12 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 14 JANUARI 1928 No. 2641 Volgens de Wet" Rembrandt-Theater IJ ET is een zonderlinge gedachte, dat binnen onze landsgrenzen een aantal werken ligt ?opgezameld, die stuk voor stuk wonderen zijn van prachtige, echte filmkunst. Werken, die niets van ?doen hebben met de eeuwige plaatjes-romantiek ?der amusementsfilms, noch met de raadselachtige geometrische draaierij der puristen. Werken, even .krachtig en eenvoudig als het volkslied, waaraan niets te begrijpen, alles te beleven valt. Die alleen maar niet vertoond kunnen worden. Waarom niet? Omdat het schrik niet, lezer ! Sovjetfilms zijn ! Films, die door een detache ment bereden politie naar het scheikundig labora torium worden gebracht, om onderzocht te worden op dynamiet en picrine-zuur. Die door burge-ineesters en hoofd-commissarissen worden ge fouilleerd op revolutionnaire propaganda". Die "ten slotte door keurings-commissies worden ge proefd op onzedelijkheid. Door geen enkele in stantie, dit terloops, op schoonheid. Laat het ons dan niet verwonderen en ontstem men, dat de bioscoopdirecties aarzelen, dien apitsroedenloop te ondergaan, temeer waar het lesultaat altijd twijfelachtig blijft. Het publiek :immers, grondig bedorven door de bloote beenen-en knappe toetjes-film, staat volkomen vreemd ?en afwijzend tegenover den eenvoud en de menscheIrjkheid der Russische conceptie. Het drenst om aqn opgeverfde, zoetelijke, valsche romantiek met haar happy end en maakt de exploitatie van deze ?werken tot een vrij hachelijk waagstuk. Zoo liggen daar films als Drei Diebe", als Bett und Sofa", als Die von der Strasze leben" -allen beter dan het beste, wat de theaterproductie ?ons het laatste jaar bracht, onbenut en ongebruikt. "Terwijl wij geduldig wachten, tot de Pola's, de ?Gloria's en de Norma's in de schmink zijn om gekomen en de Aller-aller-allerletzte Walzer" de «euwigheid is in-getold. *** Nu heeft dan eindelijk een groote theater?directie het aangedurfd, een dier gevaarlijke en r.iskante films te brengen. Het Rembrandt-theater vertoont (ik denk na lange en bange weifeling) de ?Sowkino-film Sühne" als Volgens de wet" en wij allen, die het wel meenen met het repertoire, zullen ?eveneens in angstige spanning het resultaat van dit experiment afwachten. In angstige spanning, ?want Sühne" is een der mooiste specimina der Sovjetfilm. Men zou zich bij een bespreking kunnen afvragen: "Wat moet men eigenlijk tegenover een werk als dit Txog ter aanbeveling" zeggen? Men recomman?deert toch ook niet den voorjaarswind op een ?eersten lentedag, of den nachtegaalslag in den «woelen zomeravond, of den fonkelenden sterren hemel boven de besneeuwde wereld. Het is alles in deze film zoo natuurlijk,, zoo vanzelfsprekend, aoo eenvoudig en tegelijk zoo ongelooflijk boeiend en ontroerend, dat men aarzelt om deze simpele schoonheid te gaan bespreken". Helaas! Er "worden kolommen druks geplant, om een Sunrise" ~te schragen pagina's gevuld met interviews "van den belangwekkenden koorddanser Luciano .Albertini. Gezien dit alles, zou het een onver geeflijke tekortkoming zijn, niet eenige regelen aan ?deze voortreffelijke film te wijden. De Russische f ilm in het algemeen en deze in het trijzonder, vereenigt naar mijn meening alles in ?zich, wat ons lief is in de cinematografie van het "huidige stadium. Zij is van een klare heldere con?ceptie van een adembeklemmende stijging der handeling en daarbij van een feiilooze techniek. Gij staat tegenover dit gebeuren, zooals gij "tegenover het léven-zelf staat: vervuld van eerbied ?en tegelijk van spanning, door zooveel eenvoud en aoóveelj, onberekenbaarheid. Tot op het laatste moment weet gij niet, hoe de grillige arabeske der Het nieuwe postkantoor te Amsterdam Een van sneeuw gebouwd huis der Eskimos handeling zich wenden zal. Geenszins omdat gij wacht op de ontknooping van een zorgvuldig saamgeknutseld raadseltje, maar omdat bij de dramatis personae alles mogelijk is zooals bij levende menschen alles mogelijk is. Deze figuren handelen geen oogenblik in strijd met hun persoonlijkheid en toch zijt ge er nimmer zeker van, wat het volgende oogenblik gebeuren zal. In deze indrukwekkende polyphonie, waar alles: de machtige stem der natuur, de laaiende passie der menschen, de caprices van het blinde toeval opklinken tot een geweldig geheel is geen wending van melodiek of harmonie te voor zien, ook het navrante slotaccoord niet, dat alles met een feilen, korten slag afbreekt. Het feit, dat hier niemand sympathiek" is, of slecht" dat alles gebeurt, even onafwendbaar als onverwacht, door de menschen en ondanks de menschen, vervult ons met een deernis en een be rusting, die alleen den allerbesten oogenblikken van ons leven eigen is. Hoe ver staat dit werk van de amusementsfilm", waar alles, als in een banket bakkers-etalage keurig geordend ligt: slagroom, fondant, bitterkoekjes, amandelen en krakelingen het zoet, het bitter en het zout des levens be hoorlijk gesorteerd. En hoe ver van het publiek", dat lang door dezen poespas zijn smaak bedorven heeft! Dit wijde, meedoogende begrijpen van den mensch in zijn tegenstrijdigheden kenmerkt (gelijk al het Russische werk) ook deze film van het begin tot het einde. Het gegeven is even simpel als natuurlijk: In een goudgraverskamp aan den Yukon werken de deelnemers en partage", be halve de knecht, een Ier, die het vuile werk doet. Niettemin ontdekt hij, toevalligerwijze juist als men moedeloos het kamp wil opbreken het goud. In de opwinding en vreugde van het oogen blik, bespotten de ruwe gasten den armen slokker, die er zoo leelijk naast grijpt, totdat hij in een oogenblik van verbittering en razernij twee van de drie mannen overhoop schiet. Al de granaten der populaire oorlogsfilms bij elkaar maken niet den indruk van dit ne geweerschot. Het is de moord in al zijn elementaire verschrikking. De overblijvende man, ziek van afgrijzen en woede over deze daad. werpt zich op den moorde naar en wil hem op zijn beurt wurgen, vertrappen, neerslaan, als een giftig beest. Maar dan is daar de vrouw de vrouw, die als man met de mannen het ruwe leven deelt leelijk, onaantrekkelijk, sexeloos, tot dit oogenblik, waarop zij stijgt tot de subliemste vrouwelijkheid, in haar afkeer van het geweld. De moordenaar wordt gebonden, om hem, bij terugkeer in de beschaafde wereld, aan de justitie over te leveren. En nu volgt een schrik kelijke episode: de ijsgang van den Yukon en de losgebroken winter in dit barre land sluiten deze drie menschen op in de enge hut. Beurt om beurt bewaken man en vrouw, het geweer tusschen do knieën, den gevangene. Traag en eindeloos sleepen zich de dagen voort en de drie rampzaligen, ver loren in de wijde sneeuwsteppen van Klondyke. kruipen de uren door, worstelend met hun angst, hun hartstochten en den genadïloozen Tijd. Midden in deze ellende valt de verjaardag der vrouw. De man, heen en weer geslingerd tusschen zijn primitief rechtsgevoel en zijn opkomende deernis met den moordenaar, scheert hem, kamt zijn haar en maakt zijn handen los, om hem mee aan te laten zitten aan het eenvoudig feestmaal"... weil es doch heute Geburtstag ist". Dit feest maalvan deze drie verlorenen is van een prach tige, ontroerende tragiek en een der hoogte punten in het werk. In iedere andere film, zou nu het oogenblik voor de verzoening en voor het happy end gekomen zijn. Niets daarvan. Stug en onverbiddelijk voltrekt het lot zich en na deze korte episode van mildere gevoelens valt het leven voor hen terug in dezelfde grauwe, onverbiddelijke ellende. Het begint een obsessie, een nachtmerrie te worden voor alle drie, zoodat de gevangene zelf smeekt er toch een eind aan te maken. En eindelijk uitgeput, ontzenuwd, radeloos ? stemt de vrouw erin toe, dat ter plaatse recht wordt gedaan en, onder het portret van Koningin Victoria, wordt, na eenige primitieve formaliteiten, de gevangene veroordeeld tot den strop. Vol afgrijzen, maar voortgedreven door den onontkoombaren loop der dingen, verrichten de exe cuteurs hun luguber werk.... En als zij eindelijk wegvluchten van den gehangene, ontsnapt u een kreet van ontgoocheling: Dus toch.. . !" Want zoo suggestief is hier het conflict der menschelijke gevoelens uitgebeeld, zoo volkomen vrij schijnen deze figuren te leven, dat gij geen oogenblik het ergste durft veronderstellen. Dus toch l" Vijf minuten daarna,wanneer de man en de vrouw naar de hut zijn teruggekeerd en in stomme ver slagenheid neerzitten, opent zich langzaam de deur en de gehangene verschijnt. Een oogenblik staat hij tegenover zijn beulen, druipend van den regen, gehavend, verschrikkelijk en het hart klopt u in de keel. Dan maakt hij met een ruk den strik van zijn hals los en werpt hem voor hun voeten. Het touw is gebroken, bewaar den strik; men zegt, dat hij geluk brengt.... !" En verdwijnt in den nacht. Nooit zal ik het lieve, leelijke gelaat van de vrouw vergeten die niet een vrouw is, maar de vrouw. Nooit het ernstige, verbeten gezicht van den Engelschman, noch dat van den ongelukkigen Ier. Het is prachtig, wat deze drie menschen doen, eenvoudig, waar en verheven, als de natuur, die hen omringt. En nu zou ik kunnen beginnen let wel: begmnen de zeldzame artistieke en technische kwaliteiten van dit werk te bespreken. Ik zal het niet doen laat ons de herinnering aan een groote ontroering zuiver bewaren en niet schaden door analyse, hoe goed ook bedoeld. Wanneer komen de andere Russische werken.... als zij ooit komen?