DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 10 DECEMBER 1927 No. 2636 Krijgsrumoer in Oost-Emropa? door Dr. JAN ROMEIN De kwestie van Wilna |1EI ET kleine Lithauen heeft heel wat op zgn ? r? geweten, indien er althans in de internationale f «politiek zoo iets als geweten bestaat. Het heeft de ££? laatste week van den afgeloopen November zooveel 'f gerucht in de wereldpers gemaakt, dat het, wed ik, alleen al aan honoraria voor de lichten der inter nationale journalistiek, die er hun schijnsel op ^Wierpen, mér gekost heeft dan zijn heele budget groot is. En niet alleen de journalisten met en zonder wereldnaam zijn er aan te pas gekomen, ,Ook, en niet minder, de diplomaten van gansch ?^ Europa. Litwinow en Stresemann hebben over het t, "landje te Berlijn geconfereerd, Tsjitsjerin heeft er : een van zijn befaamde nota's over opgesteld, ? "Briand heeft er met Pilsoedski over gecorrespon»erd, Pilsoedski zal er voor naar Genève reizen en Chamberlain hunself" is vooral niet minder ^lu actie dan de andere hier genoemde hooge heeren. Vanwaar al deze belangstelling? Men kijke het ?afgesleten woord belang-stelling" goed aan. Men heeft belangstelling voor iets waar men belang in G. stelt, anders gezegd, waar men belang bij heeft. Zoo is althans de regel en de belangstelling rvoor Lithauen komt in elk geval voort uit het belang dat de groote mogendheden hebben bij dit in 1019 gegalvaniseerde restje van wat eens het geweldige "grootvorstendom Lithauen was, dat zich nog in de 16e eeuw uitstrekte van de Oostzee naar de Zwarte Zee. Maar, om op mijn vraag terug te komen, vanwaar die algemeene belangstelling? De kwestie is ia het kort deze: Lithauen is door zijn ligging . tusschen Duitschland, Polen en Rusland veel belangrijker dan het met zijn 4 millioen inwoners 'en zijn geringe industrie zou zijn als het ergens anders lag. Door Lithauen gaat de spoorlijn van Koningsberg naar Moskou, door Lithauen die van 'Warschau naar Leningrad. En beide lijnen ont moeten elkaar in Wilna, over welks handels- en strategische beteekenis wij dus verder niet veel ?woorden behoeven vuil te maken. En juist over Wilna gaat nu de strijd. Wilna, sinds 1323 de beroemde oude hoofdstad- van het voormalige groot-vorstendom, aan welks glorie-tijd o.a. nog de ruïnes van het kasteel der Jagellonen herinneren, maar dat nu met zijn ongeveer 150.000 inwoners tot den rang van een provincie-stad is afgezakt. Zou zijn afgezakt, beter gezegd, als niet juist zjjn ligging het nog steeds zoo'n eminente be teekenis gaf. Zóó een eminente beteekenis, naar men weet, dat de Poolsche generaal Zeligowski het in 1920 met geweld voor Polen in bezit nam, hoewel het in 1919 bedoeld en aangewezen was, als de hoofdstad van het herboren Lithauen. Die gewelddaad van den Poolschen generaal wreekt zich nu, of juister: het feit wreekt zich nu, dat eerst de gezantenraad en vervolgens de Volken bond zich bij die gewelddaad hebben neergelegd, precies zooals zij zich hebben neergelegd bij de verovering van Fiume door d'Annunzio voor ' Italië, onder nagenoeg gelijke omstandigheden. Maar wie zich er niet bij neerlegde was Lithauen zelf, dat al zóó weinig van zijn vroegere grootheid terugzag, dat het niet van zins was ook zijn oude hoofdstad nog prijs te geven. Intusschen: er iets aan veranderen kon het niet. Het kon slechts, bij wijze van protest zich met Polen in oorlog ver klaren: het verkeer afbreken en wachten op een gunstige gelegenheid. Die kwam niet, zes jaar lang niet. En aangezien de toestand ook voor Lithauen ,zell weinig verkwikkelijk was, besloot de vorige 'Lithausche regeering, eind 1926, tot onderhande lingen met Polen. Dat was echter het sein, waarop Woldemaras, de leider der Lithausche fascisten, THE quALixy CAR IMPORTEUR AJST1KKELJÊALKMAAB had gewacht. Een staatsgreep bracht hem in December van het vorig jaar aan het bewind. En zooals het steeds gaat: een dergelijk bewind moet daden" toonen en Woldemaras toonde ook daden: hij vervolgde zijn politieke tegenstanders te vuur 'en te zwaard, zoodat zij over de grenzen uiteen stoven, naar het Memelgebied, naar Letland en na ar Polen vooral. En hierin schuilt nu juist het hoogst gevaarlijke van den toestand. Want het kon niet uitblijven, of Polen moest op zijn minst deze emigranten, oppositioneelen immers tegen een hyper-natioiialistisch, al krachtens zijn oorsprong anti-Poolsch bewind, moreel steunen. En wie vermoedt dat Polen hen ook finantieel steunt zal wel niet ver bezijden de waarheid zijn, te minder omdat Polen zich er boven dien op kan beroepen, dat ia Wilna slechts 2 pCt. der bevolking Lithausch is de grootste fractie zijn de Joden met 64.000, dan volgen Polen en Russen. ' Zóó gezien schijiit de zaak eenvoudig genoeg. De beslissing van den Volkenbond van 1920 lijkt een Salomo's oordeel: wijs Wilna definitief aan Polen toe, en de zaak is uit de wereld. In werkelijkheid is de zaak echter even ingewikkeld als zij eenvoudig is naar den schijn. Alle ethnografische argumenten, die voor een toewijzing aan Polen, alle historische argumenten die voor een toewijzing aan Lithauen spreken, zouden immers, ook al wezen zij niet precies de tegenovergestelde richting uit, in het niet verdwijnen bij de politieke belangen die hier op het spel staan. Zoo gaat het steeds bij dergelijk betwist gebied. Heel het arsenaal der wetenschap levert geen enkel wapen, dat vermag te strijden tegen politiek belang. Nooit en ook nu niet. En het politiek belang zoowel van Rusland als van Duitschland verzet zich tegen een Poolsch Wilna. Immers, succes maakt begeerig. Polen kan in zijn antwoord op de waarschuwende nota van Rusland honderd maal verzekeren, dat het niet van plan is de Lithausche onafhankelijkheid te schen den, het kan dat zelfs meenen, maar dat neemt niet weg, dat de praktijk anders zou beslissen. Immers of het krijgt Wilna, terwijl Woldemaras nog aan het bewind is en dan zal het er om moeten vechten, d.w.z. toch de onafhankelijkheid van Lithauen schenden, of het krijgt Wilna, terwijl er in Lithauen een pro-Poolsch bewind zetelt. In beide gevallen loopt echter de onafhankelijkheid van Lithauen gevaar. En dan begint het eerst recht, want dan komt het heele probleem der Poolsche minderheden opnieuw op het tapijt van de 4 millioen inwoners van Lithauen zijn er immers maar 57000 van Poolsche.-nationaliteit. En is Lithauen eenmaal Poolsch, of zelfs maar wat men ook als uitkomst heeft voorgesteld met Polen gefedereerd, dan wordt Oost-Pruisen een Poolsche enclave, waartoe Duitschland nooit te vinden zal zijn, noch ook Rusland. Rusland vreest ook hier weer de hand van Engeland. Ik laat in het midden in hoeverre terecht, maar zelfs indien dit ten onrechte ware, dient men er toch rekening mee te houden, dat men het in Rusland zoo ziet. Wilna en dus zeker Lithauen in Poolsche handen beteekent voor Rusland ontblooting van zijn flank voor den zoozeer gevreesden inval. Het is nu de taak van den Volkenbond, van de huidige raadszitting een oplossing voor deze netelige kwestie aan de hand te doen. Dien dans zal de Raad niet kunnen ontspringen, hoe gaarne hij dat vermoedelijk ook zou willen. Hij zal echter moeten, omdat niet alleen Lithauen lid van den Bond naar men weet met een beroep op art. 11 van het Covenant (bedreiging van den vrede, in casu door Polen) zich tot den Bond gewend heeft, maar Polen zelf ook hem het geschil heeft voor gelegd. Hoe zal de beslissing luiden ? Polen staat sterk. Het kan zich beroepen op de paragraaf over de minder heden; het kan er zich bovendien op beroepen, dat Wilna, behalve een Poolsch-sprekende stad, ook in meerderheid van de Joden dan afgezien Roomsch-Katholiek en niet orthodox is: vrucht, dit Roomsch-Katholicisme, van de Poolsche contra reformatie, waaraan nog de omstreeks 1600 ge bouwde St. Nikolaas-kathedraal herinnert. Polen ADVERTEERDERS!!! NOG ENKELE WEKEN scheiden U van een toevloed van cliënten die bij U hun Kerstinkoopen komen doen ZORGT, dat een zóó uitgelezen en koop krachtig publiek als de abonnees van DE GROENE Uw koop er s worden! ADVERTEERT DUS IN DE GROENE kan verder rekenen op den steun van Frankrijk, iii wiens oogen het geen kwaad kan doen, als het dat kwaad maar niet openlijk bedrijft. Alle reactionnaire lichten aan den journalistieken hemel in Frankrijk zijn het roerend met Polen eens: Bainville in de Liberté", Hervéin de Victoire", Pertinax in de Echo de Paris" en Briand zal daar maar slapjes tegen in kunnen gaan, omdat de Fransche Oost-Europeesche politiek den laatsten tijd al zooveel slagen heeft te verduren gehad: eerst den dood van zijn vazal Bratianoe, die den Italiaansch-gezinden Averescoe nog wel eens een kans kon geven en vervolgens de militaire overeen komst tusschen Italiëen Albanië, het hard aange komen antwoord op het Fransch-Yoegoslavische verdrag. Lithauen daarentegen zal op Versailles kunnen wijzen, waarbij het Wilna heeft gekregen. En wat mér zegt, het zal op den steun van Duitschland kunnen rekenen, om de redenen, hierboven uiteen gezet, en op dien van Italië, dat ook hier wel Frankrijk zooveel mogelijk zal willen dwarsboomen. Ik zal geen oplossing ervan voorspellen. Ten oerste niet, omdat ik er geen weet, die geen nieuw gevaar in zich zou bergen en ten tweede omdat ik niet geloof, dat het gezag van den Bond reeds groot genoeg is om oen oplossing te geven en door te zetten. Maar wat ik wel meen te weten, is dat de Wilna-kwestie, hoe nietig ook schijnbaar, tot de gevaarlijkste behoort van de vele gevaarlijke kwesties, waaronder Europa niet ophoudt gebukt te gaan. En waaronder het, naar mijn meening, zal blijven gebukt gaan, zoolang de nationaliteiten blijven bestaan in hun huldigen vorm van soeve reine staten. BERGT UWEN INBOEDEL BIJ VOORGENOMEN VESTIGING IN DEN HAAG OP IN HET BUITENLAND BIJ DB FIRMA BATENBURG & FOLMER TE 'S-GRAVENHAGE,HuiJGENSPABK22 TELEFOON l 1030 EIGEN GEBOUWEN. Bespreking kosteloos SPEC. BlNNENL. EN INTERN. TRANSPORTEN