No. 2604 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 30 APRIL 1927 15 ' De Hollandsche Schouwburg door H. K. TEUNE DE HOLLANDSCHE SCHOUWBURG X. De Artis (Hollandsche) Schouwburg T N 1889 stierf Dr. O. F. Westerman, de zoo *geliefd3** directeur van Artis. In zijne nalatenschap bevond zich ook het heerenhuis, Plantage Middel laan 46, waar hij jaren had gewoond en dat door de erfgenamen aan Louis Bouwmeester werd aangeboden, om op den grond een schouwburg te bouwen. Deze, die juist in dien tijd kwestie had met den Raad van Beheer van het Nederlandsch Tooneel", greep een dergelijke gelegenheid, om zelf directeur van een eigen schouwburg te worden, met beide handen aan. Den architect C, A. Bombach deed hij de plannen ontwerpen en op 14 Februari richtte hij tot B. en W. het volgende request: Geeft met verschuldigden eerbied te kennen, Louis Bouwmeester, tooneelspeler, wonende aan de Kerkstraat No. 373, dat hij in koop heeft een gebouw aan de Plantage Middellaan No. 46, dat hij dit gebouw wenscht te sloopen en op het daardoor verkregen terrein wenscht te bouwen een Theater, genaamd Bouwmeester Theater, dat hij tot dat einde de vereischte teekeningen en eene memorie van toelichting hierbij overlegt en eerbiedig verzoekt, dat aan hem adressant de vereischte bouwvergunning moge worden verleend en verzoekt om technische aangelegenheden betreffende dien bouw door den Architect C. A. Bombach te doen bespreken. 't Welk doende, Van UwEdelachtb. de gehoorzame dienaar Was get. Louis Bouwmeester,,. Doch B. en W. die de plannen doen onderzoeken, adviseeren, op grond der rapporten vooral van den Brandweer-commandant Steenkamp, afwijzend op het verzoek te beschikken en in de vergadering van den Raad op 13 Maart 1891 wordt aldus besloten. Bouwmeester, hierdoor ontmoedigd, ziet verder van de zaak af; maar Bombach zet door en weet de heeren Kreeft en Buderman te winnen voor zijne plannen. Deze, reeds lang bezig om een eigen operette-theater te stichten, doen door Bombach opnieuw de aanvraag tot slooping en opbouw van een Theater, genaamd Artis-Schouwburg en op 3 Augustus 1891 worden de verbeterde plannen ingediend. 25 September 1891 komt eindelijk de vergunning, zij 't dan ook met bindende bepalingen tegen brandgevaar en l Mei 1893 wordt het toen moderne gebouw met z'n loge's en z'n twee balcons, zijn stalles, parquet en parterre opgeleverd. 5 Mei 1893 wordt het gebouw feestelijk ingewijd met een proloog en de vertooning van de Mascotte", operette van Audran met Mina Buderman in den titelrol. Heel het Amsterdamsche publiek, dat jarenlang Prot in Frascati" trouw was, vult nu avond aan avond den Artis-Schouwburg", Dir. Kreeft en Buderman, om zijn geliefde diva en z'n bekende komieken Kreeft, Kelly en Kiehl (de drie K.'s) toe te juichen. Want had Prot met z'n kleine tooneel won deren verricht, hier op het groote tooneel kon de monteering der operette's tot iets grootsch worden opgevoerd. Slechts enkele jaren duurde dit succes. Mina Buderman was zeer veel ziek en daar niet in een doublure voorzien was, konden operettes als de Vogelhandelaar", ,,Santa-Freya", enz. zich met eene bezetting in de vrouwelijke hoofdrol, die niet op peil stond, niet staande houden, al was de verdere ver deeling met Henri Dons, Frans v. d. Stappen, Angelique Persoons, enz. ook nog zoo goed. De directie failleerde en in 1895 kwam het gebouw onder den hamer. Kooper werd het Rotterdamsch Tooneel, Le Gras en Haspels, dat reeds lang uitgezien had naar een eigen gebouw in Amsterdam; maar ook deze directie duurde niet lang en het gebouw, dat herdoopt was in Hollandsche Schouwburg, ging over in handen eener Naamlooze Vennootschap, met als directeur de heer J. Sequiera. Als eerste huurder trad op de Nederlandsche Tooneelvereeniging", die voordien in het Paleis voor Volksvlijt en daarna in den Salon des Variété's had gespeeld en die langzamerhand bij 't publiek een groot succes had veroverd. Ofschoon de eerste jaren het publiek wel de voorstellingen bezocht en toejuichte, kwam eerst in 1898 voor den Hollandschen Schouwburg en de Tooneelvereeniging het begin der groote jaren. 26 December van dat jaar had de eerste voorstelling plaats van Heyermans' Ghetto". Maanden achtereen werd de vertooning herhaald, steeds met stijgend succes en gedurende een vijftien-tal jaren hunkerde het Amsterdamsche publiek naar den tweeden Kerstdag, waarop de première van een nieuw Heyermansstuk zou plaats vinden. Zoo volgden Op Hoop van Zegen", Het Zevende Gebod", Ora et Labora", Het Pantser", Bloeimaand", De vreemde Jacht", Allerzielen", Uitkomst", de Groote Vlucht" en telkens was een première in den Hollandschen Schouwburg een feest avond, vereerd met de belangstelling van Nederlandsche intellectueelen en tooneelliefhebbers. Maar ook jonge talenten kregen er hun kans en Jan Musch, Tilly Lus, Cor Ruys e.a. boekten hunne eerste groote successen in den Hollandschen Schouwburg. Zooais alles eindigt, ging het ook met de Tooneelvereeniging, die na een negentienjarig bestaan in 1912 ontbonden werd en opgevolgd werd door de N. V. Tooneelver eeniging, dir. Herman Heyermans. Dit gezelschap KREEFT KELLY KIEHL bespeelde het gebouw gedurende de seizoenen 1912-13 en 1915-19; het seizoen 1914?1915 kwam, na twintig jaar, Kreeft er terug met de operette, met als mededirec teur D.Pauwels.en als dan Royaards het er zelf met eene operette heeft geprobeerd, komt er gedurende twee jaren geen vaste bespeler. De schouwburg raakt lang zamerhand aan den grond, vooral als de deskundige directeur Sequiera overlijdt. Doch in 1917, na een succesvolle tournee, in Indië, komt Louis de Vries in Nederland terug en het gelukt hem den Schouwburg voor ondergang te behoeden. Hij formeert de Naam looze Vennootschap Hollandsche Schouwburg en van dat oogenblik wordt de zaak opnieuw omhoog ge bracht. Met zijn eigen gezelschap het Hollandsen Tooneel" exploiteert hij het gebouw gedurende een viertal jaren, hij speelt er de Romantiek en het mo derne, ja zelfs het klassieke; maar langzamerhand is het ook met dit gezelschap gedaan en moet het gebouw worden geëxploiteerd met andere middelen. Concerten en dansavonden worden er gegeven, Sarah Bernard geeft er haren afscheidsavond, gezelschappen als dat van Jan Nooy e.a. vullen er den Zondagavond, de Italiaansche Opera geeft er hare uitvoeringen, kortom een bonte rij van exploitanten volgt elkan der op. Als echter in 1924 Dr. Willem Royaards den Stads schouwburg niet verder exploiteert en tijdelijk zijn gezelschap ontbindt,zoeken detooneelspelers, die zich verbonden hebben als de N. V. Het Nieuwe Nederlandsche Tooneel" een gebouw en hun keuze valt op den Hollandschen Schouwburg. Gedurende drie seizoenen doet dit wakkere troepje het publiek weer optrekken naar de Plantage Middellaan, waar onder artistieke leiding van Louis Saalborn een reeks van voorstellingen wordt gegeven, die niet alleen het beste uit den vreemde en van eigen bodem brengen, maar ook uit artistiek oogpunt mee aan den spits staan. En wonderlijk is het toeval de oorspronkelijke eigenaar, Kreeft, is van de partij en viert er, als weleer, triomfen. MIJN F IL Marokko T~~\ E wereld is een merkwaardige *--' wereld, wil ik maar zeggen. Ik las deze week een spannende beschrijving van een mode-show in Hotel des Indes, waar wij zoo niet komen, aangezien niet ieder mensch het hoogste raffinement in luxe" zoekt. Als ik even citeeren mag, zult u zien wat er zoo aan het geluk van gewone menschen ontbreekt: Pyama's in hoogste raffinement en Oostersche lijn, costumes van mousseline velours, crêpe de chine, vison, taffeta satin, serpent, wiegen daar in alle modernste kleurcombinaties van rose-et-blanc, rouge-et-noir, cerise-et-bleu, noir-et-argent, bleu-et-blanc, vert-et-bleu, ge hangen om jonge lenige frêle lichaampjes door de zaal, door een monde internatio nal et de luxe". En ik zou wel eens willen weten hoeveel Nederlandschen journa listen het vert-et-jaune voor de oogen zou worden, wanneer zij een keuze zou den moeten doen uit de opgegeven pyama's en hoevelen erin slagen zouden een juiste beschrijving te geven van modellen en stoffen, zelfs wanneer zij een half jaar gedetacheerd werden bij een eersteklasse-dameskleermaakster.... Blanc-et-noir ! Twintig duizend kleine Spaansche soldaatjes zijn naar Marokko vertrokken. Sang-et-sanglots ! Twintig duizend Spaansche moedertjes zeggen vaarwel en tot ziens, en in geen enkelen modeprospectus kan ik het Spaansche equivalent vinden. Twintig duizend Spaansche soldaatjes gaan aan boord der transportschepen, over een zee calme-etbleue. Naar een land dat hun een zorg is en dat zij vervloeken, omdat het hun nooit eenig geluk gaf nooit hun ar moede, hun ignorance verlichtte of op hief. Zij gaan er met hun longen, hun harten, hun zuchten en tranen een vrede onderteekenen, die al lang gesloten is de vrede van het Rif. En als het niet ge noeg is, zullen er nog twintig duizend komen, desnoods met de bajonetten in den rug. Zij zullen weggehaald worden van hun bergen en vlakten, uit hun wijn gaarden en fabrieken, omdat geen bloed kostbaar is, waar het geldt de Spaansche koloniale suggestie op haar wankele beenen te houden. En de koning zal glimlachen bij het polospet in Biarritz hij zal glimlachen en buiten tegen een legertje van mouchards aan den Gare de Lyon. wanneer hij Parijs bezoekt en Primo zal dicteeren en verbannen en aan buitenlandsche journalisten ver klaren, hoe voortreffelijk de non-parle mentaire methode in Spanje werkt. En onder den onbarmhartigen koperen hemel van Marokko herhaalt zich het drama van de laatste jaren de Spaan sche soldaatjes ontvangen vuur uit richtingen vanwaar het onmogelijk komen kon in doorzeefde blokhuizen zullen zij verdorsten en verhongeren de ontzetcolonnes zullen ontzet moeten worden generaals zullen afgezet wor den als liftboys en andere liftboys-metdeti-titel-van-generaal zullen hen ver vangen, tot die heele bloedige fictie van de Marokkaansche kolonie op zóó be nauwende wijze beëindigd zal worden, dat de zon, in het land waar zij eens ge zegd werd nooit onder te gaan, slechts aarzelend er toe zal kunnen besluiten berhaupt nog óp te gaan. JOHAN L. Complete Badkamer van af f 285.?. Prima drukautomaat, Bad, Kranen, Bidet, Waschtafel met marmer en spiegel. G. J, DE KONING 8 ZOON Keizersgracht 447, A'dam