Historisch Archief 1877-1940
12
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 11 FEBRUARI 1928
No. 2645
Dramatische kroniek
door TOP NAEFF
Vereenigd Tooncel t Het Adelaarsjong,
door Edmond Rostand
|D UIM vijfentwintig jaar ligt het, van vele
kanten aangevochten, en niettemin
formi«dabel succes van Bostand's tweeden Schlager"
thans achter ons, en wat hij heeft willen geven,
.,,1'histoire d'un pauvre enfant", herleefd in het
licht-ontvlambaar hart va.i een rnan, die meer een
-enthousiast dan een dichter is geweest, blijkt
.sterker dan de tijd.
Een aanslag op de onsterfelijke instincten van
?de menigte, maar die instincten zijn waarlijk de
-slechtste niet! Naar heldenvereering" neigt de
Jitenschelijke ziel, in spijt van verbroedering en
nivelleering, al zal elk tijdperk onder een held" het
zijne verstaan. Wat voor ons Napoleon als veldheer,
-als Keizer van Frankrijk, mag hebben ingeboet, in
des te zuiverder aureool zien wij op dezen afstand ?
?den scheppenden geest, het ordenend genie, den
lijdenden mensch. Het zijn de laatste hoofdstukken,
?die ons in het werk van Emil Ludwig, de grootheid
"van Napoleon toonen op de wijze die ons, menschen
van dezen tijd, het diepst overtuigt en het dier
baarst is. En het zijn juist deze groote jaren van
<len Vader, waarin onze verbeelding het kind ziet
?opgroeien in de ballingschap van het burgerlijke
Weensche Hof, en het Adelaarsjong par droit de
:naissance omgeeft met al den innigen glans van
het grandioos bestaan, waarin het zijn oorsprong
vond.
De warme fantasie van Rostand houdt deze
?verbeelding levend, en al is het werk op veel
plaatsen niet meer, ja, feitelijk minder dan een
.berijmde ,,Sardou", een fanfare van hier oprechte
en ontroerende, daar holle en valsche sentimenten,
?de heldenvereering, die er aan ten grondslag ligt,
?de historische herinnering, die het wekt, verheffen
het als document humain" boven de bedenkingen
waaraan het als kunstwerk onderworpen moet zijn.
De bewerker voor het Vereenigd Tooneel
",Bal'thasar Verhagen, heeft zich
demoeitebespaardRostand's verzen in Nederlandsche verzen te vertalen,
en de poëzie heeft daar niet veel bij verloren,
terwijl de bewerking als zoodanig voldeed. Toch
.heeft hij het werk hierdoor dichter gebracht bij een
zekere realiteit, die het niet wel verdraagt, en
misten wij bij vele, op het effect geschreven, en naar
het rijmwoord opgedreven tiraden, iets als den
klapper op den vuurpijl, terwijl het moeilijk bleek,
zonder den dwang en de stuwkracht van het
.metrum, er den vereischten zwier en de volle vaart
in te houden. Groote coupures moesten daarbij
den tekst ontlasten, figuren de
Aartshertogin", die den Hertog von Reichstadt zóó na
heeft gestaan vielen uit, en al te veel plaats
werd, in verband met deze besnoeiingen. vergund
aan den volksheld, waaraan we het meest ont
groeid zijn: den grenadier Flambeau, met zijn
pathos en zijn gevaarlijke grappigheid.
Het eerste bedrijf, waarin ook te zwakke spelers
?op den voorgrond traden, onderscheidde zich
feitelijk in niets van een slappen Sardou. Toch is
-dit als compositie een zeer geslaagd bedrijf, het
beste van de zes. Sara Heyblorn heeft voor
MarieLouise" niet de broze en frivole vorstelijkheid, noch
de oppervlakkige bekoring waarmede de gewezen
keizerin in haar omgeving te woekeren weet, en
die telkens weer in staat is den zoon voor zijn
moeder te verteederen. Zij doceerde de rol, meer
dan dat zij haar uitbeeldde. Grooter schade dan zij,
deed echter aan dit bedrijf Dora Wallant, in de
allerliefste rol van Thérèse" de kleine lectrice,
met haar smachtend hartje, in wie het ongelukkig
Arendsjong:?unepetitesource" vindt. De entree"
van dit natuurlijke jonge meisje in het van intrigues
verpest salon, de schuchtere voorlezing van
Duizenden guldens aan waardevolle schilderijen
gaan jaarlijks te loor, allén door de onachtzaam
heid der bezitters, die hun kostbaar eigendom ter
restauratie toevertrouwen aan bedilzieke
tusschenpersonen of aan absoluut onbevoegden.
C. B» VAN
Restaurateur
BOHEMEN
van Schilderijen.
Als zoodanig door de meest bevoegde
deskundigen erkend en aanbevolen.
N. UITLEG 27 - Tel. 12607 DEN HAAG.
Lamartine's Méditations", vormen een der be
minnelijkste tooneelen van het werk, die niet zuiver
en eenvoudig genoeg kunnen worden gespeeld. Hoe
kwam de actrice er toe dit meisje zulke aanstelle
rige manieren en dezen geaff cc teerden toon op te
leggen, en hoe kon de regie dit laten passeeren ?
In dit, ons dus nog niets zeggend milieu, ver
scheen toen op den drempel Elsa Mauhs (l'Aiglon)
en alle teleurstelling was vergeten. Een superieure
uitbeelding van het eerste tot het laatste woord,
een praestatie, die nog boven de verwachting
uitging, een figuurtje, even krachtig als poëtisch,
waarvoor wij haar slechts te danken hebben.
Uno ame bruiante..." Wij waren verleerd er
aan te gclooven op 't Leidsche Plein, schier ver
bluffend kwam ons dit rijk, ragfijn geschakeerd spel
daar plotseling voor. . . . \Vat mij daarbij het
opmerkelijkst toescheen was wel, dat deze
droomgcstalte van het jong" niet alleen de schim, maai
de levende figuur van Napoleon I voortdurend op
de planken riep, inderdaad een kleine Napoleon
was. . . . Uitteraard zal een vrouw in deze rol
veeleer het zwaartepunt vinden in den lijdenden
knaap, te zwak voor zijn eerzuchtige droomeii.
Ook Sarah Bernhard heeft .,l'Aiglon" naar haar
aard en wezen zóó, als het ware in het graf gehoest.
Hier was het juist andersom,een werkelijk ..
Arends"jong, wiens koortsig lichaam heldhaftig kamp gaf
en wiens geest wijd uitvloog boven de physieke
beperkingen. De panache", welke aan de geheele
vertooning ontbrak, behield Elsa Mauhs, in
weer??vil van den p.-oza-tek^t, en met versmading van
elk uiterlijk effect tot het smartelijk einde. liet
compliment van Metternich, het eenige waarmede
de staatsman den knaap heeft gegeven wat hem
toekwam, hield mede allen lof voor de kranige
vertolkster in:
Je ne regrette rien, mais c'était un grand
Prince !"
De fantasie van Rostand is hinderlijk onbetrouw
baar, ik bedoel niet hinderlijk uit een geschied
kundig oogpunt, maar wat betreft het verloop
deihandeling. Het is als verstoppertje spelen, waarbij
iedereen weet, waar de, gezochte schuilt. Het
onomstootbaar feit, dat de beraamde vlucht, waai
de intrigue om draait, niet gelukken mocht, onder
mijnt hier uit den aard der zaak de spanning, maar
toch had de schrijver het spel minder doorzichtig,
het overleg niet zóó kinderachtig onhandig mogen
maken. De sprookjes-overtuiging ontbreekt aan de
laatste bedrijven al te zeer. Ook de regie (Kd.
Verkade) wist die niet op te leggen. Het tooneel
bijv., waarin Flambeau. dooi- Metternich verrast,
in de spookachtige houding van lleine's ..Darm
steig' ich gcwaffnet hervor aus dein Grab", zich
voor de kamerdeur van l'Aiglon. op post stelt. 7.011
als hallucinatie indruk hebben gemaakt, wanneer
slechts niet het uitgetrokken livrei van den lakei
zoodanig over een stoelrug had gehangen, dat
Metternich er als het ware met zijn neus tegenaan
liep, en diens geheele schrik voor het fantóme
terstond oploste in de misplaatste grap. .Hij het
Tuinfeest in het park van Schünlmmn (IV) had
men eveneens vóór alles moeten gevoelen, dat
daar een zaak van beteekenis (de vlucht van het
Arendsjong) op het spe! stond. Dit is een, een
geheel anderen eisch stellend tafereel dan zulke
galante maskarades stellen in een stuk van bijv.
Beaumarchais of Goldoni, waar de geheimen er
bovenop liggen en het louter om de fopperij te
doen is.
Op het slagveld van Wagram (V) kon het ge
zadelde witte paard op den achtergrond niet meer
dan een decoratieve uitwerking hebhen, tengevolge
van het lang gerekt getreuzel, waarvan de op
zettelijkheid, uit een artistiek oogpunt, te duidelijk
bleek. De historie mag dit moment waar maken,
voor het tooneel gelden andere waarheden, daar
moet de romantiek geloofwaardig zijn. Tegenover
deze bezwaren, waaraan bij volgende vertooniiigen
tegemoet kan worden gekomen, staan de kwali
teiten van het vlot geleid samenspel en de schoon
heid der decors; waarbij zich echter niet laat
ontkennen, dat het gezelschap over heel wat meer
beduidende krachten zou moeten beschikken om
de vele kleine, maar historisch sterk gefundeerde,
rollen te bezetten. Men kan aanvoeren, dat
Hostand zelf hier deerlijk te kort is geschoten en veelal
niet meer dan de omtrekken trok. . . . dit is m.i.
nog geen excuus voor de vertolkers, die de perso
nages uit de geschiedenis en uit hun fantasie
kunnen aanvullen.
Eerens, Willy Haak, C'arpentier Alting. Hans van
Toegepaste kunst
door OTTO VAN TUSSENBROEK
De W. 1. M. B. A. in het R, A I.-gebouw
Wie belaag stelt in het schoone zal ondanks het
herhaaldelijk gevraag der tentoonstellende heeren
en dames met het bekende: Heeft TI interesse?"
zoo gauw mogelijk zorg dragen de duizenden
wanstaltigheden op meubelgebied te ontvluchten,
de herinnering behoudend juin wat twee of drie
firma's laten zien, dat eene gunstige uitzondering
vormt, Maar n zwaluw maakt nog geen lente
zooals drie firma's nog geen tentoonstelling maken.
welke een bezoek waard is.
'IV' noteeren valt de inzending van Ra fit h i'H
Doodchccfcer, welke velerlei behangsels en
gordijiistofl'en toont eu waarover wij ons oordeel reeds
uitvoerig gaven ter gelegenheid van de expositie
onlangs in het Stedelijk Museum te Amsterdam
gehouden. Dan is weder de firma (Joudsmit-Holf
r.n Zoon present niet vele door Nederlandsche
kunstnijveren ontworpen behangselpapieren (reeds
eerder hier besproken) welke getoond wolden in
een door Sikko van der Wonde ontworpen stand,
waarvoor een kubistische brandweerman bezig is
het zgn. Duraldor-papier te bespuiten.
J lier zijn ook enkele (inderdaad afschuwelijke)
meubels in lila, rood en zwart geverfd hout te
zien van denzelfden ontwerper, die beter deed zich
aan zijne (overigens wat krullerige)
beha/igselteekeningon te houden.
Van de N.V. Meblo" te Zeist vielen enkele
zeer eenvoudige blank eikenhouten meubels op
maar klaaiblijkelijk heeft men ,,de klok hooren
luiden." Wat bijv. een Wouda zoo kranig doet,
doet de (ten onrechte niet genoemde) ontwerper
dezer fabriek juist verkeerd met het resultaat
dat een prullerig geheel werd verkregen.
Dat is al.... G een wonder dat zij die beter willen
en beter weten zich hier niet thuis gevoelen !
Meerten, waren degenen, die. aan hun rollen eeuig
persoonlijk relief Avisten ie geveïi. !)e dool* den
auteur naar voren gebrachte figuren, Mcitemirh.
de diplomaat, Flambeau, zijn tegenstelling, von
den vertolkers in I'aul Hui' en Van Dalsum. De
eerste toonde zich een aannemelijk Staatsman.
minder scherp, minder beklemmend dan wij ons
Kuropa's cipier voorstellen, l/Aiglon spreekt
weliswaar ergens van ..son air d'évéque", maar
deze gemoedelijkheid Jijkt ons aan het rijmwoord
te danken. Bedoeld moet zijn het fanatisme van
den priester, welke al zijn kracht ontleent aan zijn
missie: de nieedoogeiilooze bewaking van den
kleinen Napoleon, ook daar waar zijn hart tegen
over den lieven knaap zou aarzelen: J'en ai
souffert, peut-et re". . . .
Daar tegenover maakte van Dalsum Flam
beau" interessanter dan hij ons van nature
voorkomt, en dan hij m.i. mag zijn, willen zijn
roekelooshcden geen. pathologische afwijkingen
worden. Ongetwijfeld heeft deze bizarre oudge
diende als acteur onze aandacht geboeid gehouden,
maar een eenvoudiger tooneelspelcr, als bijv.
lluiische, zou er, bij minder raffinement, toch
wellicht een nog guller hart uit hebben gehaald.
En hoe scherp r/,ou dan op zijn beurt van Dalsum.
in diens rol van Graaf de Selinksky, Prefect van
Politie, het gezag hebben kunnen handhaven, of
gepast hebben in een der vele rollen (Franz' leer
meesters) die. in tegenstelling tot den
anti-int ellectueelen snorbaard. een schranderen geest
behoeven om eenigermate portuur te zijn voor
het geestelijk hoog-begaafde en graticus-ironische
Arendsjong.
OLYMPIADE.
Sportlui beveiligt Uw oogen; gebruikt
onbreekbare brillenglazen.
JOS. HARTOG.
Hoofdsteeg 17 tel. 3343 Rotterdam.
Nobelstraat 28 tel. 11063 Utrecht.