12 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 21 MEI 1927 No. 2607 Dramatische Kroeie door TOP NAEFF GOOSEN4WAGEPHAN Gastspiel Tilla Durieux Franziska, door Frank Wedekind. 'T* ILLA Durieux, die tot onze jaarlijksche gasten begint te behooren, is, evenals Wegener, wil Bij zich als ster" doen gelden, aangewezen op rollen, welke, voor zoover wij normen durven stellen, over de grens van het normale gaan, rollen, die meer den geest omwoelen, dan dat zij tot het hart spreken. Van de drie stukken, waarin zij dit maal optreedt, mag Shaw's Mevrouw Warren's bedrijf", in deze lijn het natuurlijkste en het tamste heeten, en zal waarschijnlijk Wedekind's Fran ziska", dat in ons land nooit vertoond werd en vermoedelijk ook niet veel kans zal krijgen, de groote sensatie te weeg brengen. Franziska" is een van Wedekind's laatste werken het dateert van 1911 en hij is gedurende den oorlog gestorven ? en moet als kunstwerk als een mislukking worden beschouwd. Nochtans is de figuur van Wedekind te belangwekkend om zelfs hiep een afdoend oor deel te wettigen, zijn gebreken grijpen vaak dieper in dan de deugden van anderen. Vergelijkende echter met enkele zijner vroegere werken, met zijn werk uit de eerste periode: Frühlingserwachen", Erdgeist", Der Marquis von Keith", die men met Der Büchse der Pandora" tot zijn beste stukken moet rekenen, en zelfs met zijn, door zelf beklag verweekelijkt en verzwakt werk der tweede periode: So ist das Leben", Hiddalla" en Musik", blijft er van Franziska" niet meer dan een wrak van een groteske over. Dat de tijd in het bijzonder dit stuk tegemoet is gekomen, er in Duitschland een succèsstuk" van heeft gemaakt, behoeft m.i. nog niet voor het werk zelf te pleiten. Het pleit veeleer tegen den tijd, die zich, na den oorlog, aan deze brutale situaties het verslagen hart hoopte op te halen. Dat Wedekind de uitwassen van dien nieuwen tijd, welken hij niet meer zou beleven, zoo lang te voren te voorspellen, en in beeld te brengen wist, is intusschen kenmerkend voor zijn persoon lijkheid, welke men al om dien visionnairen aan leg onder de weinige grooten" moet rangschikken. Had Strindberg niet geleefd aan Wedekind's zwakheden erkent men Strindberg's kracht men zou hem als de eenige schrijversfiguur van zij n generatie, wiens fantasie de drankjes uit Ibsen's apotheek weigerde, en die zich los wrong uit de beperking van het (toenmalig) naturalisme, niet tegenstaande Hauptmann zijn vriend was...., nog een hoogere plaats in de tooneelgeschiedenis moeten toekennen. Thans zien we in hem den volgeling, die zich, ten opzichte van alle experimentisten, die na hem zijn gekomen, expressio nisten, revue-dramaturgen, moderne-dans-aspi ranten, tevens een vóórlooper mag noemen. Revolutionnair en talentvol, heeft hij de oude vormen verworpen niet alleen, maar ook het bestaansrecht der nieuwe bewezen. In de houding der grooten, en met den trek naar het groote in zich, heeft hij, hater der oude maatschappij, met flakkerenden adem en bij flarden inderdaad iets aangeduid van, weliswaar niet hooger, maar toch ruimer en waar achtiger leven. Wat in het vat van conventies stond te verzuren, heeft hij tot gisting gebracht. En daarom kunnen wij hem zijn slechte eigen schappen, zijn eenzijdigheid, zijn dollemans-erotiek, zijn schaamteloosheid, licht vergeven en zelfs het onmachtige en gedrochtelijke in zijn werk aan vaarden en voorbijzien, terwille van den hartstochtelijken geest van verzet, die het in rusteloos tempo stuwt. *** Ook Franziska" speelt in de onderwereld van IMPORTEUR AJSTIKKELJR ALKMAAR anti-sociale, liederlijk zich uitlevende individuen, waaraan ook hertogen en letterkundigen te pas komen. De grondgedachte is zuiver: Geen hart kan ten volle stralen in den vrede van het huiselijk geluk" wanneer het niet eerst door het vagevuur der romantische tegenstelling is gegaan. Zoolang het niet wét, kan het niet erkennen. Doch langs hoe onzinnige wegen voert Wedekind, uitgaande van deze goede bedoeling, het meisje, dat bij moeder-thuis de versenen tegen de prikkels sloeg. Hij heeft daarbij nog de pretentie het Faustschema te volgen en blameert zich niet weinig met zijn moderne parodie op de gedaanteverwisseling: Franziska zal voor enkele jaren alvóór zij zich, naar de bestemming der vrouw, den man gewonnen geeft zelve in mannelijk travesti het leven, waarnaar zij in onwetendheid hunkert, leeren kennen. De man, die het haar voorstelt, de moderne Mephisto, is de geniale avonturier Veit Kunz", in wien wij veel van Wedekind zelf vinden. Dat leven" bestaat uit het uitvieren van louter sexueele driften en perversiteiten, een aaneen schakeling van, met hulp der projectie-lamp, snel zich afwikkelende, zinnelooze situaties, doorschoten met soms rake, overwegend echter vulgaire geestes-flitsen van den auteur. Als satyre: gronde loos, philosophie zonder kop of staart; dramatisch: een chaos, en weerzinwekkend bovendien. Deze rolprent, waarbij we met dankbaarheid beseffen welk een schat wij in ons: Marieken van Nijme gen" bezitten, verheft zich slechts n maal boven het niveau van den moord van Baamsdonk", n.l. in het 7e tafereel: Nacht", waarin Franziska n oogenblik Als du mich gestern in deinon Armen hieltest, sah ich die Sterne ber deinem Kopf". ." menschelijk bezwijkt voor de hoogere erotiek, en Veit Kunz warm en lyrisch wordt. In het slot tafereel vinden wij Franziska, met haar zoontje Veitralf", dat in zijn naam de namen zijner beide vaders vereenigt; Kurt Veit, den geestelijken, en Half Breitenbach, den vleeschelijken bonisseur" zijner moeder, aangeland in de veilige haven van het burgerlijk geluk. Moeten we er een bekentenis van den ouderen Wedekind in zien? Wegens den onzin, die er aan voorafging, en waarvan het slot bezwaarlijk de oplossing kan worden genoemd, maakt het in zijn Eigen Haard" stemming den indruk van een bittere parodie. Doch men behoeft Wedekind's portret maar aan te zien, dien vreem den, schuwen, vertwijfelden kop, met het diepe, angstigvragende oog, om meteen te gevoelen hoe zuur ook voor dezen armen litterairen vos de drui ven zijn geweest ! *** De vertooning van dit zoogenaamd modern mysterie", bood de deugden en gebreken, de vaart, de nadrukkelijkheid, de knal-effecten van den modernen Duitschen stijl, waarmede men gemeend heeft de regie van Keinhardt te overtroeven. En als zoodanig zou ik haar dan nog niet van den besten rang kunnen noemen, al ontken ik niet, dat deze, voor ons ongewone, speelvaardigheid haar verdiensten had en met zekere middelen boeide. Belangrijker dan de rol van Franziska Wede kind kende eigenlijk geen vrouwen, zelfs geen deernen is in dit stuk de rol van Veit Kunz, die des schrijvers liefde heeft gehad. Veit Kunz is de man, die op zijn wijze, in de vrouw, en in het bezit" van een geliefd wezen heeft geloofd. Om zich dit bezit onvervreemdbaar te verzekeren, laat hij Franziska zich uitleven", een bachanaal, waar bij hij zelf vrijwel toeschouwer blijft. En als hij dan eindelijk meent zijn doel bereikt te hebben (7e tafereel) dan ontvalt zij hem in de armen van don eersten, den besten krachtpatser: den acteur Ralf Breitenbach; een figuur, die wij in tal van Wedekind-werken terugvinden. Veit Kunz is aan den zelfmoord toe. . . . Herlevend, ziet hij in den ouden edelman, Franziska's eersten beschermer, zijn toekomstbeeld. . . . Hij is vijftig jaar, en voelt zich gevoelsmensch" worden. ... en begrijpt, dat hij haar geheel zal moeten opgeven, want reeds bezit het kind op haar schoot de plaats, die geen man zich duurzaam bij haar veroveren mocht. O, (jrimmer Fluck! Ein halb Jahrhundert a/t. und nichts, was mein In Gcttes Schöpfung.'" In de vertolking van Willy Buschhoff hebben wij van dezen man gebieder en smeekeling niet veel gezien, en daarmee had ze haar voor naamste interesse voor ons ingeboet. Oorspronke lijk heeft Wedekind zelf die rol gespeeld, met in elk geval de autoriteit, die ze behoort te hebben, als leidende geest. Franziska is betrekkelijk passief, niet veel meerdan een door de wol geverfde juffer, die ons ook niet als type van haar soort interesseert, aangezien. Wedekind aan haar, m.i. nog minder dan aan Lulu", de opgave heeft vervuld. Tilla Durieux heeft de neiging alle rollen, die zij speelt ,,zu berbieten", en daarmede een heftige belangstelling; af te dwingen, die langs de figuur heen, naar de knappe tooneelspeelster gaat. Haar Franziska, die overigens niet geheel de illusie van een achttien jarige vermocht te geven, toonde ongetwijfeld haarbeste gaven. Een weergalooze vitaliteit en een overgave aan het spel als slechts weinige vrouwen in deze mate op het tooneel bezitten, of mogen we zeggen, demonstreeren ? Eén soort tooneelspel. dat ik in het algemeen meer met mijn verstand bewonder, dan met mijn hart, maar dat bij deze buitensporige rol naar men zegt voor haargeschreven zoo wél paste, dat de vraag: wie haar dit zou kunnen verbeteren? niet eenmaal in ons opkomt. CORN VAN DEP 6LUY5 MEUBELó DEN P1AAG Kotterdamsche Kring, Rotterdam. Schilderijen en Beeldhouwwerk door H. F. Bieling. Tot 29 Mei. Kunsthandel Willem Brok te Hilversum. Schil derijen door wijlen Mevr. H. W. J. Schaap Van der Pek. Tot l Juni. Kunsthandel Boskamp, Ovcrveen. Schilderijen door Han Boskamp. Tot l Juni. Kunstzaal d'Audretsch, Den Haag. Stillevens van verschillende meesters. Tot l Juni. Gerbrand's Kunsthandel, Utrecht. Werken van Mej. W. C. J. Cambier van Nooten. Tot l Juni. 't Spinwiel", Hilversum. Grafisch werk vanPeter Alma, C. A. Foldman, J. Franken Pzn.,. Fokke Mees, Dirk Nijland, H. v. d. Stok en Jan Wittenberg. Tot l Juni. Stedelijk Museum, Amsterdam. Kunst en Indu strie. Tot l Juni. De Korenbeurs", Arnhem. Schilderijen van G. van Duffelen. Tot 8 Juni. Amsterd. Ateliers v. Binnenhuiskunst, Amster dam. Werk van Reyer Stolk en Gerard van Eek. Tot 12 Juni. De Bron te 's Gravenhage. Beeldhouwwerken en Kunstvoorwerpen door Chris Agterberg. Tot 16 Juni. J. N. de Bois, Haarlem. Teokcningen van Moderne Meesters. Tot 30 Juni. HET adres voor prima PARKETVLOEREN tegen sterk concurreerende prijzen is FRED. MEIJER - Amsterdam v. Baerlestraat 160 - Te!. 25615 - Gev. 1908