene week volmaakt gelijk aan de andere, decenniën lang. Zoo is hij zelf een type geworden, een type dat nooit verveelt, omdat het nooit moeite doet de aandacht op zich te vestigen. Braakensiek de spotprententeekenaar is absoluut objectief. Bij de heeren Buffa ziet ge ook schilderijen. De hartjesdag is er bestemd voor het historisch museum. Zaagt ge ooit duidelijker schilderij? Elk huis is herkenbaar, elk uithangbord leesbaar en elk type onmiddellijk te definieeren. Het is een spotprent in kleur en de verdienste ervan is juist dezelfde als die der teekeningen. D. G. SiNTIE LAMMER HEERENGRACHT 396, AMSTERDAM. Tot 15 Jan.: Tentoonstelling Werken door P. v. WYNGAERDT Magda Janssens in een rol toevallig een paar regels lyriek te zeggen heeft, zelfs wanneer het maar wat pathetische onzin is, zooals hier bijv. de beeld spraak van de mannenhand, die tusschen haar beide vrouwenhanden als een doffer tusschen twee duiven" fi donc! ? warmpjes zat bewaard. Het timbre van de stem, dat zachte inzetten en aanzwellen van den toon, is heerlijk. Zij was voor het overige een nogal ordinaire Poppea, in aanmerking genomen, dat deze favorite de aardsche liefde in het stuk belichaamde en wel tot zulk een pure hoogte, dat zij er den dood om in wilde gaan. Maar uit zoo'n enkel fragmentje (2e bedrijf) blijft desondanks de innige klank van haar stem ons troostend bij. En van dat licht, wat soms een avond goedmaakt, had Henri Eerens, als broeder Felix, iets in zijn oogen. Hij kwam ais de arme" van onder de trap", en droeg een costuum waarin misschien alleen Raymond Duncan in dagen van christenvervolging zich ongestraft op straat zou kunnen vertoonen, maar uit zijn blik sprak de be doeling: de goede trouw van een voldragen geloof. NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP GERARD A. v. d. STEUR'S~ K LEERMAKER IJ HAARLEM, Kruisstraat 7 - Telefoon 10730 Uitsluitend Ie kwaliteit Engelsche Stoffen Vraagt voorwaarden voor abonnement 000 FIRMA J. G. MEIJER 2 Markten - GRONINGEN - Opgericht 1706 SPECIALITEIT IN 000 000 ECHTE GRONINGER KOEK 000 van f l.~, f 1.50, f2?£2.50» f3.?enz. 0^0 000 Franco per post 50 Cents verhooging 000