No. 2590 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 13 KATHEDRAAL, ANTWERPEN BEJAARDEN Beiaarden in de Nederlanden, door W. G. Rice. Hollandsche bewerking door Dr. J. H. van Klooster, met teekeningen en bandontwerp van N. Ch. Dekker, archi tect. ,,de Spiegliel", Uitgeversbedrij'f, Amsterdam 1927. De torenmuziek neemt in de muzikale Wereld een afzonderlijke plaats in. Aanvankelijk bestemd, om mechanisch den tijd aan te wijzen, heeft ze zich in het persoonlijke spel weten te ontwikkelen. Als zoo danig is het dan ook bedoeld voor het volk in de breede lagen der maatschappij. Heeft speciaal Franqois WAAGTOREN, ALKMAAR Hemony, na zijn komst in de Nederlanden (pl.m. 1640), de normen aangewezen waaraan de beiaard moet voldoen, wat betreft omvang, toonqualiteit (p. 79) en stemming onderling (voor dien tijd anders dan thans), goede klokkenisten zijn er evenzeer geweest (p. 63). Maar daarboven is onmisbaar ge bleken de studie van dit alles, als beheerschende zoowel exacte als psychologische elementen. De folklorist Van der Ven deed in 1916 een interessant boekje 't licht zien, terwijl Mr A. Loosjes in hetzelfde jaar zijn nu nog onmisbaar boek de wereld inzond. Wie verder in de laatste jaren de studie van den beiaard ter hand genomen heeft, zal gemerkt hebben, dat er een speciale bekoring in ligt, maar dat daarbij een zekere grondslag noodig is, die meer is dan van musicologischen aard. Tallooze vragen liggen op 't gebied van de geluidsleer, andere op dat van de techniek. Zoo iemand, dan is zeker de heer W. G. Rice een man, die een specialen arbeid achter den rug heeft en thans voor de derde maal de Hollanders opwekt tot.... jalouzie. Waren de eerste twee werken in 't Engelsch, thans is een Hollandsche be werking van deze door Mej. van Klooster bezorgd, waarin (op 't slotwoord na) Rice sprekende wordt ingevoerd. Opvallend mooi is deze editie gemaakt. Een goed geprofileerde klok (tenminste beter dan dien wij ooit elders als zoodanig zagen) siert den band en de helft van 't aantal bladen wordt gewijd aan buiten gewoon schoon uitgevoerde teekeningen van den architect N. Ch. Dekker. Telkens Wordt, om het ander, .van ons land en van België, in alfabetische volgorde, een 32-tal afbeeldingen van torens, ieder in hun bekoorlijkheid en statigheid, met buiten gewone correctheid van perspectief, maar tevens in groote soberheid van lijnen Weergegeven. De vertolkster heeft evenwel een zeer moeilijke taak op zich genomen. Moeten wij in ons land, waar, van de over de geheele Wereld 184 verspreide' klokkespelen, zich 63 bevinden, toejuichen het verschijnen van elk nieuw boek over beiaarden, een Weergave in 't Hollandsch verzwakt in ieder geval de expressies, die men uit den mond van den Amerikaan liefst zelf hoort. En Rice heeft (p. 11) alle in 't Werk genoemde torens zelf bezocht. Ook heeft hij handschriften ge raadpleegd en overleg gepleegd met klokkenisten, gieters en deskundigen. Het dwingt eerbied af en als hij dan in forsche stellingen zijn indruk Weergeeft, dan moeten wij Hollanders toch luisteren, al zijn 't ook onze beiaarden waarover hij spreekt. Wij willen een dier uitspraken naar voren halen. Van die 63 carillons wijst hij slechts 13 aan, die ,,among the best" zijn te rekenen'. Wij oordeelen met hem, dat een dergelijke schifting, wegens de vele omstandigheden, onmogelijk positief is uit te maken en aanvaarden de uitspraak zonder voorbehoud. Er behooren slechts 4 Hemony-carillons toe, terwijl hij in 1915 er 7 noemt. Nu bezit ons land totaal nog (!) 27 carillons van de gebroeders Hemony. Trekken wij hiervan die van kleinen omvang af, dan blijven er nog 16 over. Wij moeten dus tot de conclusie komen, dat er 12 niet voldoen volgens dezen zegsman. Zoo iets is Wel beschamend, want, dat de oorzaak in de qualiteit der klokken ligt, is zeker niet te gelooven (tenzij men den moed heeft de 2 carillons, die Pierre na den dood van Franc.ois gemaakt heeft, uit te _ zonderen, maar dan zou Mechtlen ook vervallen !). Dat Rice de 6 moderne caril lons Wel tot de beste rekent, is zeer merk waardig: de tijd zal 'tleeren. In ieder geval is het geen beleefdheidsvorm tegenover de moderne gieters, daar hij, na 't noemen van Taylor & Co. en Oillett & Johnston (p. 44 en 87), de eerste bovenaan plaatst (p. 84). Hieraan willen wij toevoegen, dat het op instigatie van den torenuurWerkmaker F. Addicks te Amsterdam is geweest (in 1905) dat J. W. Taylor Jr., die al eerder enkele bellen in onze carillons plaatste, er toe overging een geheel klokkenspel samen te stellen. Dat Rice zelf den stoot gegeven heeft, dat Amerika en andere landen dit voorbeeld volgden, zoodatin 1918 Johnston zich kon beijveren hetzelfde te doen als Taylor, meenen wij evenmin te moeten verzwijgen. Maar wij, Hollanders, mogen prat gaan op de gedachte, dat de grootste der gieters: Francoi's Hemony in ons land de meeste zijner vruchten achterliet Naast eenige onduidelijke vertalingen: afvijlen = afdraaien (p. 52 en 83) trillin gen = trillers (p. 63 c. a.), moeten wij den lezer waarschuwen voor enkele incorrectheden. Onder de carillons van ons land missen wij bijv. dat van de Oude Kerk te Amsterdam, van de St. Laurenskerk te Alkmaar, terwijl ook Nijkerk niet genoemd wordt. Verder zijner, in tegenstelling met p. 28, drie klokkespelen Wel onder ker kelijk beheer (Tilburg, Almelo en St. Servaas te Maastricht). De lijst der klokke nisten is verouderd. Francais Hemony is niet in 1654 maar in 1657 naar Am sterdam vertrokken (p. 40). Voor een juiste karakterteekening der Hemony's moeten meer bronnen worden geraad/,_< --,v> MARTINITOREN, GRONINGEN pleegd. Het boek van Fischer is niet enkele bladzijden groot, het telt er meer dan 100 (p. 8). Na het lezen van de brieven van P. Hemony aan de Loose (14 Juli 1658) zou de opmerking omtrent klokgewichten (p. 123) misschien achterwege ge bleven zijn. DR. W. VAN DER ELST Kunstzaal VAN LIER naast bet Postkantoor te Laren (N.-H.) ANTIQUITEITEN OOSTERSCHE KUNST SCHILDERIJEN NEGERPLASTIEK i , w-\>. *-#z%^' ' /^^:^^rf/,:sa4 -rtff?' A^v^i, eir/ A, ' ^ . '.vl * < ;ir , , ;* ' _i 'ÜAl ' l'**'*' ST. JANS TOREN, 'S-HERTOGENBOSCH