DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND No. 2591 I S R A L S WEZEN EN DOOR J. ORNSTEIN?HOOFIËN WILLEN SPREEKZAAL De beleekenis van Achad Haam T_I ET kraakt en het werkt aan alle kanten, in den ** dorren boom des Jodendoms. Het Jodendom was verdord, versteend. Het officiëele Jodendom, hét Jodendom, dat was immers tot op onzen tijd de ortho doxie, hét traditioneele, wetsgetrouwe, overgeleverde Jodendom, dat berustte op de Leer die het in de oogen zijner aanhangers kant en klaar op den Sinaïhad ontvangen, die het achttien eeuwen lang op al zijn zwerftochten had meegedragen. De Leer, door de Rabbijnen omgeven door een haag, door een tuin, door een heel doornbosch van overleveringen en interpretaties, allen tot haar behoud strekkend, die zelf weer gelijkmatig heilig en onaantastbaar werden, waaraan geen tittel of jota veranderd mocht worden. Verstard, versteend, de kern mét de schaal. Een juk van plichten die men op zich nam, die men vervullen moest. Men deed ? voor denken bleef geen tijd. Over den zin van hetarmzalige leven dat het Joodsche volk voortsleepte dacht men niet voor de toekomst; behalve dan voorzoover aan een vage Messiasverwachting werd vastgehouden koesterde men geen hoop, aan het Verleden was men in eerbied gebon den, ja gekluisterd, veeleer dan dat men met levende liefde en oordeel des onderscheids zich daarin ver diepte. Met n slag heeft Herzl's stoutmoedige fantasie: de Jpdehstaat, een eind gemaakt aati de lethargie waarin het volk was verzonken. Maar zijn schepping, het Zionisme, hoezeer ook nieuwe energieën erdoor gewekt werden, bleef in de sfeer van het politiekeconomische leven. Vernieuwing, vernieuwing! In den geest moet het volk herboren worden! Wat baat elke sociale, elke politieke verandering? Die raakt slechts den uitwendigen toestand van het volk. Hernieuwing naar den geest! Een stroom van nieuw leven moet het in de Schrift" versteende joodsche hart vernieuwen".... .Zoo predikte Achad Haam. Achad Haam, (Ascher Günzburg) de groote Joodsche denker, die kortgeleden te Tel-Awiw, in het centrum van het moderne Joodsche Palestina, is overleden. Essayist, philosooph, man van weinig woorden, korte opstellen, heeft hij op de huidige generatie van het Joodsche volk een ontzaglijken invloed gehad. Schrij ver van een excellent Hebreeuwsch, vertaald in een rtog excellenter Duitsch 1), voortgekomen uit het Oosten hij was geboortig uit een aanzienlijke Chas sidische familie in Zuid-Rusland doch voortreffe lijk kenner van Westersche wetenschap en bescha ving, is hij zoowel in het Oosten als in 't Westen voor de groote Joodsche beweging die men als de Renais sance van den Joodschen geest aanduidt, van be slissende beteekenis geweest. Hij was wel vleesch van het vieesich, bloed van het bloed der Prophéten. De ondeugden van zijn tijdgenooten, de hardnekkigheid en wederspannigheid, het egoïsme en de pralerij, de geestelijke armoede, de ordeloosheid" hij heeft ze hun voorgehouden. Hem bezielde diezelfde brandende begeerte naar bekeermg, naar waarachtigheid in het gemoed diezelfde dorst naar God, God uit den hemel te halen, in het eigen gemoed te verwezenlijken, Qqd te veroveren ? die de Profeten bezielde. Hij gebruikte moderne vormen voor zijn prediking, en zijn woorden waren bezadigd. Maar zijn geest niet. Zoo is Achad Haams groote invloed op het huidige nu welhaast het vorige geslacht te verstaan: de geest van het volk was door Herzl wakker geschud en voor het grootsche doel in beweging gezet. In het gemoed, in het hart van het volk, heeft Achad Haam 2) het zaad tot nieuw leven uitgestrooid. Alle de korte opstellen in den bundel ,,Am Scheidewegé" verzameld, zijn stuk voor stuk bekend en welhaast klassiek geworden. In het oorspronkelijk in het Hebr. tijdschrift Pardess", Odessa 1905 ver schenen stuk Die Lehre des Herzens" was het vooral, dat Achad HaSm zijn opvattingen over de Over levering, de Mondelinge en de Schriftelijke Leer ont vouwde. Over de Mondelinge Leer, de Leer van het Hart> die de levende bron was waaruit het religieus ethisch gevoel steeds gevoed werd, zoolang die leer nog niet door de Rabbijnen was opgeschreven en daardoor versteend. Maar zoolang het volk in zijn eigen land leefde, klopte dat Hart nog, had het nog den moed, in zich zelf de Leer te zoeken, zich zelf als het criterium voor de Schrift te zien: ,, Wat uzelf gehaat is, doe dat ook uwen naaste niet aan daarin VAN NELLE'5TABAK KWAÜITEIT ALOM VERKRIJGBAAR ligt degeheele Leer besloten" ".... Van deze bekende uitspraak van den schriftgeleerde Hillel die kort voor Christus' geboorte leefde, geeft Achad Haam de origineele opvatting: in het Hart alleen is het eenige criterium voor het goede te vinden. Niet in de Schrift. En het ongeluk van het volk is geweest dat het Hart versteend is, toen de mondelinge Leer werd opgeschreven en vastgelegd. Dat het volk de Schrift is gaan dienen, critiekloos in plaats van op zijn eigen hart zijn levende, ethiek-scheppende kracht te vertrouwen. Men voelt licht de ketterij, het revolutionaire in deze gedachtegangen, geuit in een wereld van Traditie en dienen van de Schrift, zooals ik hierboven trachtte te beschrijven. Thans zijn deze opvattingen onder de moderneren gemeen goed. Maar in onze jeugd waren zij een openbaring. Was het dus mogelijk, zóó tegen over de Leer en de traditie te staan? Niét alles te ver werpen omdat het immers voor den modernen mensch onaannemelijk was, maar te schiften? De traditie op zijn plaats te zetten: als traditie. Niet als eeuwig geldende wetten. Daar zijn de grondbeginselen, de kern, waaraan vastgehouden moet worden (zóó revolutionair was Achad Haam niet, dat hij met Klatzkin c.s. eiken vasten inhoud van het Jodendom verwierp. Revolutionair is Achad Haam niet, en nooit, al heeft hij dan revolutionneerend gewerkt). Daar de kern, hier de schaal, de traditie die niet behoort vastgelegd te zijn maar die behoort doorgezet te worden.... Dat ;s een verstrekkende gedachte. Hoe hij in dit geslacht wortel heeft gevat, blijkt o.a. uit een in Holland pas verschenen brochure uit orthodoxen kring 3), op welke brochure ik nog hoop terug te komen. Priester und Prophet" is een ander der meest klassieke stukken. Een heldere en doordringende analyse van het wezen, den taak van den Profeet, de elementaire kracht, de nzijdigheid die de werkelijk heid negeert en negeeren moet, de man van'onvrede en van strijd voor de geheele aarde" zooals Jeremia zelve getuigt. En de priester: de man die niet meer het onmogelijke maar alleen het mogelijke eischt, die niet meer tegen de realiteit maar in naam der werkelijkheid leeft en strijdt. Dit is voor eiken godsdienst zoo en de gedachte, voor het Jodendom uitgewerkt, geeft een nieuw en treffend aspect voor de volks geschiedenis, dat is de volksontwikkeling. Ook daar door: door het relief, door het leven, dat hij in de geschiedbeschouwing bracht, heeft Achad Haam de schoone taak van den geschiedschrijver vervuld: de liefde tot de geschiedenis gewekt, het zich verbonden gevoelen met de vorigegeslachten,dusookdesolidariteit en het nationale gevoel bij het tegenwoordige. En regelrecht tot het tegenwoordige geslacht wendde hij zich in het vlijmscherpe artikel Aeussere Freiheit und innere Knechtschaft, in het Hebreeuwsche tijdschrift Haméliz" in 1891 verschenen. In 1891, vijfjaren vóór Herzl's Jodenstaat, jaren vóórdat het Zionisme aan West-Europa de oogen geopend had. En hoe raak wordt in dit stuk de innere Knecht schaft" van de West-Europeesche Joden geteekend, van hen die in betrekkelijke uitwendige vrijheid levend zich overgaven aan de fin-de-siècle illusie dat weten schap geestesvrijheid beteekent, vrijheid van inner lijke banden, van vooroordeelen. In plaats daarvan, hoe gebonden, moreel en intellectueel geknecht toont ons de Oost-Europeesche schrijver zijn Westersche volksgenooten (het artikel is geschreven naar aan leiding van een in 1890 te Parijs verschenen bundel opstellen van bekende mannen, allen strijders voor emancipatie en gelijke rechten, zooals Theodore Reinach, Adolf Frank, Munk e.a.) De stemming bij deze voormannen legt Achad Haam zonder genade bloot: hun angst voor het opkomend antisemitisme (het was in de dagen van Déroulède en eenige jaren vóór het proces-Dreyfus), dien zij zich toch ontveinzen willen, hun ber-patriotisme dat hen gebiedt zich van het Joodsche volk los te maken, ja het bestaan van een Joodsch volk te loochenen. Heel die gekunstelde theorie van de Religie als eenig bindmiddel en van de Missie des Jodendoms een religie waaraan zij zelf niet geloofden, en een Zending die niets van hen vergde. En dat alles, hun ziel en hun zaligheid, hun moreele en intellectueele vrijheid, verkocht voor de schotel linzen der Emancipatie!" Ook deze gedachten zijn thans, zooal;;niet geheel gemeengoed, dan toch niet nieuw meer. Maar in dien tijd waren zij het: ze waren nieuw, ze prikkelden, ze joegen op, ze schudden wakker, ze wekten tot nieuw leven! Zóó toegerust met een toekomst, met een grootsche taak die het zelfbewustzijn deed ontwaken; gewekt tot zelfinkeer, die den geest en het hart vernieuwd heeft, is het moderne Jodendom gerijpt om n zijn eigen Historie n zijn godsdienstige tradities in het nieuwe licht te beschouwen en te herzien. En met koortsachtigen ijver is het aan den gang gegaan: het is zijn houding tegenover de groote phenomena zijner geschiedenis gaan herzien. Over Jezus is een boek verschenen van de hand van Prof. Geachte Redactie, Het zij mij vergund een enkel woord in het midden' te brengen naar aanleiding van hetgeen de heer Herman Middendorp over mijn boek De betaoverde tuin schreef in De Groene" van 6 Jan. 1.1. In de vele jaren, die achter mij liggen en waarin er van allerlei op verschillend gebied van mi} is uit gegeven, is er natuurlijk goede, zoowel als slechte critiek op mijn boeken geschreven. Het is nu echter voor het allereerst, dat ik opkom tegen een bespre king". Zeer gaarne gun ik den heer Middendorp het genoegen mijn boek niet naar zijn smaak te vinden, maar er bestaat in de republiek der letteren nog iets. als fatsoen en goede manieren. Zijn bespreking" is echter niets dan wat zinnen met beleedigende woorden. De inhoud van De betooverde tuin is langzamerhand gegroeid uit de practijk van jarenlangen arbeid, over wegingen en waarnemingen, na zorgvuldige schifting; van alles, wat in het kader van dit boek paste. Staat nu niet elke eerlijke en ernstige arbeid, wie ook de schrijver of schrijfster is, te hoog voor een be spreking", die niets heeft van een rustige, geargu menteerde beoordeeling? Het moet mij voorkomen, dat alle critiek uit den booze zou zijn, wanneer door een middelaar tusscheit een talrijk lezerspubliek als dat van De Groene" ett een boek, hetwelk , hoe ook beschouwd, door lange ervaring als de mijne recht van bestaan heeft, zulk een werk niet besproken", maar slechts uitgescholden1 wordt, ook al ben ik er vast van overtuigd, dat het leven van geestesarbeid van iets anders en hoogersafhankelijk is dan van opvattingen, door den een of ander zonder meer neergepend. Critiek, van belang voor lezer en schrijver beiden, stelt andere eischen dan die, welke de heer Midden dorp schijnt te kennen of te eerbiedigen. Elke criticus en elke lezer hebben het recht naar een, boek wel of niet te luisteren, wel of niet er mede in te stemmen, maar de schrijver is er ook nog, tegenover wien ten minste de wellevendheid in acht mag genomen worden. Met dank voor de plaatsing, Hoogachtend IDA HEIJERMANS Wanneer ik hetgeen ditmaal door bijzondere omstandigheden niet geschied is kennis had ge nomen van de recensie van den heer Middendorp, voordat zij in dit blad verscheen, zou ik hem in over weging hebben gegeven den toon daarvan te wijzigen,. hem overigens volle vrijheid van oordeelen latende. K. Klausner, van de Hebreeuwsche Universiteit teJeruzalem 4), dat een geweldigen weerklank, en wijf het een zóó gevoelige plek raakte, ook een sterke reactie in de Joodsche wereld heeft gewekt. Over den rol der Profeten zijn de inzichten aan het gisten; en. een merkwaardig hoofdstuk vindt men in het pasverschenen overzicht over de Joodsche geschiedenis van den Amerikaanschen Jood Lewis Browne. En wat ons niet in de laatste plaats aangaat en onze belangstelling wekt: in de kringen der Hollandsche orthodoxie heeft zich een stem doen hooren de boven geciteerde brochure van S. Pinkhoff bedoelen wij die meeningen heeft verkondigd, perspectieven geopend heeft, welke tot op onze dagen van een op recht vromen Jood ondenkbaar waren geacht. Hierover in een volgende kroniek. 1) Zijn bekendste werk is de bundel essay's ,,At' Paraschat Derachim", Am Scheidewege", vertaald1 dooor Pro]. Friedlander. 2) Het Hebreeuwsche pseudoniem beteekent: nvan het Volk. 3) Vooruitzichten" door S. Pinkhoff. 4) Verschenen in het Hebreeuwsch, vertaald in het Engelsch door Canon Herben Derby. RECTIFICATIE In ,,de Amsterdamsche Bijzonderheden" van Prof. Dr. H. Brugmans (zie vorig nummer) staat eenige keeren de naam Don. Dit moet zijn: D o u. Kon. Meubeltransport-Maatschappij DE GRUYTER 6 Co. os evo o\o DEN HAAG <^o o^o ovs AMSTERDAM - ARNHEM Bewaarplaatsen voor Inboedels