v e * »** & *j * te K. (t. t* ,.* -Kerk en staat r door Prof. Dr. H. BRUGMANS "INDERTIJD hebben wij melding gemaakt van , de twee eerste deelén, waarin, de oud-minister van onderwijs, dr. J. Th. de Visser, de verhouding van kerk en staat in den loop der eeuwen heeft beschreven. Reeds thans kunnen wij constateeren, dat met het derde deel het geheele werk is vol tooid. Wij mogen den staatsman in ruste, die in betrekkelijk kotten tijd een boek van dezen"*omvang en vooral van deze beteekenis heeft kunnen tot stand brengen, van harte daarmede geluk ?wenschen. ' Na wat wij vroeger over dezen arbeid hebben gezegd, zal het niet noodig zijn er thans uitvoerig op terug te komen, Dit derde deel onderscheidt izich evenzeer door de goede eigenschappen, die -wij in de twee eerste mochten opmerken. Toch zal liet ongetwijfeld nog meer de aandacht trekken clan de twee reeds verschenen deelén. Immers dit gedeelte betreft ons eigenland en onzen eigen tijd. "Van, veel vragen, die onzen tijd bewegen, kan men de voorgeschiedenis en mogelijk ook de oplossing vinden in het boek van dr. de Visser. Immers hier ?worden beschreven de betrekkingen van 'kerk en «taat in Nederland van de omwenteling van 1795 ?af tot op onze dagen. Wie dagelijks nog kan con stateeren, hoe kerkelijke problemen breede kringen van ons volk in beweging brengen, zal zich een voorstelling kunnen vormen van de belangstelling waarmede de uiteenzetting van dr. de Visser zal worden gevolgd. Ook hierom, omdat de verhouding van kerk en staat in ons land en in onzen tijd een zeer eigen aardige is. Men zal wel mogen vaststellen, dat de groote meerderheid van ons volk, voor zoover het over deze dingen een meening heeft, de scheiding vaa kerk en staat voorstaat. De mannen der «evolutie waren van geen andere meening; zij hebben dan ook in de staatsregeling van 1798 dat beginsel neergelegd en ook verder het trachten te verwezenlijken. Toch is er van die scheiding weinig terecht gekomen, toen niet en later ook niet. Het eerste is eigenlijk minder opvallend dan bet laatste. De revolutie stond bij ons vrij onver wacht voor zooveel problemen, dat zij onmogelijk op korten termijn een oplossing kon tot stand brengen. Daarbij kwam een volstrekt gemis aan leiding en inzicht en een even groot gebrek aan wetgevend vermogen, alles ten onzent in zulke dingen niet ongewoon. Men was het er natuurlijk ?over eens, dat de oude gereformeerde staatskerk of liever de publieke kerk moest worden afge schaft. Maar hoe en onder welke voorwaarden dat zou moeten gebeuren, daarvan had men geen begrip, ook niet omdat men den bestaanden rechtstoestand niet heel goed begreep en de historische wording daarvan evenmin. Zoo sloeg men er eigenlijk maar een slag naar en uit den aard der zaak sloeg men meestal verkeerd. Er Werd een en ander geregeld, maar men zat nog midden in het vraagstuk, toen de revolutie al lang was verloopen. Zoo kon de staatsregeling van 1801 komen tot een soort wanhoopsdaad en een voudig, maar niet billijk den toestand van het begin der eeuw consolideereu. De regeering van koning Lodewijk bi'eidde die regeling nog wat uit door ook aan andere dan het hervormde kerkDe rede van Minister Beelaerts van Blokland in de Volkenbondsvergadering Teekening voor de Groene Amsterdammer" door Joh. Bradkensiek DE VOLKENBOND TOT ZIJN NIEUWEN GANGMAKER: HÉ, HÉ, DAT GAAT ME TE HAED!' genootschap subsidies toe te kennen. De grond wetten van 1814 en daarna hebben de zoo ver kregen rechten bevestigd en geconsolideerd. Al deze oplossingen dragen den stempel van de periode, waarin zij zijn ontstaan. Dat spreekt van zelf. Maar minder natuurlijk is het, dat deze nood wetten nog altijd bestaan. De zaak is des te urgenter geworden, nu niet alleen groote groepen zich van de groote kerk hebben afgescheiden en nieuwe kerkgenootschappen hebben gevormd, maar ook velen zich gaan afscheiden zonder nieuw kerkelijk verband te zoeken. Met deze laatsten heeft men geen rekening te houden; de staat kan zich niet de ongeorganiseerden aantrekken. Maar allen, die zich in 1834 en daarna in 1886 hebben afgescheiden, wenschen den historischen band met de oude ge reformeerde kerk vast te houden; zij gevoelen zich zelfs bij voorkeur het nakroost dier oude geuzen. Zij hebben dan ook aanspraken gemaakt op goederen en rechten der groote kerk. Maar zij zijn afgewezen, stellig wel naar recht, maar niet naar billijkheid en naar gerechtigheid. Men ziet, hoe moeilijk de vragen zijn geworden. waarom het hier gaat. Maar zooals bij zoovele problemen, het is gemakkelijker ze te stellen dan ze op te lossen. Onze tijd is daarin ook niet sterk. Mocht het evenwel tot nader onderzoek en misschien tot een afdoende beslissing komen op den duur, dan zal men in het boek van dr. de Visser overvloed van gegevens vinden. Men zal ook dan gelijk nu den grijzen geleerde dankbaar zijn voor wat hij schiep. 1) ,/. Th. de Visser. Kerk en Staat. Derde deel. Leiden, A. W. Sijlhoff's U. M. z. j. JOS. HARTOG Hoofdsteeg 17 Rotterdam Nobel straat 28 Utrecht. EETKAMERS 359.COMPLEET FL. SLAAPKAMERS 540. COMPLEET NIEUWE MODELLEN IN EIKEN UITGEVOERD ONS FABRIKAAT FL. 557.- COMPLEET FL. 670.- COMPLEET FL. 676.- COMPLEET COMPLEET FL. 580. COMPLEET FL. 85O. XNPER D E H A A O AMSTERDAM g ZOMEN ROTTERDAM Alle Fotobenoodigdheden. Nog enkele prima gelegenheidatoeatellen. Ook genegen te ruilen (alleen goede oestellcn). Tentoonstellingen Friesch Museum, Leeuwarden. Antiek Priesch Züverwerk. Tot 15 September. Stedelijk Museum, Amsterdam, Historische Onderwijstentoonstelling. Tot 17 September, Kunstzaal Kleykamp, Den Haag. Portretten van Line Couwenberg. Tot 24 September. De Bron te 's Gravenhage, werk van E. J. Drayer. Tot 30 September. Kunstzaal van Lier, Rokin 126, Amsterdam. Schilderijen van Jan Sluyters. Tot 30 September. Kunetzaal Willem Brok, Hilversum. Schilde rijen van F. G. W. Oldewelt. Tot 30 September. Stedelijk Museum, Amsterdam. Schilderijen van Jan Gregoire. Tot 30 September, Buffa en Zoon, Amsterdam. Schilderijen en teekeningen van Bernard van Vlijmen. Tot 30 September. Stedelijk Museum, Amsterdam. Werk van leden Hollandsche Kunstenaarskring. Tot 30 September.