Ho. 2600 DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND TENTOONSTELLING VAN AMARNA-KUNST .KONINGIN NEFERTETE DE regeering van Amenhotep IV (1375?1358 v. Chr.) vormt een zeer bijzondere periode in de Egyptische geschiedenis. Na de verdrijving van de Hyksos uit Egypte (plm. 1580 v. Chr.) hadden de krijgshaftige koningen der 18e dynastie het land gemaakt tot een groote mogendheid van den eersten rang. De Egyptische koning heerschte onbeperkt van den Eufraat tot den derden Nubischen kataract. Op 'den tijd van harde krijgsbedrijven volgde echter een periode van rust en vrede: de regeering van Amen hotep III, die het type is van een prachtlievenden, Oosterschen heerscher. Ook zijn zoon en opvolger, Amenhotep IV, bemoeide zich zeer weinig met de buitenlandsche aangelegenheden en wijdde zijn aandacht in het binnenland bijna alleen aan de gods dienstige aangelegenheden. Hij streefde naar een reformatie van den staatsgodsdienst in den zin van monotheïsme en keerde zich daarbij vooral tegen den god Amon van Thebe en diens eeredienst. De tempels van dezen god sloot hij, zijn naam liet hij overal op de monumenten uitbeitelen. Hij voerde een soort monotheistischen zonnedienst in, die van de zonneschijf, Aton. Deze beweging, die uitging van de priesterschap van Heliopolis, is reeds te herkennen in den tijd van Amenhotep III, doch de eigenlijke reformatie zette eerst Amenhotep IV door. Hij verliet Thebe en stichtte een nieuwe residentie, waarvan de ruïnen bij TellAmarna nog te zien zijn. De koning veranderde zijn troonnaam, die den gehaten godennaam bevatte, in ichnaton (glans der zonneschijf); de nieuwe residentie kreeg den naam Ichoet-aton (horizont der zonneDOOR DR. G. D. VAN WIJN GAARDEN schijf). In deze stad trachtte de koning zijn idealen op het terrein van godsdienst en kunst tot verwezen lijking te brengen. Reeds onder zijn vader poogde de kunst tot meerbewuste weergave van het leven te geraken. Onder Amenhotep IV bereikte deze nieuwe kunst haar hoogtepunt. De koning, die zelf zeer aesthetisch aan gelegd moet zijn geweest, werkte zelf daartoe met alle kracht mede. Hij zelf gaf den kunstenaars, wier ideeën overeenkwamen met de zijne, onderricht. Zoo is er in enge aansluiting bij het voorafgaande toch een geheel nieuwe kunst ontstaan, die haar stempel heeft gezet op alle kunstproducten uit den tijd van dezen koning. De reliëfs in de graven van Tell-Amarna zijn de beste getuigen van deze belangrijke kunsthistorische periode, waaruit wij het eigenaardige realistische van de kunst van die dagen goed leeren kennen. Wij zien hieruit, hoe de kunstenaars van Tell-Amarna zich vrijer gevoelden tegenover de overgeleverde vormen en er naar streefden den voorgestelden personen een meer natuurlijke houding te geven, waarbij zij echter vaak in overdrijving vervielen, vooral als zij trachtten aan het gelaat der afgebeelde personen een psycho logische uitdrukking te geven. Op initiatief blijkbaar van den koning zelf beeldt men zijn familieleven af. Kleine, huiselijke tafereeltjes worden voorwerp van kunst; het intiem realistische komt naar voren, daarentegen verdwijnt het goddelijk aureool, dat anders steeds het beeld van den Egyptischen koning omringt. Het is iets geheel nieuws, den koningtelkens weer omgeven te zien door zijn gezin. De omvangrijke opgravingen, door de Deutsche Oriënt-Gesellschaft in 1912?'13 te Tell-Amarna DOCHTER VAN AMENHOTEP IV verricht, hebben enkele beeldhouwersateliers bloot gelegd, waarbij talrijke fijn afgewerkte beeldhouw werken zijn gevonden, geheel in den stijl van dien tijd, vooral een aantal prachtige portretkoppen, waarbij een hooge graad van psychologische uitdrukking is bereikt. De modelleering van vele dezer figuren is zoo plastisch, dat men op het eerste gezicht soms twijfelt, of men niet een voortbrengsel der Grieksche kunst voor zich heeft. Ook hier wordt de koning voorgesteld niet in de conventioneele houding der overgeleverde kunst, maar in zijn werkelijke gedaante, met die zeldzaam wonderlijke behandeling der lichaamsdeelen, die aan de kunst van Tell-Amarna eigen is. Zwak van gestel zijnde en vroeg verouderd iets wat de kunstenaars altijd, blijkbaar met goedvinden des konings, met onmiskenbare duidelijkheid doen uitkomen?is Amenhotep IV na een 17-jarige regee ring, 30 jaren oud, gestorven. Zijn godsdienstige her vormingen bleven na zijn dood niet bestaan. Een contra-reformatie bracht den god Amon en zijn stad Thebe weer in eere. Nu werd Ichnatons' naam op de monumenten uitgebeiteld, zijn beelden vernield; spoedig na zijn dood is ook zijn schoone residentie verlaten en verwoest. Latere koningslijsten, b.v. die van Abydos,slaan hem, alsook zijn 3 on middelAMENHOTEP IV lijke opvolgers, die den Atoncultus nog trachtten te handhaven, eenvoudig over als illegitieme koningen. De invloed van Amenhotep IV op de kunst is echter in Egypte niet zoo spoedig verdwenen. Onder de latere reliëfs zijn er vele, die in hun plastische ver fijning en subtiele bekoring dien invloed nog ver raden; zoo zijn vooral de jacht- en krijgstooneelen der koningen van de 19e en 20e dynastieën zonder dezen niet denkbaar. Wij behoeven ons daarom ook niet aan te sluiten bij het harde oordeel, dat de Egyptenaren zelf over hun koning en zijn werk hebben geveld. Zijn weliswaar korte regeering behoort tot de interes santste perioden der Egyptische geschiedenis, vooral ook omdat wij haar van het begin tot het einde door een voortreffelijke reeks monumenten kunnen leeren kennen. In het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden wordt thans een tentoonstelling gehouden van copieën van deze reliëfs en beeldhouwwerken uit deze z.g Amarna-periode in Egypte, welke copieën een ver leden jaar verworven, nieuwe aanwinst van dit Museum vormen. Deze tentoonstelling is vooral ge organiseerd met het oog op de lezingen, die prof. Dr. H. Schaefer, directeur der Egyptische Afdeeling. van het Berlijnsche Museum te Leiden en Amsterdam komt houden, waarvan er n meer speciaal zal handelen over ,,Die Kunst von Tell-Amarna". Deze copieën, die zeer mooi zijn, geven een goeden indruk van de eigenaardige bijzonderheden van de Egyptische kunst in de dagen van Amenhotep IV. Zij doen het schoone realisme van dien tijd zeer goed uitkomen. De origineelen der copieën van de reliëfs bevinden zich in de graven te Tell-Amarna. Die der beeldhouw werken bevinden zich in het Berlijnsche Museum. Zij werden indertijd bij de opgravingen der Deutsche Oriëntgesellschaft in 1912?1913 te Tell-Amarna gevonden. Zoowel de reliëfs als de beeldhouwwerken stellen meestal koning Ichnaton en zijn naaste familie leden voor. Deze tentoonstelling, die een bezoek zeer waard is,, blijft tot 16 April a.s. geopend. DE KONINGSFAMILIE OP HET BALCON VAN HAAR PALEIS Kunstzaal VAN LIER naast bet PoMkantoor te Laren (N.-H.) ANTIQUITEITEN OOSTERSCHE KUNST SCHILDERIJEN NBGERPL ASTIEK AMENHOTEP IV EN ZIJN FAMILIE