DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 18 FEBRUARI 1928 No. 2646 ramatische kroniek door TOP NAEFF Rotterdamsch-Hofstadtooneel > Heer van goeden huize", door Walter Hasenclever 'T* EBWIJL de dagbladen de aandacht prikkelen en ontstellen met het moderne-jeugd-proces, het kinderdrama in de villa te Steglitz, en de lezer zich afvraagt: wat zijn dat voor gezinnen, waar de ouders op reis gaan en een dergelijk stel kinderen plein pouvoir laten om zich te bedrinken en hun vrienden en vriendinnen gelukkig te maken in het ouderlijk slaapvertrek! geeft het werk van Hasen clever Ein besserer Herr" daar min of meer een antwoord op. De schrijver van Fraulein Julie" en Wedekind waren, profetisch als alle groote kunstenaars,huntijdvooruit,Hasenclever, de jongere, staat thans middenin den zijnen; dat mag aan zijn persi flage een bittere actualiteit geven, het onthoudt er tevens de abstracte grootheid aan, die dergelijk cru zedenspel uit de vorige periode kenmerkt en verheft. ,,Bin besserer Herr" schetst in grove, maar vaste caricaturale trekken het gezin van den handelsmagnaat Compasz, voor wien het geheele leven een zaak" is, en die nog slechts aan het ontbijt, met de telefoon aan zijn oor, den tijd vindt om tusschen twee happen in zijn ouderwetsche vrouw in den hoek te duwen en zijn moderne kinderen te decreteeren wat hij in het belang van zijn welvaart acht, m de eerste plaats het onverwijld huwelijk zijner dochter, welke hij niet langer te zijnen laste wenscht te hebben. En hier zien wij dan ook de kinderen, een jongen en een meisje, die voor niets staan, en de belachelijke sentimentaliteiten van het vorige geslacht, waartoe de moeder behoort, radicaal zijn ontgroeid. De zoon bepaalt zijn keuze, als hij dan eenmaal trouwen moet, op het dienstmeisje, de dochter Lia de namen zijn onnoodig partijdig in dit vroolijk spel" besluit een huwelijksadvertentie te plaatsen, de kortste weg om tot een huwelijk te geraken. Het tooneel is in tweeën verdeeld, zoodat de acht tafereelen, niet meer dan scènes", zich achter elkaar kunnen afspelen. Zagen we rechts de moderne huiskamer van de familie Oompasz, links toont het tooneel ons terstond een andere zijde van deze lieflijke maatschappij: het interieur van oen be daagde weduwe, bij wie de heer van goeden huize", welke op haar geadverteerde spaarduitjes afkomt, zijn bezoek aflegt. In het volgend tafereel vinden wij dezen heer in zijn groot-bedrijf van onweerstaanbaar minnaar, die er zoowel zijn roe ping als zijn beroep van maakt smachtende vrouwe harten te troosten en te bevredigen, tusschen de keurig op letter gerangschikte en bijgehouden boeken" in zijn kantoor. Dat dit de held is, die ook op de aanbieding der schatrijke jonge dochter Compasz afkomt, liet zich raden, en tevens, dat het rendez-vous en wat er op volgt, in zijn nuchterheid een pijnlijk vermaak zou bieden. Minder in het kader aannemelijk kwam ons ten slotte de oplossing voor, waarin dit huwelijk zelfs zijn beslag krijgt. Uit dit kluchtspel-verloop zouden we moeten afleiden, dat een groot-mogol op het gebied der Haute finance, als vader niet meer dan een stomkop zou zijn, die zich door den eersten den besten zwendelaar, welke om zijn eenige dochter en erfgename komt, alle raderen voor de oogen laat draaien. Doch het is Hasenclever met deze brutale croquis blijkbaar geen oogenblik te doen geweest om een zekere romantische waar schijnlijkheid in de feiten, louter en alleen om den levendigen, vlijmenden dialoog, om het cynisme daarvan, dat weerzien wekt. Men begrijpt op de keper beschouwd immers ook niet hoe de minnehandel van den tammen Landru", die hier Hugo Möbius heet, zulk een winstgevend bedrijf kan opleveren, aangezien hij tot dusver van zijn talrijke clientèle er geen enkele huwde, noch, voor zoover wij weten, er eenigen heeft vermoord. Zijn métier bepaalt zich tot minnebrieven schrijven, met nu en dan een aanmoedigend optreden in persoon. Het komt er niet op aan. Ook deze figuur moet als begrip" worden opgevat, liet prototype van den Nederlandsche Munt Holland'* beste 10 cents sigaar heer van goeden huize", die zijn roJ in den tegenwoordigen tijd zoo voortreffelijk weet te spelen, dat de zwendelaar van den geboren prins niet meer te onderscheiden valt, en in wiens confectie-armen het hedendaagsche, op avontuur beluste jonge meisje haar kort geluk en lang berouw maar al te gemakkelijk vindt. Een vondst in de richting van het onwezenlijke en groteske, is dan nog in het voorlaatste tafereel: de vergadering der dames slachtoffers, wier ontvankelijk hart de welsprekende Lohengrin aan den vóóravond van zijn huwelijk tot zulk een roerend compromis weet te vertee deren, dat hij geen overlast meer van n harer behoeft te duchten, en aan alle aardsche gerech tigheid behendig ontspringt. Hasenclever, gelijk wij hem ook uit zijn ernstigre werk kennen: Der Sohn", Jenseits", is feitelijk een droomer, hij heeft moeite aan zijn dichterlijke gedachten en de scherpe consequenties van zijn geest, een eenigszins aannemelijken vorm te geven. Hoe minder men hem waarschijnlijk'' tracht te ma ken, des te beter; bij de vertooning van Ein bes serer Herr" lag, zou ik zeggen, heelemaal de carica turale opvattingjVÓór. Veterman's eerste decor wees dien kant uit. De huiskamer van de familie Compasz geleek meer op een gemeene bar", dan op een ordentelijke menschen-woning, een toonbeeld van modern exces en verwording. Ook Bob van lersel, de zoon, benaderde den vereischten, verzetwekkenden, ploertigen stijl. De dochter daaren tegen, Carla de Raet, speelde veel te veel van haar eigen lieve menschelijkheid uit, was voor het" moderne meisje in dit kader te sympathiek en ten slotte bijna deerniswekkend, hetgeen, gegeven den ijzigen dialoog, nooit de bedoeling van den schrijver kan zijn geweest. Het spel van Gimberg (de heer van goeden huize) van Gasteren (de handels magnaat) mevrouw Schwab (de moeder) was als zoodanig uitmuntend, het zou in elk blijspel hebben voldaan. Maar het legde te weinig den, nadruk op de satyre en steeg niet tot de afmetingen, die het hier had moeten hebben, om als abstractie den bitteren nasmaak te laten, de huivering te wekken, die het menschelijk verval in. zijn potsierlijkst kleed toch altijd wekken moet, wil er reactie op volgen. Ein besserer Herr" is, in het kader van dezen tijd en in het land, waar het speelt, heel iets anders dan het aardig" blijspel, waarvoor men het hier licht zou aanzien. Een eervolle vermelding komt nog Jan Grefe toe in de rol van Rasper, den handlanger van den grooten Möbius. Ook dit spel had niet den ver eischten modernen stijl, het was naturalistisch, maar daarin fijn, scherp en louche genoeg orn een wereld van dergelijke groote-stads-duisterlingeii voor onze verbeelding op te roepen. Kantteekening. Altijd, als ik weer even over de grenzen heb gekeken, komt dezelfde spijtige vraag in mij op: waarom bezitten onze schouwburgen toch geen boeken-stalletjes ? Het is de gezelligheid van de buitenlandsche pauzes, dat volbeladen boeken-hol, het is een onmiskenbaar cultuur-belang, dat er door bevorderd wordt. Het stuk. dat dien avond de gedachten boeit, ligt er gedrukt voor het grijpen. De nieuwste verzenbundels en romans, waarvoor de uitgevers nergens op discreter en doeltreffender wijze reclame kunnen maken, komen als vanzelf onder de verheugde hand, dieper een meepakt. De jeugd, koopt er de foto's harer helden en heldinnen in alle rollen. Een enkel ontwerp, een teekening of kleine maquette, trekt er de aandacht. Onze pauzes bestaan uit rook en limonade, in onze foyers, als stations-wachtkamers, staan do glazen m ut rietje als een ietwat lachwekkend regiment tot den aanval gereed. Doch wie ver zuimde vóór den aanvang van. luit stuk ecu pro gramma te koopen, kan dit vaak al niet meer krijgen, aangezien de verkoopsters naar huis zijn! Het lijkt mij zoo'n kleine, moeite om het den goedwillenden bezoeker in de Xederlaudsche schouwburgen, waarvoor hij zooveel geld betaalt orn er in te mn^en komen, een beetje aangenamer te maken. Te meer. waar hiermede ook liet nuttige vereonigd zou zijn. en do bloei oir/.er schoone letteren zou woeden bevorderd op praktische en oirbare wijze. D. SMIT De hulpvairdije en bekwame bibliothecaris van het Leesmuseum te Amsterdam is deze week op 58 jarigen leeftijd overleden. Zijn bibliographischekennis en groote belezenheid, zijn hulpvaardigheid en opgewekte omgang maakten hem tot een man tot wien velen zich om inlichtingen wendden, waarbif zij altijd op volledige informatie mochten rekenen. Tentoonstellingen Stedelijk Museum, Maastricht. Schilderijen vaw Bernard van Vlijmen. Tot 20 Februari. Amsterdamsche Ateliers voor Binnenhuiskunst,. Amsterdam. Schilderijen van Loonid en Rinima. Brailowsky. Tot l Maart. Kunstzaal Willem Brok, Hilversum. Schilderijen., teekeningen en lithos van M. Adamse. Tot l Maart, Stedelijk Museum. Amsterdam. Architectuur, schilderkunst en beeldhouwkunst. Tot l Maait. Galerij van Moderne Kunst, W. H. Hofstee Deelman, Amsterdam. Schilderijen van D. H. W, Filarski. Tot l Maart. Bij don Dom", Utrecht. Werken door- Dirk van. Luyn. Tot l Maart. J. II. de Bois, Haarlem. Schilderijen door 11. F?. Boot. Tot l Maart. Pulchri Studio, 's Gravenhage. Werk van W. H. van Konijnenburg'. Tot l Maart. Indanthren-Huis", Leidschestraat 89?93, Amsterdam. Decoratie en Jachttechniek." Tot l Maart. Het Prinsonhof", Haarlem. Tentoonstelling: van uitgaven van in Nederland verschenen boek en plaatwerken. Tot l Maait. Voor de Kunst", Utrecht. Schilderijen van ElseBe.rg, H. Colnot,W. Schumacher, Raoul Hynekesen: S. L. Schwarz. Tot 4 Maart. Kunstzaal van Lier, Rokin, Amsterdam. Schil derijen van Jan Wiegers. Tot 'l Maart. La Galerie d'Art Francais. Amsterdam. Schil derijen van Valdo Barbey. Tot -l Maart. Huize van Hasselt. Rotterdam. Werken doorG. de Gruyter?Feuerst-Mn, Tot 9 Maart. Stichting De Armen de Poth". Amersfoort, Schilderijen van Floris Verster. Tot 19 Maart. DEBESTEVARinA