Historisch Archief 1877-1940
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 18 JUNI 1927
No. 2611
BOUWKUNST
door H. J. M. WALENKAMP C?.
Kunstenaar en Handelsman
T~) E laatste halve eeuw heeft een zeer groot
aantal energieke bouwmeesters voortgebracht,
door wier vernuft en ondernemingsgeest de meeste
belangrijke moderne bouwwerken allerwege tot
stand gebracht worden.
Dat dergelijke gebouwen maar hoogst zelden
ware kunstwerken zijn, is het gevolg van de omstan
digheid, dat de tijd en denkkracht dezer cate
gorie van bouwmeesters bijna geheel door het
zaaklijke" in hun beroep geabsorbeerd wordt,
waardoor het scheppend element in hun wezen
geleidlijk op den achtergrond wordt gedrongen,
ja niet zelden geheel in de verdrukking komt.
De overlading met werk, het steeds maar
jachten" en het niet willen of durven weigeren
van al maar nieuwe opdrachten, heeft menig,
aarivanklijk veelbelovend architect een gsestlijke
indigestie bezorgd, die hij in geheel zijn volgend le
ven niet te bovenkwam.
Houden we dit in 't oog, dan valt het niet moeilijk
zich een duidlijke voorstelling te vormen van het
karakter en de geestesgesteldheid van verweg liet
meerendeel der intelligente architecten, die het
onafzienbaar aantal bouwwerken van moor dan
gewone beteekenis allerwege in de liedend aagsche
groote steden en ver daarbuiten tot stand brengen,
on vermogen we een helder inzicht te verkrijgen in
de geheime oorzaak van het onweerlegbaar feit,
dat het meeste hedendaagsche werk, hoe talentvol
en vernuftig dikwijls ook, niet tot de waarachtige
bouwkunst kan gerekend worden.
Dit soort van werk is van denzelfden aard en
van gelijke waarde als dat van vele mondaine schil
ders: knap, verbazend knap, maar innerlijk leeg.
Hoe zou men ook van de hiorbe.doelde categorie
van bouwmeesters bezonken, echte kunstwerken
mogen verwachten?
1-aat ons de nuchtere werklijkheid onder do
oogen zien.
De totstandbrenging der maatschappelijk y.oo
lioogstbelangrijke moderne bouwwerken vereischt
van den leidenden architect ontzaglijk voel
geostosinspanning, die feitelijk geheel buiten zijn eigen
lijke kunst omgaat. Hoeveel allornoodzaaklijkste
technische en praktische oplossingen voor <le moest
uiteenlooponde nieuwe maatschappelijke vraag
stukken worden niet van hem gevergd on nemen
nagenoeg geheel zijn tijd en denkkracht in .beslag?
Kn toch hebben deze, hem tor oplossing gegeven
vraagstukken in wezen niets uitstaande met zijn
ideëel scheppingsvermogen.
Velen der hierbedoolde architecten waren in
hun jeugd reeds schrandere talenten mot. 'n sprank
genie of scheppingskracht, bij wie echter met het
verloop der jaren het schrandere en berekenende
steeds meer de overhand nam, liet waallij k geniale
in hun wezen werd daarbij door de vele bijkomstige
besognes en beslommeringen op den achtergrond
gedrongen. Geleidlijk zien zij zich door de/e uiterst
gewichtige, doch met hun eigenlijke kunst niets
uitstaande hebbende bijkomstigheden, genood
zaakt, het zuiver architectonische van hun
levensGROOTE SORTEERING
Speciale modellen
ENGELSCHE STOELEN
en CLUBFAUTEUILS.
roeping aan hun medewerkers in de hand te geven
Want zij missen den tijd voor het bezonken zelf"
scheppen, hun hoofd staat er niet naai'", hun
gedachten worden door te veel andere zaken inge
nomen.
De besten en energieksten hunner geven wol
de ideeën, den opzet, de grondgedachten aan;
doch missen den tijd, ze zelf voldoende uit te
werken.
Kn zoo wordt dan de oorspronklijk
zelf-scheppende architect ongemerkt en onbewust de man,
die het essentieele de:>l van zijn levenstaak of
roeping nood gedrongen en schoorvoetend aan an
deren moet overlaten, Zóó wordt hij de iemand,
die geregeld of minder geregeld (al naar de
omstandigheden hem dat veroorloven) op zijn
bureau verschijnt om de vele onderhanden werk
zaamheden te controleeren; hij laat daar zijn
meesterblik over glijden; maakt zijn op- of aanmer
kingen; deelt zijn bevelen uit; overlegt alles met
zijn chef, om daarna weer te verdwijnen tor
voortzetting van liet overige, het grootste deel van
zijn tijd, vernuft, overleg, takt on inspanning
eischende gedeelte zijner ingewikkelde maatschap
lij k o taak.
Weg architect, weg kunstenaar.
Americanisme in Bouwkunst
In Amerika, Kngeland. Frankrijk, Dnitsohlaiid,
evenals in do overige, landen, hier moer, daar minder,
al naar gelang deze landen meer gecultiveerd"
?/.ijn, (maar dat laatste doot er niet toe; want
naar geest on tendens is hot toch allcrwogu n
pot nat) gaat liet op nagenoeg allo groote archi
tectenbureaus toe als hier omschreven, liet is
in de vooraanstaande" rijken zon ver gekomen,
dat op deze buroaux niemand minder ..architect"
is. dan juist de' architect.
l n do voornaamste landen is do businessman
sedert lang do behoorsclior dor tegenwoordige
architectuur', onder wiens dressuur een
onaf/.ionhaar aantal min of meer knappe
boiiwkunstboocfi naars werken.
De businessman is do generaal.
Hoe deze, allo echte, houwkunst, nokkende toe
stand verbeterd zal kunnen en moeten worden,
kan hier op dit moment niot besproken worden.
Maar wol mogen we erop wijzon, dat, zooals do
toestand thans nog is. alles afhangt van do mate
va.ii geestkracht 011 doorzettingsvermogen dor
waarlijk-inoderne architecten. Hoc verhevener hun
genie, hoe grooter hun geestkracht, hoe geringer
hun eetlust, hoe moer van beleekenis en van blij von
den invloed natuurlijk hun scheppingen zullen zijn.
.Kon. kentering ten goode is bespeurbaar. De massa
wondt zich gcloidlijk van hot banale al'.
Knkele, zér enkele geesten worden in do laatste
lijden geboren, in wicn genie on doorzet l
ingsvermogen zich iri min of moor bevredigende male
harmonisch veroonigdoii.
P. J. H. Cuypers
Ken zoodanige voor ons land was de man, wions
geboortedag vóór honderd jaar we onlangs her
dachten.
Het zou dwaa.s zijn, van dozen bouwmeester
te beweren, dat hij al zijn werken zo.lt' uitgewerkt
/.ou hebben. Stol u voor: zijn .Rijksmuseum, zijn
Centraal Station, zijn nagenoeg honderd kerken
on bovendien nog zoo'ii macht vau andere be
langrijke bouwwerken !
\\'èl word hij over do negentig; doch haddo hij
een leeftijd gelijk aan dien van Methuzaleni
bereikt, dan nog zou hom do tijd daartoe ontbro
ken hebben.
Toch ademt al wat hij tot stand bracht zijn eigen
geest. Kn zelfs, waar hot niet do bouwkunst maar
de verwante kunsten betreft, te veel van dien goost.
Want. deze laatste kunsten be-hoorschto hij niot.
maar hij trachtte zo te ovor-hoorschon.
/ijn bouwkunst daarentegen ovorheorsohto
('uypers niot; on dat behoefde hij ook niot te (loon,
omdat hij daarin do moester was, do bouwmeester,
dat is: do vaststeller dor mate» en getallen, der
onderlinge betrekkingen en verhoudingen aller
Paviljoen Vondelpark"
Tel. 24190-27595
Oropte en kleine Zalen voor Déjeuners,
Diners, Soupers, Bals en Recepties
Huize ZOMERDIJK BUSSINK.
'CO
Bij Frederik Muller. De veiling
van Gabriel's atelier
"\X7.\TmoiTende schilders toch tegen de critiek.
Wat smalen zij op haar veeleischendheid. Zon
er n criticus" zijn die niet tevreden is met
Gabriel's artistieke nalatenschap schilderijen en
teekenirigen en die niet juicht over zooveel
onbevangen, onomwonden, onverdroten uitge
sproken moois? En toch was Ga brie! geen schilder
van de allerbovenste plank. Zijn talent en zijn ge
zichtskring waren begrensd. Do omvang on do.
diepte van zijn geest konden niet halen bij die van
tientallen voorgangers. Hij was esn eenvoudige van
hart en hij schilderde eenvoudige zaken. Hijvroeg
om niet rneer dan een strook vlak land, een water
tje, een verren einder en een streep lucht. Hij
schilderde het simpelste dat voorde hand lag. Een
enkele maal bezwoek hij voor het effect van een
witte muur, door de zon beschenen; maar liever
moed hij ook de hulp daarvan. Een ton in 't water
was hem stof genoeg. Daarbij was hij oen typische
buiten-schilder. Hij had de natuur" noodig. /ij
gaf hem zijn sujetten kant en klaar, fn dat opzicht.
011 ook daarin dat hij met weinig tevreden was,
zotte hij den ouden 'R oei of s voort. Kn hij was oven
zuiver als deze. Maar terwijl Hoelofs grootscher
kon zijn on hot dramatische moment niet schuwde
oen ruiger on mannelijker schilder, had
(Jabriel do zoete voldragenhoid van zijn kleur op
dozen voor. (Jeen van beiden verkeken zich ooit.
maar (Jabriel zag alles milder. Do klank van zijn
naam is oen omen. Hij was do moest franscho van
onze schilders uit do vorige eeuw, waar hot do
kleur betreft. Overigens een Hollander. De seroono
«ogenblikken waren hom het liefst. Hoelofs genoot
in do bui, (Jabriel erna. Hij begunstigde don
vroegen ochtend on don scliomorondeii avond on
men zou zoggen dat hij beide vooral beminde om
de stilte. 11 ij zocht do stilte zooals hij zelf oen stille
was in don lande. (Joon schilder is zoo zonder ophef,
maai' ook zoo zeker van zich zelf in eenvoud zijn
weg gegaan, /onder l wi.jfol kondo hij zijn waarde.
Van elke vondst on elk fijn trekje dat wij in zijn
werk bewonderen, heeft, ook hij genoten. Maar hij
hoeft den room niot gezocht. Dat. do waardooring
eens konioii zou moot hij hebben begrepen.
M. K. H K.N X ('S
f l MUZIEKHANDEL
p i A N o *s iizzrz^^n
A" 1835 D U DAT-TD
Achter St.Pieter4 n« K/UlK
VLEUGELS
d Tel- 443
UTRECHT
ondoïrdeelen, dio gezjiamlijk hot ..(Johool" bepalen
on iii aanzijn ro:'pon.
Hij schiep het innerlijk geraamte, hit ..merg"
der werken die hij voortbracht. Doch ook zijn eet
lust was te groot.
Ed. Cuypers
In hoever do iioof zijn werk boheorsohto. on daarin
do hoogte van zijn oom bereikte, spreekt klaar on
duidlijk uit do vele bouwgewrochten dio ook hij
tot. stand bracht. Dat aan dio hoogte nog vod ont
brak, blijkt onomwonden uit de/.o. werken.
.Immers deze missen die eenheid van grondslagen
gedachte; zij ontboeren dio goloidlijko en gestadige
harmonische ontplooiing, welke uit allo ontworpen
van zijn ouderen bloedverwant spreekt. Want
bloot' ook dioiis werk x.ioh in hoedanigheid niot
steeds gelijk, onmiskenbaar loopt or slechts n
enkele draad door on spreekt or slechts n
onwrikbaar beginsel uit diens scheppingen, hoezeer
>ok do/.i1 iii innerlijke waarde mogen verschillen.
SCHILDEPS