DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 18 FEBRUARI 1928 No. 2646 Hugo de Vries 80 jaar 16 Februari door Prof. Dr. W. JESWIET \yl7ANNEER wij op een dag als dezen het levenswerk van dezen grooten Nederlander de revue laten passeeren, dan staan wij weer en eiken keer weer meer verwonderd over het veelzijdige van dat werk. Moge in vele gevallen het werken van den geleerde beperkt blijven tot zijn werkkamer of tot de in dezelfde richting werkende collega's, de Vries' werk was zóó veel-omvattend, greep zoozeer in het denken der menschen in en was in zijn gevolgen van zoo onberekenbaar groot, wetenschappelijk belang en practisch nut, dat zijn naam bekend werd over de gansche wereld. Het was vooral zijn werk: die Mutations-theorie" dat, al mocht men het niet overal daarmee eens zijn, wat den inhoud betrof, den stoot gaf tot een allerwege opgewekt leven aan de academische in stellingen en aan de proefstations om door het kweeken van planten en dieren, dus door het experiment, eenigszins nader te komen tot het verklaren van het ontstaan van nieuwe vormen. Het publiceeren van dit boek maakte overal den geest vaardig van vóór- en tegenstanders en al werd het getheoretiseer omtrent het ontstaan der soorten daarmee niet den kop ingedrukt, het bracht toch het immense voordeel, dat men in de weten schappelijke wereld overging tot het experiment in de erfelijkheidsleer. Dit onderzoek wordt nu beoefend door duizenden werkers op dit gebied, geregeld worden er over deze wetenschap congressen gehouden, er zijn overal, zelfs in ons kleine land, leerstoelen en aparte instituten voor, waar niets anders dan deze wetenschap wordt beoefend en waarvan onze; cultures, zoowel hier als in Indiëpartij trekken. In de nieuwere leerboeken voor de II.B.Scholen wordt zelfs een hoofdstuk aan haar gewijd. Toch is deze experimenteele wetenschap nog zér jong en is de Vries door zijn werkstudie over een periode van plm. 10 jaren ingeleid door zijn: Intracellulaire Pangenesis" in 1889, gevolgd door proeven en literatuur, neergelegd in zijn Mutationstheorie", in 1901 gepubliceerd, de oorzaak geweest, dat hot werk in zóó ruimen kring werd opgenomen. Darwin had zijn zienswijze over het ontstaan der soorten gepubliceerd; deze publicatie had overal de geestop wakker geschud; zijn theorie ging van zooveel onafwijsbaar feiten-materiaal gepaard, dat zij bij het overgroote deel der menschheid ingang vond en moest vinden. Zij gaf niettemin tot veel strijd en veel getheoretiseer aanleiding en, door dat vele theoretiseeren en philosopheeren werd hot schoone werk van Mendel niet opgemerkt, die in dien tijd reeds greep naar het experiment, om te bewijzen. dat soorten niet onveranderlijk waren. Het waso.a. aan de Vries voorbehouden dit werk door eigen onderzoek in 1901 weder in zijn volle beteekenis te doen herleven. Nadat hij zijn mutatie-theorie" aan de wetenschappelijke wereld gegeven had is hij voortgegaan zelf te onderzoeken en een reeks van publicaties was daarvan het gevolg; culmineerend in: Gruppenweise Kntstehung dar Arten". En nu 37 jaren na het verschijnen van dit machtige werk, is de grijze geleerde nog met ongebroken energie en met onverflauwde belangstelling bezig to arbeiden en past nieuwe theorieën in zijn werk in. Na zijn afscheid van do Universiteit ging hij niet rusten, doch legde bij zijn woning in Lunteren een nieuwen proeftuin aan en liet daarnaast een kas en een laboratorium bouwen. Hij neemt daar weer deel aan het openbare leven. Hij en zijn lieve vrouw zijn daar beiden hooggeacht en geliefd, De Vries interesseert zich naast zijn werk voor allerlei planten en zaaide onder andere vele heideplanten en teelt nu ook met voorliefde de z.g. vetplanten. Het is gewenscht dat ik nu eerst eens de lezers eenige data noem uit de Vries' bestaan, waardoor meer dan door welk betoog ook blijkt, wat hij in de korte spanne tijds, dis een menschenleven is. heeft mogen bereiken. De Vries werd in 1848 in Haarlem geboren. bezocht daar het Gymnasium en de lagere school, zwierf als elke echte, Haarlemsche jongen in de duinen, bosschen en velden, verzamelde er reeds de planten en mocht reeds in de eerste klasse van het gymnasium een eervolle vermelding voor zijn herbarium ontvangen bij een Prijsvraag van de Maatschappij van Landbouw. Middenin deze gymnasium-periode verhuisde de familie naar den Haag, waar de gymnasium-studie werd voleindigd. Hij word in 1866 als student in d. philosophia naturalis" ingeschreven in Leiden en studeerde daar o.a. onder leiding der bekende hoogleeraren Suringar, van der Hoeven on Selenka. Het is wel Suringar^ invloed teo deele geweest, die gemaakt heeft, dat de Vries een enorme kennis heeft van de Nederlandsche flora in het bijzonder, een feit, dat ons op excursies altijd weer tot ver bazing bracht. Hij deed in 1869 zijn candidaatsexamen. Dat het vooral de levende plant was, die zijn volle belangstelling bezat, moge blijken uit hut feit dat hij in dat jaar een gouden medaille mocht verwerven voor het antwoord op een prijsvraag van den Senaat der Groningsche Universiteit over: Wat is bekend van de werking der warmte; op de wortels der planten". In de laboratoria van ons land konden toen nog geen physiologischc proeven worden gedaan en daarom werd op den zolder van het ouderlijk huis toestellen gecon strueerd en moest met primitieve oliepitjes de constante temperatuur worden onderhouden. Ver gelijkt u, lezers, daarmede eens de enorme mogelijk heden, nu aan onze studenten in de physiologio geboden ! In het volgende jaar, den uden October 1S70 promoveerde de Vries over: Do invloed der tem peratuur op de levens-verschijnselen der planten". Nu ging de Vries auf die Wanderschal't". Korst naar Ileidelberg, om te werken bij den beroemden Hofmeistor en in 1871 naar Würzburg, waai' hij bij don physioloog Sachs aan don arbeid toog in de richting dor mechanische physiologie. Van dien tijd tot het einde dor tachtiger jaren beweegt de Vries zich op dit gobied. Uit deze periode dagteekonon zijno onderzoekingen over turgor on osmose plasmolyso. Vooral do laatste; studiën hebbon verstrekkende gevolgen voor de; Vries ze;lf gehad, doch b"invlex;dden tevens het werk van onzon grooten scheikundige vau 't lle>i'f e;n ele;n Zwce;dschon geloerde Svante Arrheiiius. Wie; elnor zijn werk zóó bevruchte?! kan werken op geniale geesten als de genoemde, moot zelf over minste;ns even gre>e>te; geestesgaven kunnen be;sehikke-n. In 1871 werd de Vries leoraai aan elo II.B.Sehoe>l met 5-jarige cursus te; Amsterdam en aan de Openbare; Handelsschool, Hij was toon 215 jaar en trof in de hoogste klassen jongelui aan slechts weinig jonger dan hijzelf. In 1875 ging do Vries naar Duitschlaiul waai' hij monografieën over klaver, aardappel on suike;rbie't bewerkte; en in 1877 werd hij privaat-de>coiit in Hallo. Door prof. De>nders worel do aandacht vau den latoron curator der Amstordamscheii Universi teit van Tienhe>ven op do Vrie-s geve:stig<l en hij worel, tegelijk mot van 't lleift' benoe-m<l tot he>e>gleeraar. Later wereleri hum horhaaldeJijk pre>fe;ssorn(i'U aangeboden zejowejl in het buitenland (Würzburg. Berlijn, New-York) als in het eigenland (Utrecht. Leiden) doch hij bleef ge;lukkig voor Amsterdam behouden. Naar aanleiding van de weigering i>i 1910, om naar Now York over te gaan, besloot ele Amsterdamsche Gemeenteraad tot den bouw vau een nieuw collegegebouw on nieuwe kassen. Tot 1918 bleef hij daar en van 1902 tot 1910 mocht ik mij daar onder zijn leerlingen rekenen. Hier vol bracht hij zijn baanbrekend werk op het gebied der erfelijkheidsleer, dat de; gansche wereld wakker schudde en aan het werk zette. De regeering van ons land schonk hem e;en hoogeemderscheading: hij worel Commandeur van den. Nederlandschen Leeniw. Hem violen verse'heiele-ne eere-doctoratun van buitonlanelsche Universiteiten ten dool. Ken dor door hemzelf zeer he>og geschatteonderscheidingen was de bij het. oeuwfe;ost vau Darwin aan hem uitgereikte; genule-n Darwinmedaille. Hij is liel dor Kemiriklijko Akaelemie cu lid der Hollandscho Maatsch. van Wetenschappen. Gedurende; zijn verblijf a:m ele; Amsterdamsche Universiteit, maakte; hij drie; reizen naar Amerika. waar hij college's gaf over zijn werk eti er evn. laboratorium van de; Oarnegie-Institutiem en he-t Rice-Instituut opende. Nu nog een paar woorden over den mensch eleVries. Mij viel met negen anderen heit voorrecht. ten deel nauwer met hom in aanraking te komen. In 1902 hadden e;e;nige;n dei' studenten in elo biolo gie, waarvan er 5 in IIaarle>m we>onden, zich nauwer aaneengoslejten, maakten excursies en vergaderden om botanische onderwerpen to bespreken. Pre)!'. de Vries erbarmde zich e>ver het groepje e;n vau te>en af was er e;en prettige», e>pge;wekte; omgang tusschen leorme;e;ster on studenten. Nu was e-r leieüng bij het debat, waardoor do avemdon leerrijk werden; wij oefenden ons in voordracht; in eie; pauzes werd vrij en openlijk ovor van alles ge;sproken. liet meest genoten wij, wanneer ele; Vrie's zelf het woord nam en ems vertelde over zijn in zichten in do ontwikkeling der erfelijkheidsleer. Veel van wat toon ve>e>r onze oe>ren nog heerlijkefantasie was, is door de; voortschrijding dor weten schap Werkelijkheid gewerde-n. Door die>n omgangwerd eie professen' de vaderlijke vriend, die; onze; eigenaardigheelen en neiginge;n ke;nele. Noe>it zal ik vergeten he>e, toen hij mij eou onderwerp ve>or mijn dissertatie aan de liane! ele;e-el. ik x.eiele-: ..Ne-en professor, dat ele>e ik liever lüe-t; he;t lijkt mij zoo weinig belangrijk. Als je; pre>me>ve;ert. moe-t het toe'h over iests Weze-n. wa:u- later e>ver ge-spmkoii ka.n weerden". De; Vrie'S lachte; e;ve-u fijntje'S en vroe-g of ik dan wist, waareever hij ge:pre>me>ve;erel was en mei een kleur van se'luiamte moest ik be-ke-ime;n. elit niet te we-te;n. Later, teie-.u ele; Vrie's merkte-, dat ik van mijn dissertatie; e;e-n heiofdstuk met voor elien tijd versti'i'kkemie eone'lusieiS, nie;t geie-el due-feleafmaken, nam hij mij, na al'loeip van e-e-n ge;ze;liig avondmaal bij he-m aan huis, me-ele; naai' zijn kamer, wees eip zijn stoe-1 e>n schrijftafe'l e-n ze-iele nie;t e:.-n hartelijk gebaar: ,,(!a hier nu y.itte-n e-u se-hrijl' e hit sle)t van je dissertatie- nu e-ve-n et])", (ie-inspire-e-rel doen- ele; omge-ving, lukte he't. Nadat ejiizei club uitee-iige;gaan was on ele' h-elcii overal hoen verspiviel, hee't't ele Vrie-s e m* alle-n bijeen gehenidcn deioi' oe>iTe>speinele-iitie-, waarbij vaak ele; stie;htingselag der club he-relacht werel. Steeds rnoe;hten wij ons in /ijn be.-laiigstellin^ ver heugen. Se>mmigi-n van ems werelen elooi' ele-n elooel wegge;ne>mi;ii, eloeh huil un.ineii e-n elade-n leven voen-t e;n als ele in Hollanel aamvezige-, overgebleven leden van einze; club straks naai' Lunt.e-re-n /.uilen gaan om em'/.e;ti le;e^rniee'ster te; emtmoeten. el-m zullen allen weele;r voor he-m aanwe-zig /ijii. emk elie; in Indie"; ve;rblijve;ii. ook die; hee-iiginge-ii, wjuit vriendschap is ee;uwu; <-n kent gee;n afst.anelen. Ik moet hier eindige-n; e>veirschre-e-el waarschijnlijk reeels ele mij ge-stelde; gi'i-n/.e-n. Me>go de; Vries ele jaren, elie; liij nog in ons mielelesu zal zijn, de>e)rbre ngen in gejzondheid ! Dit is he-t be-ste; wat wij eleii 80-jarige kunnen werischem. BERGT UWEN INBOEDEL 'HU VOORGENOMEN* VESTIGING IN DEN HAAG OP IN HET BUITENLAND BIJ DE FIRMA BAT K \ 15 U KG & FOLMER TK 'S-GRAVENHAGE.UuiJQKNSPAKK22 TELEFOON 11030 EIGEN GEBOUWEN. Bespreking kosteloos 8P13C. BlNNUNL. EN INTERN. TltAXSPOKTKX