. HET ROKIN MET DE NEDERLANDSCHE BANK Amsterdamsche Bijzonderheden door Pro/. Dr. H. BRUGMANS XLVIII. De Oude Twfmarkt leven in een tijd van allerlei veranderingen, die ook veelal hervormingen zijn. Haar wy ook maar al te dikwijls volkomen oververanderingen. Ieder, die ons onderwijs weet mede te praten van die geheel onnbodige , ffc«*vormingen, waarmede men dan maar moet zien '~; te komen. In het klem is onze tijd vol van geheel overbodige veranderingen. Zulk een onnoodige verandering bracht het raads besluit tot stand, dat'den 2 September 1913 den .Tftkwdea naam Oude Turfmarkt afschafte; men strekte toen den naam Bokin tot aan de Doelen straat uit. Men zoekt tevergeefs naar een redelijken ; J grondslag voor zulk een besluit; wij zijn aan onzen > raad verschuldigd aan te nemen, dat die grondslag _ f bestaat, al ontgaat hij ook aan ons waarnemings", vSrapgen.. Hoe dat zij, "de Oude Turfmarkt ver dween van de naambordjes. Maar gelukkig niet , tot net, geheugen der oude Amsterdammers, die ? u aanstonds zullen vertellen, dat de Nederlandsche Bank gevestigd is niet aan het Bokin, maar aan de Oude Turfmarkt. »- De Oude Turfmarkt behoort niet tot het oudste, maar wel tot de oudere gedeelten van Amsterdam. 'Aan- dezen kant, de oude zijde, strekte het oude Amsterdam zich niet verder uit dan tot den Grimburgwal; wat de Oude Turfmarkt zou worden en waar nu de Nederlandsche Bank staat, lag toen nog buiten de stad. Zoo bleef de toestand tot diep in de vijftiende eeuw. Eerst toen in die periode . Amsterdam opnieuw werd uitgelegd en ten slotte i .ommuurd, kwam deze Amsteloever binnen de stad te liggen. De latere Binnenamstel, Kloveniersburgwal en Geldersche Kade vormden toen de stadsgrenzen. - Zoo ontstond hier een ruim bouwterrein, dat betrekkeUjk spoedig werd volgebouwd met allerlei .groote gebouwen en stichtingen. Zelfs is het zeker, dat hier reeds werd gebouwd, nog voordat deze * terreinen binnen de stad werden getrokken. Aan ?den kant van denKloveniersburgwal stond hier reeds vóór 1400 een nonnenklooster, St. Marienvelde. -.-Daarnaast verrees hier in het begin der vijftiende '-eeuw het vrouwenklooster Ter Lely. Het zijn deze kloosters, die gewoonlijk die der Oude en der Nieuwe . Nonnen ^werden^genoemd; beide waren door een sloot gescheiden, die in het verlengde lagjvan den DE OUDE TURFMARKT OP DB KAART VAN CORNELIS ANTHONISZ Oude Zij ds Achterburgwal. Toen na de alteratie van 1578 de kloosters in Amsterdam werden op? geheven, werden "deze fceide kloosters toegewezen aan de regenten der gasthuizen van St. Pieter en van Onze Lieve Vrouwe. Het eerste stond in de Nes, het laatste aan den Nieuwendijk, waar de Vrouwensteeg er nog aan herinnert. Zoo werd dan het groote stedelijk ziekenhuis gevestigd, dat ten slotte in later dagen het Binnengasthuis is ge worden. Bijna drie en een halve eeuw is deze buurt dus gewijd aan de verpleging der zieken. Alleen het noordelijk gedeelte van het geheele complex Werd een ovfdemanhuis; thans is hier het hoofdgebouw der universiteit gevestigd. Met het Binnengasthuis zijn wij weer aan de Oude Turfmarkt. Het tegenwoordige gebouw van het gasthuis springt verder naar voren dan het vroegere. Tot voor ongeveer een halve eeuw liep tegenover de Nes een straatje, dat uitkwam op een bruggetje; over dat bruggetje kwam men op de Oude Turfmarkt. Het straatje is er nog; het heeft nog den stij genden loop naar het bruggetje. Dat bruggetje zelf is verdwenen en vervangen door een grootere brug, die meer westwaarts ligt. Die ver andering houdt verband mét het vooruitbrengen van het gasthuis en van de kade naar den water kant toe, die weer samenhing met de verbouwing van het gasthuis en ook met het afbreken van de sluis, die hier lag. Diésluis was al vrij oud; zij was hier in 1546 aangelegd, de befaamde Grimmenessesluis, die meermalen is afgebeeld en op onze oude kaarten duidelijk valt waar te nemen. In 1860 werd de kade verbreed en de nieuwe brug gelegd; in 1868 werd de sluis afgebroken; de sluis en de nieuwe brug hebben dus eenigen tijd tegelijk bestaan. Het gedeelte van het Binnengasthuis, dat op de Oude Turfmarkt uitkomt, is gebouwd in 1871 door Godefroy; het Werd bestemd voor wat men toen wat realistisch de kraaminrichting noemde; tegenwoordig zijn er interne klinieken ha gevestigd. Naast dezen vleugel van het Binnengasthuis staat tegenwoordig het groote gebouw der Nederlandsche Bank, ha den wat koelen stijl van die dagen in 1868 gebouwd door Froger. Voor dezen grooten bouw zijn heel wat huizen gesloopt moeten worden. Reeds op de kaart van Cornelis Antonisz van 1536 staan hier verscheidene huizen; w^j kennen de namen van tal van woningen en bewoners de eeuwen door. Het is ondoenlijk over al die huizen hier te spreken; alleen wijzen wij nog op enkele huizen dicht bij de Doelen straat. Er is daar nog een prachtige, vrij wel geheel intacte gevel van Vingboom, die tot diep in de Vijzelstraat is te zien en te bewonderen; waarlijk een lust voor de oogen. Slechts op enkele eigenaardigheden moeten wij de aandacht vestigen. Tusschen het Binnengasthuis en de Nederlandsche Bank is nog steeds een door gang, die uitkomt op de gasthuisterreinen; tegen woordig worden daar de dooden, die in het gasthuis zijn gestorven, uitgedragen. Die gang kwam in den ouden tijd uit op de kloosterkapel der Nieuwe Nonnen. De kapel werd na 1578 een gereformeerde kerk, de gasthuiskerk, waar goregeld dienst werd gehouden, niet alleen voor de bewoners van het onmisbaar voor wedstrijden Vi Seconde-aanwijzing. Prijs 112.50 A. D. SP IL LN ER Vijzelstraat 83, Amsterdam gasthuis, die daartoe in staat waren, maar ook voor anderen. In 1791 werd de gasthuiskerk in gebruik gegeven aan de toen gestichte gemeente der HersteldLutherschen die haar heeft mogen houden totdat haar nieuwe kerk aan den Kloveniersburgwal gereed was. In 1808 werd in de gasthuiskerk het depot van het departement van oorlog geves tigd, een op zijn zachtst gezegd oneerbiedige be stemming. Onder Napoleon diende zij tot mari tieme prefectuur; in 1818 werd in de oude gasthuis kerk de directie van het grootboek der Nederlandsche staatsschuld gevestigd. Ten slotte is de aloude kloosterkerk gesloopt; zij is afgebroken, toen in 1868 het nieuwe gebouw der Nederlandsche Bank zou verrijzen. Van protesten tegen dezen afbraak heeft men destijds niet vernomen. Er was en is nog een andere -doorgang. Onder het oude gebouw van het St. Bernardusgesticht loopt nog een gang, die uitkomt, zooals nog eeri opschrift in steen aangeeft, in het gasthuishof, de oude binnenplaats van het klooster. Hier had den regenten van het gasthuis een aantal woningen gebouwd, die zij tegen lagen-prijs verhuurden. Het zijn deze huisjes, die in 1810 aan een particulier werden verkocht, maar die in 1843 overgingen aan het B. K. Gesticht van Liefde van St. Bernardus. Op het terrein van den ouden gasthuishof verrees later het moderne gebouw, dat is blijven staan, toen het gesticht zelf in 1912 naar de Marnixstraat is verplaatst. Het nóg nieuwe ge bouw werd gehecht aan de andere gebouwen der Nederlandsche Bank. Dat de Nederlandsche Bank in 1814 aan de Oude Turfmarkt werd gevestigd, was min of meer een gevolg van de gebeurtenissen in den Franschen tijd. Toen koning Lodewijk Napoleon in 1808 zijn residentie in de hoofdstad vestigde, had men natuurlijk behoefte aan gebouwen voor de verschil lende departementen van algemeen bestuur. Zoo werd ter wille van allerlei bureaux de hand gelegd op een aantal huizen aan de Oude Turfmarkt. In den tijd van koning Lodewijk vond men hier de departementen van eeredienst en van waterstaat, van oorlog en van justitie en de generale directie der publieke schatkist. Na de inlijving veranderde natuurlijk de bestemming van enkele gebouwen. Wij vinden hier o.a. het commandement der stad, de generale directie der politie, de directie der centrale kas. Aan de aanwezigheid van de directie der politie de gehate Devilliers Duterrage woonde er ook was het te wijten, dat het volk hier den 16den November 1813 te hoop liep en zijn woede koelde op het huis van den verfoeiden direc teur der Fransche politie. Al deze gebouwen aan de Oude Turfmarkt kwamen na de bevrijding vrij en beschikbaar voor het nieuwe bestuur. In eenige van deze huizen werd de Nederlandsche Bank gevestigd; wij zagen, dat hier in 1868 Froger zijn nieuw bankgebouw zette. En wat is nu de oorsprong der Oude Turfmarkt? Eenvoudig deze. In 1550 werd de Turfmarkt van het Damrak bij de Papenbrugsteeg hierheen over gebracht: zoo kwam de kade de Turfmarkt te heeten. Maar in 1643 werd deze markt overgeplaatst naar de Prinsengracht; de Turfmarkt kwam nu de Oude Turfmarkt te heeten. De Turfmarkt zelf is nog als voor drie eeuwen aan de Prinsengracht; bij het Amstelveld kan men nog dagelijks 'zien, hoe rustig en beraden het op de Turfmarkt toegaat. De Oude Turfmarkt heeft zelfs haar naam ver loren. Kon. Meubeltransport-Maatschappij DE GRUYTER Go. M ?» e* DEN HAAG ?««**? AMSTERDAM ~ ARNHEM Verzt van Tentoonstellinggoederen