14 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 21 MEI 1927 No. 2607 JOSBPH HEMABD (Uil; Cornelis Veth, De arts in caricatuur) De Dokter als Humoristische Figuur door Dr. J. L. VAN BODEGOM 13 BB.NABD Shaw, de groote humorist van dezen tijd, stelt in zijn The doctors dilemma" teleur. De bedoeling van den schrijver, die het alledaagsche zoo treffend tegen het verhevene laat botsen, mikte hoo'ger dan A preface on doctors", was te ernstig gemeend voor een tragedie, beter passend in bet kader van het Jan Klaassenspel dan in de Dramatic Works" van den auteur, die een naam als humorist heeft hoog te houden. Zijn dokters zijn dwazen, gevaarlijken van het Grand-Guignol genre, ge wapend met stiekem rerborgen lancetten en ve nijnige vaccin-buisjes, waarmee ze onder het genot van een import-cigaret doodbedaard uitmoorden, om onder het slurpen van nog-een-sherry, hunne krankzinnige theorieën met nonchalante gewichtig heid te verdedigen. Het dilemma, onbestaanbaar in den gedachtengang van normaal werkende hersenen is enkel te associeeren met de malle, lallende poppen die Shaw ons ais dokters wil voorhouden; slechts een onverwoestbaar vooroordeel tegen al wat zich officieele1 geneeskunst noemt, kan een scherp opmerker en ontleder als Shaw is, zoo de grenzen der ?werkelijkheid doen overschrijven. Met weinig moed speuren we rond naar den schrijver, die den genees heer uit het volle leven heeft gegrepen en hem toemat, waarop hij recht heeft. Arrowsmith van Sinclair Lewis, een Amerikaansche roman, is een ernstig pogen in die richting. Hier het beeld van den rusteloozen werker van den modernen tijd, moedig kampend tegen dom heid en egoïsme. Hij verliest den strijd en eindigt als tragische figuur; lamgeslagen trekt de vechter zich ver van de menschen terug. Dat is het onbe vredigend slot, passend bij den teleurgestelden idealist, maar niet behoorend bij de verschijning van den arts in het werkelijke leven; de tragiek is niet het stempel dat dezen past, veelmeer is de humor het teeken dat zyn optreden als genezer tusschen de menschen merkt. Hij, de man met de goddelijke roeping, stoot zijn neus niet alleen tegen zelfzucht en onverstand, doch tegen al het zuivermenschehjke, waarvan zijn dagen vol zijn. Het conflict is niet tragisch, er spetteren slechts vonken van den ernst in gedrang; de humor is geboren. Niet nmaal, ontelbare malen moet hij zich de man gevoelen, met op de eene heljt van het gelaat de glimlach, terwijl de andere den traan nauwelijks kan bedwingen. Zouden zoo weinigen, die hem observeeren, dit hebben gevoeld? Waarom dan de eindelooze uit buiting zijner banale menschelijke fouten, zijn onverzadigbare geldzucht, zijn domheid, cynisme, pedanterie zonder geest en zonder een greintje gevoel voor realiteit? Maakt de dronken plafctelandsmedicus, stevig gedegenereerd, den laatsten tijd geen opgang op het tooneel en in den roman en wachten we niet gelaten op den kunstbroeder als opiumschuiver, zakkenroller, pornograaf en bigamist in de moderne zedeteekening ? De roman van Aubier Le galant gynécologue" die door samenstelling en behandeling der stof, de pretentie van litterair te zijn heeft, helpt de lijst aanvullen. Daar is een officieele gynaecoloog die na diepzinnig experimenteel en, het ruggemergscentrum heeft gevonden, waaruit het mechaniek van het Volkomen Huwelijk in werking wordt BOOTMOTOREN MOTORBOOTEN BINGHAM & LUGT Haringvliet 85 ROTTERDAM gesteld. De therapie blijkt een gevaarlijk wapen in de handen van den uitvinder. Zuiver porno grafie zou het boek in Holland heeten en met recht, een andere bedoeling dan een medicus-Don Juan in zijn slechtste instincten uit te beelden als een marionet zonder eenige menschelijkheid, heeft niet bestaan. En Knock ou Ie triomphe de la médécine van Jules Romain, hoezeer ieder genees heer kon wenschen het goede deel van zijn practitische psychologie te beheerschen, is ondanks alles een handige charlatan, die practijk en geld maken tot de triomfen der medische wetenschap stempelt. Meer dan een geestige parodie op slechte dokters manieren kan men het tooneelstuk niet noemen. Wat maakte de teekenstift van de openbare verschijning van den arts? Vol belangstelling grijpt men naar de verzameling De arts in de caricatuur door Cornelis Veth", 1) waar befaamde caricaturisten de menschelijke fouten, gezien door den bril van goedwillenden spot belijnden en den dokter in het bijzonder onder het vergrootglas hielden. Ook hier wacht den zoeker naar humor teleurstelling, al zijn er voldoende platen, die de uitgave wettigen. De moderne Duitsche caricatuur blijkt doorloopend grof geïnspireerd op het banale scheurkalenderblad-thema, dat de interventie van den medicus slechts de dood beteekent en zijn beurs zijn afgod is. Hier en daar benadert zij het geestige; van humor is in de geheele verzameling geen spoor. Beter van gehalte is de Fransche plaat, hoewel ook hier veelal het oude afgezaagde moppenmotief de leidsman van den teekenaar was, al is er een schrijnende plaat van Willette, waar de dokter als bijfiguur dient om de armoede beter te doen uitkomen. Waar ze naar den humor reikt, vervalt ze gemakkelijk in het scabreuze; een teekening van Avelot, waar Ninette op origineel voorschrift van den lintworm wordt verlost, is, hoe geestig, niet smakelijk genoeg om voor gezonden humor te kunnen doorgaan. De Hollandsche caricatuur waagt zich niet aan het komische. Heskes heeft getracht backfish1) Van Munster's U. M. Hotel Duin en Daal" - Bloemendaal Str. kond en warm water op alle kamers PRIVÉBADKAMERS Telefoon 22223 GREPEN door CARRY VAN BRUGGEN ,,Causerie sur Israël" T N zijn Maximes Morales" heeft Eochefoucauld eens de volmaakte liefde vergeleken met spookverschij ningen, in dier voege: Tout Ie monde en porie, mais personne ne l'a vu". Dit had, nu bijna dertig jaar geleden, de auteur van het merkwaardige boek: Le Préjugédes Races", Jean Finót, kunnen verzuchten na de door hem uitgeschreven enquête inzake Fesprit francais" ofwel Ie génie latin". Mis schien heeft hij het ook wel verzucht. Hij had er zoo lang en zoo veel en zoo door Jan-en-Alleman over hooren spreken, in de dagbladpers, in tijd schriftartikelen, in leerzalen, aan ban ketten, bij alle denkbare sociale en politieke gelegenheden, dat de lust hem bekroop om eens te onderzoeken of zijn landgenooten nu eigenlijk wel precies wisten, waar ze het over had den. HU koos dus uit de duizenden babbelaars over volksziel" en land aard" een dertigtal vooraanstaande exemplaren psychologen, filosofen, dichters, romanschrijvers, professoren en het ze van wal steken. Hij pu bliceerde de verschillende beschou wingen in het tijdschrift la Revue" (Juli 1898), hij geeft er een samen vatting van in het hoofdstuk: La faillite de la Psychologie des Peuples" van zijn bovengenoemd boek.... en vond voor de heele collectie geen beteren naam dan: cacophonie. Het blijkt dan ook inderdaad een complete en hopelooze chaos van ongegronde beweringen en looze uitlatingen, die alleen dit gemeen hebben, dat ze altezamen leiden tot deze conclusie: Les tentations de ce genre de psychologie se résolvent tres souvent en un verbiage des plus insipides. On dirait que cette pseudo-science est composée d'une série de phrases stéréotypées, dont les adeptes se servent au gréde leur caprice". De Duitsche historicus Giesebrecht bedient zich, om de oude Germanen te prijzen, van precies dezelfde lofredenen op precies dezelfde eigenschap pen als de Fransche historicus Thierry tot meerdere eere van de oude Gal liërs ! Zoo Finot bij het samenstellen van zijn boek, het verzamelen van zijn be langrijk en omvangrijk materiaal de illusie heeft gekoesterd, landgenoot en tijdgenoot te cureeren van de hedendaagsche manie der anthropo-psychologie, dan vrees ik dat hij een groote teleurstelling heeft moeten boeken. Ik voorspel deze pseudo-science" nog een lang en roemrijk bestaan en er zal heel wat anders moeten gebeuren eer journalist en essayist, criticus en kunsthistoricus",?gezwegen nog van dilettanten van beiderlei kunne zich den vetten kluif laten ontrukken. Wat moesten de arme zielen erzonder beginnen ? Op deze lappenmarkt vindt letterlijk iedereen iets van zijn gading, hier grasduint eikeens fantasie naar hartelust. Zonder de geringste per soonlijke inspanning, studie of scho ling, zonder een spoor van wezenlijken wijsgeerig-psychologischen aanleg worden hier verblindende, verbluffen de resultaten bereikt. Een kind kan den wasch bedienen". Elkeen weet hoeveel inspanning het kost, het op piano of viool tot iets te brengen, en hoe dun gezaaid de wezenlijk groote en goede pianisten en violisten zijn ? elke eenigszins ingewijde kan getuigen hoe op dat gebied zoo goed als elders juist het schijnbaar-eenvoudige schieronoverkomelijke moeilijkheden biedt en daarom zien er dan ook de meesten, zelfs als ze hoopvol en niet zonder aanleg beginnen, na korter of langer tijd van af , maar een pianola kan iedereen bespelen", van de pianola hoeft niemand af te zien. Het me chanisme nu der anthropo-psychologie evenaart dat van de pianola in eenvoud. De rol wordt vervangen door een dubbelgevouwen blad papier. Links: waarden. Rechts: feiten. Noch om het een, noch om het ander zitten we verlegen. De Oosterling is fatalis tisch, de Madoerees is wraakgierig, de Chinees veracht den Dood, de Engelschman is conservatief, de Hol lander is peuterig, de Franschman is geestig. Dit is al voldoende, maar het is zelfs niet eens noodig. Men noemt