GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND t; ? i E R K EN STAAT1) DOORPR0F- DR. H. BRUGMANS (noL 2581) mochten wij het eerste deel , ,_.j jlr- de Visser's Kerk en Staat in dit blad , ?aarikQ.ndiren. ntusschen had de schrijver ons reeds -achterhaald.en zijn tweede deel in het licht gezonden. "Wij haasfen ons dit tweede deel aan te kondigen, ?opK in d^ gerechtvaardigde bezorgdheid, dat dr. de ?Visser on} ten tweede male de baas is en zijn derde «deel het icht laat zien, voordat het tweede nog is jjesprokei. Dit twiede deel is geheel gewijd aan Nederland "vóór en tjdens de Republiek. In dit laatste ligt na tuurlijk vjor den schrijver het zwaartepunt; voor hem "was het katuurlijk een zeer aantrekkelijke taak de "verhouding van de gereformeerde publieke kerk tot - "den staatfjen omgekeerd te bespreken, Dat die ver houding ^eer eigenaardig was en geenszins meer anet onze,hioderne denkbeelden strookt, spreekt van .zelf. Niejtemin ligt de oorsprong en de kern van zeer ' vele toesanden en denkbeelden op kerkelijk en gods?dienstig .gebied juist in die periode. Wij hebben Wer dariook te doen met echte vaderlandsche ge-.schiedetjs, waarin allerlei eigenaardigheden van ons , -volksleun en volkskarakter met bijzondere dia'delijk-heid n^r voren komen. De zucht naar vrijheid, -zelfstanjigheid en onafhankelijkheid, die voor ons volk zo! karakteristiek is in bijna alle tijden, komt ao de zeventiende en achttiende eeuw eigenlijk het jscherpsl tot uiting in ons kerkelijk leven en juist ?daas de te meer, nu op staatkundig terrein de vrijheid niet al ;e ruim was toegemeten. Stellig erkende de .kerk d« staat als heerscher op zijn eigen gebied, mits da ootëde staat de kerk. in haar recht liet op Jiaar eifenaardig terrein en werkkriYig. Maar juist 3iierrrejn natuurlijk groote moeilijkheden, omdat hier geëscherpe grenzen werden en ook bezwaarlijk kónden Vorden getrokken: beider gebied ging soms v «orimerkaar in elkander over. Het zuiver kerkelijke aietenddtaten gaarne aan de kerk o veren op het gebied ?der belijenis had de staat geen gezag. Maar wat had ?de staalte doen ten opzichte van de handhaving <dier belienis en van de ware gereformeerde leer? ~ En dan ok lag op het groote terrein der praktische moraal llerlei geschil over wat de staat had te *ischen i wat de kerk toekwam. Want al erkende men .tiatuurk hef recht der kerk om de Christelijke - moraal fnverzwakt te handhaven, ook hier had de ,i\ overhei een roeping te vervullen, die ook door de kerk n t werd betwist. Maar ook hier natuurlijk ?verzonli grenzen en daardoor zeer veel geschil. En bo'Vidien rees telkens weer de vraag met drei genden adruk aan de kim van ons geestelijk leven: Is de kn een generale of een provinciale organisatie ?én hoe1 r gaat de bevoegdheid der generale of provinciaWoverheid om hier regelend op te treden? .Men we, dat deze en dergelijke vragen in de dagen t'^ van hèpestand telkens en telkens weer de gemoe«deren b ig hielden en verontrustten. Toen is ten slotte J"x met ge :ld een beslissing afgedwongen. De generale ' aynode an Dordrecht is bijeen gekomen en heeft ? 4al van Ier gewichtige beslissingen genomen. Maar alweer jfer eigenaardig: toen eenmaaj de synode "-,' -was ge iten; was de regeering zoo diep overtuigd :word| van de bezwaren en zelfs de gevaren, aan kerkvergadering verbonden, dat zij er htimeheertoe heeft kunnen besluiten nogmaals een genera synode bijeen te roepen: tijdens de republiek tïs er gef algemeene synode meer geweest, hoe dikwijls men eiok om heeft verzocht. In de gewesten ging het be' en vlotter. In de meeste provinciën werden. Sjerege kerkvergaderingen gehouden. Maar Holland splitst ie vergadering om begrijpelijke redenen in iwe*;( ten en kreeg zoo een synode voor Noord-en een voer ^Td-Holland. In Zeeland ging men nog radicaler J. Th. de Visser, Kerk en Staat. Tweede deel. (voor fn tijdens de Republiek). Leiden jthotf's . M. z. ?. 1) JVedta A. W. rll tllllS I1AAIRD ti-EDENGRACHTóOO AMSTERDAM BELErt TAP'JTEM A L B A R D A'S KERSTREDE Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Joh. Breakensiek ALBARDA: SUST, STOOR HAAR NIET, MAKKERS, ZIJ VERKEERT TUSSCHEN TWEE TIJDPERKEN -VAN ACTIVITEIT" te werk: daar is gedurende de geheele zeventiende eeuw slechts n synode in 1638 gehouden. En dat deden geen vrijdenkers, maar de voedsterheeren der kerk zelf, de gereformeerde Staten. Maar dr. de Visser heeft ook de vaderlandsche kerkgeschiedenis van vóór de reformatie nagegaan. De historie van het oude bisdom Utrecht wordt in groote trekken onderzocht en beschreven. De bisschop was tegelijk geestelijk en wereldlijk vorst, het laatste uit den aard der zaak over een veel kleiner gebied dan het eerste. Maar hier had het probleem van de verhouding van kerk en staat wel een zeer bijzonder karakter.Het veranderde nogmaals, toen de Bourgondisch-Oostenrijksche vorsten langzamerhand alle Nederlanden onder hun bestuur vereenigden. Karel V en Philips II handhaafden hun souverein gezag, ook tegenover de kerk. Maar tegelijk handhaafden zij ook het oude geloof en de gevestigde kerk met alle harde en scherpe middelen, waarover nu eenmaal de staat beschikt. Geen wonder, dat daartegen verzet kwam en dat ook de verhouding van kerk en staat daarin en daardoor in geheel ander licht kwam te staan. Zoo bereikt dan dr. de Visser door den opstand heen de organisatie der gereformeerde kerk, waarvan wij boven spraken. Het boek van dr. de Visser is een solied en een grondig werk. Soms al te soliede in dezen zin, dat zonder bezwaar allerlei bijzonderheden hadden kunnen zijn weggelaten of althans hadden kunnen zijn bekort. Ook zou een ruimere aangeving der bronnen voor voortgezette studie zeer nuttig zijn geweest. Maar als geheel een nuttig boek, dat gelukkig aanvult, wat in onze staatkundig georiënteerde geschied werken veelal te veel ontbreekt. ONVERSCHIETBARE IBERIA TOILE r ^?* PER i PER METER ? 120 BREED VOOR GORDIJNEN. NIET TE VOEREN. EFFEN WEEFSEL IN WARME TINTEN. DEN HAAG AMSTERDAM R OTTERDAM