N o. 2609 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 4 JUNI 1927 19 Napoleon van Abel Gance i. APOLEON en de film ! ,,Au cinéma 011 aime beaucoup l'histoire, mais on aime surtout les histoires !" schreef l'Herbier. Inderdaad, wat wij totnog toe als Napoleon-film te zien kregen, was de jonge, slanke huzaren-officier, die het eenvoudige landmeisje, uit de streek, waar het Groote Leger doortrekt, bemint, haar het hof maakt en na eenige spannende ren- en schermutselpartijen, ten goeden einde krijgt". Het geheel wordt opgeluisterd door een veldslag bij dit of dat, ten genoege van het geëerde publiek keurig en naar de regelen deikunst in elkaar gezet, terwijl door al dit gebeuren de voortreffelijk geslaagde karikatuur van den Pranschen imperator kuiert, al maar snuifjes nemend en verre-kijkend, om als deus ex machina dienst te doen. Het slot vereenigt de gelieven in den on vermijdelij ken verlovingskus, waarna het beeldvlak den keizerlijken adelaar vertoont, of een omkranste N", of den steekhoed of eenig ander embleem, dat u er van moet doordringen een ..historisch epos" gezien te hebben. Ziedaar de Napoleon-film, die wij totnogtoe kenden en aan haar onzalige nagedachtenis is te dezer plaatse menig onplezierig woord gewijd. En nu durft een Fransch kunstenaar, die meer dan eenig buitenlander weet, hoe heilig de Keizerlegende .in het republikeinsche Frankrijk is, het aan, een waarachtig Napoleonepos te scheppen uit het trillende spel van witten en grijzen, dat de film is. Welk een taak welk een onderneming, een dergelijk werk aan te vangen onder de oogen van een natie, die haar historie, en vooral dit deel van haar historie, als een kostelij ken schat bewaart die een mislukking weinig minder dan een misdaad zou achten. Zonder te aarzelen zonder te duize len, aanvaardt hij deze taak, gedreven door den fatalen scheppingsdrang van den kunstenaar. Hij neemt het op zich de figuur, die hij aanduidt als ,,1'abrégédu monde" te doen leven voor die wereld, door middel van de taal, welke tot de gansche menschheid spreekt. Kort en kernachtig formuleert hij dit alles: Napoléon est un paroxysme dans son poque, laquelle est un paroxysme dans Ie Temps. Et Ie cinéma, pour moi, est Ie paroxysme de la vie". * * * Men heeft veel geschreven over Gance's nieuwe vinding, het triple cran" en dit eigenlijk zoo'n beetje als de gebeurtenis beschouwd. Met allen eerbied voor de geniale toepassing van deze novi teit, waarop ik later terugkom, meen ik, dat men hiermee de waarlijk groote idee van dit werk mis kent. Het is overigens karakteristiek voor de universeele buitenlandsche correspondenten-reportage, dat dergelijke technische mirakelen in het brand punt van de belangstelling worden geplaatst, met negatie van het werkelijk-groote artistieke ge baar. Het is het eeuwige conventioneele misver stand, dat nog steeds in de cinematografie naar de technische rariteit snuffelt dat nog steeds meent, dat filmkunst en trucqage hetzelfde zijn. O, zeker men keuvelt allerwelwillendst over de artistieke mogelijkheden" van de film: dat staat modern, nietwaar! Maar onveranderlijk staart men zich (als het dan eens tot een practische ontmoeting met die film komt) blind op het in teressante" machientje zooals de onmuzikale mensch zich vergaapt aan de vingergymnastiek van den virtuoos. Wie zich rekenschap geeft van'de grootsche taak die Gance zich gesteld heeft: het herscheppen van een stuk historie tot een heldendicht in beeld, die zal dadelijk voelen, hoe dit en dit alleen de eerste en juiste waardeering van zijn werk vormt. Dat bij in den eigenaardigen trance-toestand van den schep. penden kunstenaar, die de middelen uit het niet toovert, waar zij noodig zijn tot de schitterende inventie van het drievoudig beeldvlak kwam, is bijzaak. Hoofdzaak is, dat hier voor het eerst ge tracht is den laaienden chaos van grootschheid, razernij en tragiek, die de Fransche Revolutie is, te focusseeren in het lichtspel. Men kan van oordeel zijn, dat hij hierin faalde hot ware te begrijpen tegenover zulk een arbeid maar dan is het werk ook verloren, alle techniek ten spijt. Ons rest dan geen verhandeling over het triple cran", maar een eerbiedig B.I.P.". Men wijdt aan den gevallen held geen lofzang op zijn geciseleerd harnas. Het wil mij voorkomen, dat de grootste moeilijk heid overwonnen was, toen het werk begon. Ik bedoel, dat de conceptie van de film, het vast leggen van het cinematografisch schema, m.a.w. de samenstelling van het scenario het allerzwaarst was. Het gold hier toch niet meer of minder, dan het eomprimeeren van een. historisch tijdvak, beter gezegd: do visie op een historisch tijdvak, in enkele duizend meter filmband. Gelijk vanzelf spreekt, kon niet volstaan worden met het geven van belangrijke historische gebeurtenissen. Hoe ge schiedkundig nauwkeurig ook, een dergelijke nuchtere, objectieve vertooning van geïllustreerde jaartallen moest, artistiek gesproken, tot niets leiden. Het gold hier wel degelijk, de subjectieve visie van den kunstenaar op het historisch tijdperk der Revolutie en de Napoleon-figuur - - en het eerste waar de cinegrafist zicli van bewust behoorde te wezen, was, dat hij inderdaad een persoonlijke. visie op dit historisch gebeuren had een visie, die boven het banale geschiedenisboekje uitging. Ook zonder de film gezien te hebben is alle twijfel op dit stuk uitgesloten voor ieder, die de merk waardige aphorismen leest, waarin Abel Gance zijn opvatting van den arbeid, welken hij ging ondernemen, heeft vastgelegd en. waarvan ik reeds een enkel aanhaalde. Zij vestigen de overtuiging, dat een intelligent, veelzijdig en ernstig kunstenaar zich aan het werk zette een overtuiging, die door de film volkomen bevestigd wordt. In zekeren zin heeft de Napoléon" van (iaiice een missie, een zendirigstaak te vervullen. Zij spreekt in den allereenvoudigste!!, meest suggestie ven vorm tot de geheele wereld en het eerste wat zij te doen heeft, is de conventioneele, platburgerlijke ideeën omtrent een der grootste tijd perken en een der machtigste figuren der wereld geschiedenis te bestrijden. Zij moet de begrippen der groote massa uitroeien, volgens welke de revolutie het bedrijf was van een bende bloed dorstige gekken en Bonaparte een eerzuchtige, onmenschelijke sabreur. Het geven van de uiterlijke gebeurtenissen-alleen, die door den toeschouwer naar eigen bevattingsvermogen zouden worden opgevat, had geen enkelen zin. L>e historische feiten verdraaien, zou alleen tot resultaat geven een tendenzfilm van de ordinairste soort het grootsche ontwerp en zijn schepper ten eenenmale onwaardig. Zoo volgde Gance dus een derden weg de eenig juiste. Hij vormde een skelet een soort steunbouw van zuiver historische feiten en gegevens en verbond dit alles door een atmosfeer van legende en verdichting, die, door de gloeiende overtuiging van den dichter bezield, als het ware een eigen licht uitstraalde, dat de geweldige, onwraakbare geschiedkundige gebeurtenissen in een mystiek en PIANO'MGEl .-80EKHOB5T* 'jSTI»ATl49 TELEI::|305I verheven clair-obscur plaatste, als formidabele wolkgevaarten bij een zonsondergang. Zoo gezien wordt het componeeren van de Marseillaise" belangrijker, dan het innemen van de Bastille zoo gezien is Robespierre niet langer ec-n paroxysme van machtswellust en bloeddorstige razernij, maar het ontzaglijke, huiveringwek kende resultaat van een tot het uiterste gedreven consequentie zoo gezien zijn de legers van de Republiek niet een horde in lompen gehulde roovers, maar Les Mendiants de la Gloire", de dragers vari een grootsche nieuwe idee, die het aangezicht der wereld zal veranderen. En zoo gezien is tenslotte Napoleon een der grootste en meest tragische figuren, die de menschheid heeft aan te wijzen. Dit alles is niet nieuw er zijn dikke boeken over volgeschreven, waaronder betrekkelijk popu laire, als Anatole France's ..Les Dieux ont soif" en Napoléon" van Emil Ludwig. Maar zij zullen het star-dogmatische inzicht, der massa niet ver anderen zij zijn daartoe als middel te omslachtig en te ingewikkeld, liet is het felle, gecomprimeerde het flitsende, hamerende beeld, dat deze taak zal volbrengen. En. aan Abel Gance is de eer te beurt gevallen, met dit werk, welks betoekonis nog nauwelijks overzien kan worden, een begin te hebben gemaakt. Ken werk, dat een glimp van waarlijk verheven historisch bespf zal doen op lichten in de hoofden var» een milHarden-inenigte en waartoe de dichter Querido zei het reeds de geroepene is * * * Ik meen bij de conceptie-gedachte ongewoon lang te moeten stilstaan, omdat zij n voor deze film n voor de artistieke cinematografie van zoo buitengewone beteokeiiis is. De kunstenaar torst hier een drie-ledige» verantwoordelijkheid: de artistieke, de historische en do paedagogische. Ja, ook de paedagogische, want het lichtspel zal de massa loeren, do grootschheid en do schoonheid dor historie te zien. Zij zal op behoorlijken afstand, van de afzonderlijke feiten geplaatst, de groote synthethischt» lijn loeren \vaavnemeii - 7.1 mals men do constructieve schoonheid van een kathedraal eerst waardeert, wanneer men niet langer met den nous op do bouwsteenon staat. Een gedachte alweer, die voor den intellectueel niets nieuws bevat, maar die voor de massa welke toch de historie maakt .' oen venster wijd openstoot, waardoor nieuwe, onvermoede perspectieven zichtbaar worden. Dit is do sociale beteekonis van deze eerste ..épop e-onimages". Onwillekeurig gaan bij dit alles do gedachten uit naar dat andere heldendicht (lor révolte: do Knjas Potemkin" en het is interessant na te gaan, hoezeer on hoe grondig hot Fransche en het Russische, werk van elkaar verschillen. Het is moeilijk te zeggen, welk van beide ..mooier" is. Zij vertegenwoordigen respectievelijk de Franscho en de Russische ziel: do eerste mot haar lan, haar panache en haar heroiok - - do tweede mot haar diepe irienschelijkhoul, haar wijd mededoogen en haar melancholie. Het Fransche, 'Lied van don Opstand vindt zijn oplossing, zijn slotaccoord in Napoleon, die deze symphonie dor historie afsluit tot een gaaf, voleindigd geheel. De Russische, elegie vervaagt in den schoonon, grijzen nevel, waardoor de Potemkin" ontkomt. Het is do Gallische mentaliteit, die niet schuimende, ontembare stuwkracht in alles streeft naar het concrete doel, naar de harmonische afsluiting tegenover de Slavische ziel, welke haar groot-meiischelijko idealen in wilde, ongebonden passie najaagt en zich tenslotte toch verliest in stille, weemoedige resignatie. Hot is in hot kort de Marseillaise" naast het Wolga-liod". . . . ! * * * Hoe Abel Gance zijn gedachten tenslotte heeft verwerkelijkt, hoop ik in een volgend artikel nader te bespreken. J. S. MEUWSEN, Hofl. A'dam?R'dam?Den Haag. DE BESTE HOEDEN IN HOLLAND